بوكەڭ – بولات ابدىكارىموۆ اعامەن بەرتىن كەلە ارالاستىق. ءجيى بولماسا-داعى اندا- ساندا جۇزدەسۋلەردە سىرتتاي ءبىرشاما بىلەتىنى اڭعارىلىپ قالاتىن. سويتسەك ارتىنداعىلاردى قارايلاپ, نەمەن تىنىستاپ, قانداي ىستەر تىندىرۋىنا زەر سالىپ جۇرەدى ەكەن.
بىردە «جولدىكەي اقىن تۋرالى ماقالالارىڭ دۇرىس-اق. الايدا تەك ول عانا ما؟! جالپاق ەلگە جاڭعىرتۋعا تۇرارلىق باسقا دا جايساڭدارىمىز از ەمەس قوي» دەپ ەستىگەنىمىز بار, ەستىمەگەنىمىز بار ءبىراز ماعلۇماتقا قانىقتىرىپ تاستادى. قوينى ناعىز قازىنا ادامدارشا تەرەڭنەن تارتىپ, رۋح سەبەتىن وسىندايعى اڭگىمەلەرىنىڭ اسەرى ەستەن كەتپەۋىن سەزىنەمىز ءالى. بىلتىر وقىرماندارعا ۇسىنىلعان «اينالدىم, نۇرا اتىڭنان!» اتتى كىتاپتىڭ دۇنيەگە كەلۋى اقىل-كەڭەستەرىنىڭ ءبىر ىقپالى بولاتىن.
اۋەل باستان اللا تاعالا كەڭ جاراتىپ, كەمەل قالىپتاسقان, سۇيىكتى ىسكە ءوزى دە جانىپ جۇرەتىن, وزگەنى دە قامشىلاپ بىتەتىن قاسيەتىن كوزىن كورىپ, ءىزىن باسۋشىلار قاي-قايسىسى ايتادى. جان سارايى سۇلۋلىعى, كوكىرەك كوركەيتەر بىلىمدارلىعى شەجىرە مە, تاريح پا, ادەبيەت پە, ونەر مە, اۋىز اشتىرىپ اكەتەر ونەگە-تاعىلىمى مول زەرلى وي-سىرلارى كوڭىلدى شالقىتىپ سالا بەرەتىندى-اۋ, شىركىن…
ءبىر عاجابى, ءوزىنىڭ ايتۋىنشا, ءارىپ تانۋى اباي اتاسى ەسىمىن ەجەلەپ وقىپ, تانىسۋدان باستالىپتى. بەس جاسىنان اعاسى قاشاۋبەك توقتاروۆ الىپپەگە ۇيرەتىسىمەن-اق, مۇدىرمەي زاۋلاتۋعا توسەلگەن بالدىرعان زەردەسىنە ءسۇيسىنۋشى ۇلكەندەر كەشكىسىن باتىرلار جىرىن, ەسكى حيسسا-داستانداردى, ۇلى اقىن ولەڭدەرىن وقىتىپ, تىڭداۋعا وتىرادى ەكەن. قىستىڭ ۇزاق تۇنىندە ماي شامنىڭ بىلتەسى جانىپ تاۋسىلعانشا بالانىڭ بال داۋسىنان دالانى اتويلاپ شاپقان قوبىلاندى مەن الپامىس ءدۇبىرى ەستىلگەندەي بولسا, ەندى ءبىر ساتتە جىبەك پەن تولەگەن ماحابباتى بايانى ەلجىرەتسە, ودان سوڭ دا كەمەڭگەردىڭ ءار ءسوزى التىن تولعامدارى ويلانتىپ, تەبىرەنتەر مۇنداي كەشتەردىڭ ءومىر بويعى رۋحاني نارگە اينالۋىن ساعىنىشپەن ەسكە الاتىن.
