وسىدان ون بەس جىل بۇرىن انۇرانىمىزعا اينالعان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن ايتپاعاندا, نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «ءوز ەلىم», ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ «اتامەكەن» اندەرى نەگە ومىرشەڭ؟ ەگەمەن ەل اتانعانىمىزدان بەرى قاراي, كەيىنگى وتىز جىلدا ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن, ەلدىككە ۇندەيتىن قانداي اندەر تۋدى؟ ولار حالىقتىڭ جۇرەگىنەن بەرىك ورىن الدى ما؟ جالپى قازىرگى پاتريوتتىق اندەردىڭ ساپاسى مەن ناسيحاتى قانداي؟ بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قانداي اندەردى شىرقاپ ءجۇر؟ نۇر-سۇلتان قالاسى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسى ۇيىمداستىرعان «تاۋەلسىزدىك تاڭىنداعى پاتريوتتىق اندەر» تاقىرىبىنداعى دوڭگەلەك ۇستەل ماجىلىسىنە قاتىسقان كومپوزيتورلار, اقىندار مەن انشىلەر, باق وكىلدەرى وسى تاراپتاعى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
جاس كومپوزيتورلارعا تاپسىرما
– مۇقان تولەباەۆ, احمەت جۇبانوۆ, لاتيف حاميدي سىندى كومپوزيتورلاردىڭ اندەرى ارادا قانشاما ۋاقىت وتسە دە, ءوز قۇندىلىعىن جوعالتپاي, ايتىلىپ كەلە جاتىر. ولاردان كەيىنگى بۋىن – ەركەعالي راحماديەۆ, ءشامشى قالداياقوۆ, ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ اندەرى قانداي! قازىرگى تاڭدا دا پاتريوتتىق اندەر جوق دەپ ايتۋعا بولمايدى. ولار بار, بىراق ساپاسى, ورىندالۋ دەڭگەيىنە كەلگەندە بىرقاتار ماسەلەلەر تۋىپ جاتىر. پاتريوتتىق اندەردىڭ قوعامدا الاتىن ماڭىزى زور. ويتكەنى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە وسىنداي تۋىندىلار ۇلكەن ۇلەس قوسادى, – دەدى قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنىڭ توراعاسى سەرىك ءابدىنۇروۆ.
كەڭەس زامانىندا پاتريوتتىق اندەردى تاپسىرىسپەن جازدىرۋ ءداستۇرى بولدى. توراعانىڭ ايتۋىنشا, تاياۋدا كومپوزيتورلار وداعىندا بۇل ءداستۇردى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا ءبىر باسقوسۋ ۇيىمداستىرىلىپ, جاس كومپوزيتورلارعا ءتيىستى تاپسىرما بەرىلدى. ونىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى بار بولىپ شىقتى.
– بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردى ارالاعانىمىزدا بالالارىمىز ايتىپ جۇرگەن اندەردىڭ باسىم بولىگى ورىس تىلىندە جانە كەڭەس زامانىندا تۋعان تۋىندىلار ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. مۇنىڭ ءمانىسىن سۇراعانىمىزدا, ناۋرىز مەرەكەسى, تاۋەلسىزدىك كۇنى, باسقا دا مەملەكەتتىك مەرەكەلەرگە قاتىستى قازاق اندەرى وتە از ەكەنى ايتىلدى. سوعان بايلانىستى كەيىنگى شىققان پاتريوتتىق اندەردى جيناقتاپ, ۇلكەن جيناق شىعارايىن دەپ جاتىرمىز, – دەدى كومپوزيتور.
ونىڭ پىكىرىنشە, جاقسى اندەردى تۋدىرۋ ءۇشىن كومپوزيتورلار مەن اقىنداردىڭ باسقوسۋىن وتكىزۋ كەرەك. ول وسى ۇسىنىستى دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان جازۋشىلار وداعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى فيليالىنىڭ ديرەكتورى, اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلىنا ايتتى.
– كەزىندە ەركەعالي راحماديەۆ كۇللى كومپوزيتورلاردى جيناپ, جازۋشىلار وداعىنا ەرتىپ بارعان ەكەن. وندا شىعارماشىلىق يەلەرى ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ, سونىڭ ارقاسىندا تاماشا شىعارمالار دۇنيەگە كەلدى. بۇل ءداستۇردى جاڭعىرتۋىمىز كەرەك, – دەدى كومپوزيتورلار وداعىنىڭ توراعاسى.
ءمانسىز ءماتىن نەگە جازىلادى؟
د.كاپۇلى قازىرگى كومپوزيتورلار مەن اقىندار تىزە قوسىپ, جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىمەن كەلىسىپ, بۇل ۇسىنىستى قۇپ الدى. سونىڭ ىشىندە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارناپ جازىلاتىن اندەرگە ۇلكەن كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن ايتتى. قازىرگى ءان ماتىندەرىنىڭ ساپاسىنا, شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە, تىڭدارماندار تالعامىنا قاتىستى ءوز ويىن جەتكىزدى.
– بوداندىق پسيحولوگياسى رۋحانياتىمىزدىڭ كەز كەلگەن سالاسىنان ارىلعان جوق. قازىر «ازات», «ەگەمەن», «تاۋەلسىز» دەگەن سوزدەردى بارلىق جەرگە تىقپالايمىز. شىعارما پاتريوتتىق ماعىنادا بولسا, اراسىندا بۇل سوزدەر مىندەتتى تۇردە جۇرەدى. ءسويتىپ بوداندىقتان بوساعانىمىزدى قايتا-قايتا ەسىمىزگە سالا بەرەمىز. «قازاق» دەگەن ءسوز «ازات», «ەگەمەن» سوزدەرىنىڭ ءسينونيمى بولۋى كەرەك. مۇنى انگە ءسوز جازاتىن اقىندار ەستەرىندە ۇستاۋى ءتيىس, – دەدى د.كاپۇلى.
ونىڭ پىكىرىنشە, قازىرگى تىڭدارماننىڭ تالعامىن شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ وزدەرى ءتۇسىرىپ الىپ, وزدەرى سول دەڭگەيگە ءتۇسىپ كەتتى.
– اۋەن ولەڭنىڭ كولەڭكەسى بولۋى كەرەك ەدى. ال قازىرگى سازگەرلەر نەشە ءتۇرلى ىرعاقپەن ءان شىعارىپ, ءسوز جازىپ بەرشى دەپ ءوتىنىش ايتادى. سوندا ماتىندە «ا», «ءا» دەگەن اشىق دىبىستار بولسىن دەگەن تالاپ قويادى. سونىڭ ءوزى جازىلاتىن تۋىندىنىڭ ساپاسىن ءتۇسىرىپ الادى. سوسىن اقىندار ءماتىندى تىم جەڭىلدەتىپ جىبەرەدى. اۋىزەكى تىلدە جازا سالادى. قازىرگى قازاق قوعامى كىتاپ وقۋدان قالعاننان كەيىن, كوركەم ادەبيەت ناسيحاتتالماعان سوڭ, ويلاۋ جۇيەمىزدىڭ وزىندە كوركەمدىك تومەندەپ كەتتى. كەز كەلگەن اقىن مەن كومپوزيتور ءوزىنىڭ بيىگىن ۇستاپ تۇرىپ, تىڭدارماندى وزىنە تارتۋى كەرەك ەدى. بىراق ولاي بولماي جاتىر. سول سەبەپتەن قۇلدىراپ بارا جاتىرمىز. بۇل ۇلكەن قاسىرەتكە اكەلە جاتىر, – دەدى اقىن.
جاقسى كونتەنت جەتپەي جاتىر
راديوەفيردى پاتريوتتىق اندەرمەن تولتىرۋ, ولاردى ناسيحاتتاۋ جاعىنان دا ماسەلەلەر بار ەكەن. بۇل تاراپتاعى جاعدايمەن «قازاق», «شالقار», «استانا» جانە «كلاسسيك» راديولارىن بىرىكتىرەتىن «قازاق راديولارى» جشس ديرەكتورى ەرنۇر بۋراحان تانىستىردى.