بۇلايسىز دا كىتاپ وقۋعا قۇمارلىق مەكتەپكە ەرتە بارعىزىپ, ۇزدىك وقىتتىرىپتى. ءىنىسىنىڭ تالابىن قايراۋ ءۇشىن بورانقۇل اعاسى ءبىراۋىز ورىسشا بىلمەسە دە, سول تىلدەگى مەكتەپكە بەرەدى. مۇنىڭ وزىندىك سىرى دا جوق ەمەس-ءتىن. ويتكەنى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ىلعي تەرەڭ ءبىلىمدى مۇعالىمدەر ساباعى بىلىكتىلىكپەن ەرەكشەلەنەتىن. بەسىكتەن سىڭگەن قازاقى تاربيە, ءتول ءتالىم, توقىلعان ونەگە, وعان قوسا ءوز باسىنىڭ ورەلى پاراساتتىعى, تەكتىلى نامىسشىلدىعى ءبىتىم-بولمىسى تازالىعىن ساقتادى.
دۇنيە ءجۇزىن دىرىلدەتكەن سوعىس الدىندا تۋىپ, نەقيلى قيىندىقتاردى باستان كەشكەن قاتارلاس بۋىنداي ءجاسوسپىرىم بولات تا ەرەسەك جىگىتتەر ءوزى توزگىسىز اۋىرتپالىقتاردى كوتەرەدى. اكەسى ابدىكارىم قىلشىلداعان قىرىق جاسىندا ومىردەن وزىپ, شەشەسى ءبيبىجان ءتورت بالامەن جەسىر قالعاندا 6-اق جاستا-تىن. ۇلدارىمەن بىرگە اتاسى, اپاسى مەن ونىڭ ەكى بالاسىن, ون شاقتى جاندى اسىراۋدى موينىنا ارتقان انالارىنا قولعابىس بولۋعا قوسىلۋ ءبارىن ەرتە ەسەيتەدى. التىنشى سىنىپقا كوشكەن بالاقان بولاتقا جازعى دەمالىستا وزگەلەردەي دوپ تەۋىپ, ويىن قۋ ورنىنا كولحوزدىڭ ءشوبىن كوپەنەلەپ, 80 ەڭبەك كۇندىك تابىسقا 80 كيلوگرامم بيداي بەرىلىپ, ۇيگە جەتكىزىپ, اناسىن قۋانىشقا بولەۋى ومىرىندەگى العاشقى باقىت ۇشقىنى بولعان.
ال ودان ءارى جالعاسقان ەڭبەك جەتىستىكتەرىمەن وتباسىعا بەرەكە قۇيدى. تراكتورشى ەرنەست گەنزلەرگە كومەكشى بولىپ جۇمىس ىستەۋدە 447 ەڭبەك كۇندىك جالاقى تاۋىپ, وعان 1117 سوم 50 تيىن ەسەپتەلۋىن, «تىڭ جەرلەردى يگەرگەنى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالۋىن زور ماقتانىش تۇتاتىن. سوندا بۇعاناسى قاتپاعان قارشاداي وقۋشى ەدى-اۋ. ەكى اعاسىنداي ەڭبەگىمەن اناسىن قۋانتۋ, ءىنىسى ورالبايدىڭ اياعىنان نىق تۇرىپ كەتۋى ءۇشىن ەشتەڭەدەن ايانباۋ ەدى بۇل. تۇرمىستىڭ قيىنشىلىعىن مويىماي كوتەرىپ, ەشكىمگە ەڭكەيمەگەن ءبيبىجان انانىڭ سونى تالاپ ەتۋى ارقاسىندا ءبىرىن-ءبىرى جەتەكتەگەن باۋىرلار بىرتىندەپ ءوز ورىندارىن تاپتى. بولاشاق بەلدى قوعام قايراتكەرىنىڭ, ءىرى عالىمنىڭ بالالىق شاعى مىنە, وسىنداي سىنمەن شىڭدالعان-تىن.