– قازىر ەفيرىمىزدەن بەرىلىپ جاتقان پاتريوتتىق اندەردىڭ تەڭ جارتىسىن تاۋەلسىزدىگىمىزدى العانعا دەيىن شىققان تۋىندىلار قۇرايدى. سوندىقتان بۇل جاعىنان بىزدە دە مۇقتاجدىق, قاجەتتىلىك بار. پاتريوتتىق اندەر كۇنىنە ەفيردىڭ 1 پايىزىن عانا الادى. وسى جاعداي سۇرانىستى قاناعاتتاندىرادى دەپ ايتا المايمىز. بۇل ءۇشىن جاقسى كونتەنت كەرەك. ارينە, جاقسى پاتريوتتىق اندەر بار. بىراق ولاردىڭ دەنى اۋىل-ايماق, ءتىپتى رۋلىق دەڭگەيدەن اسپاي قالعان. وسىعان كەلگەندە قينالامىز. بىزدە كوركەمدىك كەڭەس بار. كوپ اندەر سودان وتپەي قالىپ جاتادى. بىراق اۋىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ وتىرعان جوقپىز. «ۇلى دالا داۋىسى», اسكەري اندەرگە قاتىستى جانە بالالارعا ارنالعان «تايجارىس» اتتى بايقاۋلاردى ۇيىمداستىرىپ تۇرامىز. سونىڭ ىشىندە ۇزدىك, قۇندى دەگەن تۋىندىلار كەزدەسسە, «التىن قورعا» ەنگىزىپ وتىرامىز. مۇنىڭ سىرتىندا «تۋعان جەر اۋەندەرى» اتتى باعدارلامامىز بار, – دەدى ە.بۋراحان.
رەپەرتۋاردى بالاباقشادان قالىپتاستىرۋ كەرەك
بەلگىلى ءانشى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى مايرا ءىلياسوۆا وسى كۇنگە دەيىن بىرنەشە كونتسەرت ۇيىمداستىردى. قازىر ءوزى اشقان ونەر مەكتەبىندە جەتكىنشەكتەردى انگە باۋلىپ كەلە جاتىر. ول دا بۇگىندەرى بالالارعا ارنالعان اندەر, سونىڭ ىشىندە پاتريوتتىق تۋىندىلار از ەكەنىن ايتادى.
– كەزىندە شىققان لاتيف ءحاميديدىڭ «وتان», نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «ءوز ەلىم», ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ «اتامەكەن» اندەرى – عاسىردان-عاسىرعا باراتىن تۋىندىلار. قازىر پاتريوتتىق اندەردى جازاتىن كومپوزيتورلار جوق دەپ ايتۋعا بولمايدى. ساۋساقپەن سانارلىق بولسا دا, بار. ماسەلەن, «الاشۇلى» توبىن كوككە كوتەرگەن جاس ءانشى ءارى كومپوزيتور ۇشقىن جامالبەك, «مۋزارت» توبىنىڭ مۋزىكالىق جەتەكشىسى ارمان بەكسۇلتان. حالىق ريزابەكتىڭ «قازاق ەلى» ءانىن مەكتەبىمىزدە ايتامىز. بۇل تۋىندىنى ەلوردا فيلارمونياسىنىڭ ءانشىسى ارايلىم راحىمقىزى دا ورىندايدى. جالپى جاقسى ءان ولمەيدى. ارينە, ناشار تۋىندىلار ۋاقىت وتە كەلە قالادى, – دەدى م.ءىلياسوۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا, بۇرىن انشىلەردىڭ كومپوزيتورلار وداعىمەن بايلانىسى ناشار ەدى. انشىلەر ءوز شارۋاسىمەن, كومپوزيتورلار ءوز جۇمىستارىمەن ءجۇرىپ, باستارى قوسىلمايتىن. قازىر جاعداي تۇزەلدى. ەندى بىرلەسىپ, تۋىنداپ جاتقان ماسەلەلەردى شەشۋ كەرەك.
بۇگىنگى بالالار جاسىنا كەلمەيتىن اندەردى كوپ ايتادى دەپ سىناپ جاتامىز. تانىمال ءانشى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى باعدات سامەدينوۆا وسى جاعىنا نازار اۋداردى.
– ءبىز مەكتەپتە وقىعانىمىزدا ماحاببات تۋرالى ءان ايتقىزبايتىن. سول ۋاقىتتا بالا ەلىن, جەرىن ءسۇيسىن, اتا-اناسىن سىيلاسىن دەگەن ماقسات بولىپ, وسى باعىتتارداعى اندەردى ۇيرەتەتىن. مىسالى, مەن بالا كەزىمدە «مەنىڭ قازاقستانىم» انىمەن تالاي كونكۋرستارعا قاتىستىم. قازىر كىم نە ايتقىسى كەلسە, سونى ايتا بەرەدى. راسىمەن دە تىڭدارمان تالعامىن تومەندەتىپ الىپ, جەڭىل اندەرگە اۋەس بولىپ كەتتىك. «وتىرار سازى» وركەسترىندە ون جىلداي جۇمىس ىستەدىم. سول كەزدە ۇنەمى «كەڭ دالام», «تۋعان جەر», «ءوز ەلىم» اندەرىن شىرقايتىنمىن. رەپەرتۋارىمدا قانشاما پاتريوتتىق ءان بار. سولاردىڭ ىشىندە سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ «سارىارقا» سەكىلدى ءبىردى-ەكىلى اندەرى عانا راديودان بەرىلىپ جاتادى. قالعاندارى بەرىلمەيدى. ماسەلەن, تاماشا جاس كومپوزيتور ءالىبي ءابدىنۇروۆتىڭ «كيەلى وتان» ءانى جىلىنا ءبىر رەت بەرىلسە بەرىلەدى, بولماسا ول دا جوق, – دەدى ب.سامەدينوۆا.
مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى «ەلىم مەنىڭ» جانە «تاۋەلسىزدىك تولعاۋى» اتتى پاتريوتتىق اندەر بايقاۋلارىن وتكىزىپ تۇرادى. الايدا اشىعىن ايتقاندا وسى كونكۋرستاردا جۇلدە العان تۋىندىلاردى ەستي قويمايمىز. مۇنى بەلگىلى ءانشى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى التىناي جوراباەۆا ايتتى.
– پاتريوتتىق اندەرگە ناسيحات جەتىسپەي جاتىر. ءتيىستى بايقاۋلاردىڭ وتەتىنى جايلى دا جۇرت ەستىمەي قالىپ جاتادى. سول سەبەپتەن كورەرمەندەر وتە از جينالادى. مەملەكەت وسى جاعىن قولعا الۋى كەرەك. قازىرگى جاستاردىڭ تالعامى دا وزگەردى. كوبىسى «Q-pop» باعىتىنا بەت بۇرىپ كەتتى. راديولار مەن تەلەارنالار وسى باعىتتاعى اندەردى كوپ بەرەدى. بۇل جاعىن كوركەمدىك كەڭەس رەتتەۋى ءتيىس. بالاباقشادان باستاپ ايتىلاتىن اندەردىڭ رەپەرتۋارىن قالىپتاستىرۋ كەرەك, – دەدى ءانشى.
سازگەرگە ءسوز رۋح بەرەدى
اقىن, ءانشى, سازگەر قانات ءجۇنىسوۆتىڭ پىكىرىنشە, جاقسى ءاندى تۋدىرۋعا بەلگىلى ءبىر جاعداي نەمەسە وقيعا سەبەپ بولۋى كەرەك. سوسىن ءماتىن دە ساپالى بولۋى ءتيىس.
– اقىن الماس احمەتبەكۇلىنىڭ ولەڭىنە جازىلعان «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىن بارلىقتارىڭىز بىلەسىزدەر. بۇل ولەڭ 1992 جىلى جازىلدى. اقىننىڭ بۇل تۋرالى ەستەلىگىن وقىعان ەدىم. وعان ەرمۇرات زەيىپحان ءان جازدى. العاشقى ورىنداۋشىسى مايرا مۇحامەدقىزى بولۋى كەرەك. پاتريوتتىق اندەرگە مەنىڭ ءوز كوزقاراسىم بار. الدىمەن ولەڭى جازىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ەرمۇرات زەيىپحانعا دا رۋح بەرگەن سول ءسوز, – دەدى ق.ءجۇنىسوۆ.
اقىن سەرىكزات دۇيسەنعازيننىڭ ويىنشا, ماسەلە يدەولوگياعا كەلىپ تىرەلەدى. كوتەرىلگەن ماسەلەلەر سول ورىندا قالماي, ءتيىستى جاۋاپتى ورگانداردىڭ قۇلاعىنا جەتۋى ءتيىس. ءبىر ايتا كەتەرلىگى, اتالمىش باسقوسۋعا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مەن نۇر-سۇلتان قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى شاقىرىلعان. الايدا ولار بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن كەلمەي قالدى.
– كەڭەس زامانىندا ءبارىمىز «باتىر بالا بولاتبەكتى», «اق كوگەرشىندى», «انانىڭ ءتىلىن» ايتاتىنبىز. قازىر كىم كىمگە بەلگىلى ءبىر تۋىندىنى ايتۋعا مىندەتتەپ وتىر؟ – دەدى اقىن.
ونىڭ پىكىرىنە ءۇن قوسقان ءانشى, كومپوزيتور كەنتاۋ نازاربەك
ەۋروپاعا كوپ ەلىكتەپ كەتكەنىمىزدى ايتتى. بالالارعا ارنالعان اندەرگە كەلگەندە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى عانا ەمەس, ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دە جاۋاپتى بولۋى كەرەكتىگىن ايتىپ ءوتتى. ءاننىڭ باعىن اشاتىن ءانشى ەكەنىنە نازار اۋداردى.
– مىسالى, «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىن يبراگيم ەسكەندىرگە دەيىن قانشاما ءانشى ايتتى. بىراق يبراگيمدەي ەشكىم جەتكىزە العان جوق. مەنىڭ ويىمشا دا, ءان سوزگە جازىلۋى كەرەك. اقىن الدىمەن ءماتىندى جازىپ, كومپوزيتور سوعان ساي كەلەتىن ءان تۋدىرۋ قاجەت. ءاندى وڭدەۋگە دە كوڭىل بولگەن ءجون. اۋىل حالقى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىن كورەدى. ال مەنىڭ بايقاۋىمشا, بۇل تەلەارناعا ورتاقول اندەر كوپ شىعىپ جاتىر. سوندىقتان دا تالعامدى تومەندەتىپ الدىق دەپ ويلايمىن, – دەدى ك.نازاربەك.
اسكەري اندەردى كوبەيتۋ قاجەت
ءانشى, كومپوزيتور, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مەدەت سالىقوۆتىڭ پىكىرى دە كوڭىل قويارلىق.
– 2000 جىلدان بەرى اسكەري قىزمەتكەرمىن. ۇلتتىق ۇلاندا, پرەزيدەنت وركەسترىندە قىزمەت ىستەيمىن. العاشقى كەلگەنىمدە جاۋىنگەرلەر ساپ تۇزەپ, ءان ايتاتىنىن كوردىم. سول كەزدە اندەردىڭ 80 پايىزى ماحاببات تۋرالى ەكەنىن بايقادىم. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەمەكشى, كەيىننەن جاعداي تۇزەلدى. بىراق سوندا دا قازىر اسكەري اندەردى كوبەيتۋىمىز كەرەك. ال بالالارعا ارنالعان اندەر نەگە از دەسەك, ولارعا ادەبي شىعارما دا, ءان دە جازۋ وتە قيىن. بالانىڭ جاندۇنيەسىن تاپ باسۋ – كۇردەلى دۇنيە. بۇل جۇمىس ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى, – دەدى م.سالىقوۆ.
بالالار راديوسى اشىلسا…
دوڭگەلەك ۇستەل ءماجىلىسىن نۇر-سۇلتان قالاسى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنىڭ باس ديرەكتورى ەرلان داكەنوۆ تۇيىندەدى.
– بالالار ءانى ماسەلەسىنە كەلگەندە, «اق كوگەرشىن», «قوشاقانىم», «ارقاشان كۇن سونبەسىن» سەكىلدى باياعى اندەردەن كەيىن قانداي اندەر شىقتى؟ بىزدە بالالار رەپەرتۋارى قالىپتاسقان جوق. قازاق راديوسى جانىنان «بالاپان» تەلەارناسى سياقتى بالالار راديوسىن اشساق, سوندا بالا باعدارلاما جۇرگىزۋدى دە, ءان ايتۋدى دا ۇيرەنەدى. بۇل ۇلكەن تاربيە بولار ەدى. بالاباقشالارعا حابار جىبەرىلىپ, بالدىرعاندار اراسىندا بايقاۋ ۇيىمداستىرىلسا, سوندا تاماشا بولار ەدى. وسى ءىس رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە قولعا الىنسا, اتا-انا دا قۋانادى, بالالاردىڭ سوزدىك قورى تولىعىپ, ولار دۇرىس, شەشەن سويلەۋدى ۇيرەنەدى, – دەدى ە.داكەنوۆ.