تاعدىردىڭ بۇيىرتقان باقىتى شىعار, بورانقۇل, قاميدوللا اعالارى قولتىعىنا الىپ, ءوزى دە تالپىنىسى ارقىلى ەرجەتكەن ول وقۋدا دا وزىق كورىندى. ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا اۋداندىق, وبلىستىق وليمپيادالاردا جەڭىمپاز بولۋ قاراعاندى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىندا ءبىلىم تەرەڭدەتۋگە جول اشتى. ونى دا ۇزدىك بىتىرگەن سوڭ شاحان كەنتىندەگى شاحتادا كەنشىلەر ورتاسىندا ەڭبەكتە ىسىلۋ مەكتەبىنەن ءوتتى.
بولات ابدىكارىمۇلىنىڭ بۇدان كەيىنگى ەڭبەك جولى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىمەن بىتە قايناسادى. ورتا بۋىن ماماندار دايارلايتىن ۋچيليششەدە قاتارداعى مۇعالىمدىكتەن باستالعان ءىس از ۋاقىتتا-اق ديرەكتوردىڭ, باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولۋىنا جالعاسادى. 1979 جىلى جەزقازعان كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى بولىپ تاعايىندالىپ, ون جىل بويىندا وسى ورىندا تابان اۋدارماستان قىزمەت ەتەدى. شەتكەرگى ءوندىرىستى ايماقتى قاجەتتى كادرمەن قامتاماسىز ەتۋگە بەرىك نەگىز قالايدى.
قيىندىعى مەن كۇرمەۋى مول سالاداعى ىستەردى ۇرشىقتاي ءۇيىرۋشى رەتىندە تانىلۋى مەملەكەتتىك كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى, ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سەكىلدى جوعارى لاۋازىمدى مىندەتتەردى اتقارۋعا سەنىم ارتتىردى. بىلىكتى ماماندار دايارلاۋدىڭ الەمدىك وزىق تاجىريبەسىنە سۇيەنۋشى قازاق-نەمىس, قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىنىڭ اشىلۋىنا ىقپال ەتتى.
بەرتىن كەلە ەڭبەكتە كورىپ-تۇيگەنىن, تاجىربيەدە جيناپ-تەرگەنىن عىلىمي ىزدەنىستەرگە ۇلاستىرۋعا بەت بۇرادى. بۇعان جاي كەلە سالعان جوق, ىشتەي مول ازىرلىكپەن كەلدى. عىلىمعا قيلى-قيلى سىنداردى باستان كەشىپ, ابدەن ءپىسىپ-جەتىلىپ كەلدى. ءوندىرىس سالاسىنا بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ ماسەلەسىن جەتىلدىرۋ جايلى ساراپتاما ماقالالارىنىڭ نازارعا ىلىگۋى زەرتتەۋشىلىككە يتەرمەلەدى. رەسەي فەدەراتسياسى ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور گ.لۋكين تاقىرىپتى كەڭەيتىپ, ارنايى عىلىمي ەڭبەككە نەگىزدەۋگە جەتەلەدى.
1990 جىلى ن.ا.ۆوزنەسەنسكي اتىنداعى لەنينگراد قارجى-ەكونوميكالىق ينستيتۋتىندا «شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدىڭ جاڭا جاعدايلارىندا اگروونەركاسىپتىك كەشەن سالالارىن بىلىكتى جۇمىسشىلارمەن قامتاماسىز ەتۋ» تاقىرىبىندا عىلىم كانديداتى اتاعىنا ديسسەرتاتسيا قورعادى.
بۇل تاقىرىپتى ودان تەرەڭدەتە زەرتتەپ, «كاسىپتىك ءبىلىمدى دامىتۋ تەورياسى جانە پراكتيكاسى» اتتى ەڭبەك جازىپ, عىلىم دوكتورى اتاندى. ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق جانە س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرالارىن باسقاردى, بىلىكتى شاكىرتتەر دايىندادى.
«ءبىزدى قولىمىزدان جەتەكتەپ ءجۇرىپ, عىلىمنىڭ ەسىگىن اشتىرىپ, العا ۇمتىلدىرۋىن قالايشا ۇمىتارمىز. تاقىرىپتى دا ءوزى تاۋىپ بەردى. قازاقستان عىلىمىنىڭ شوق جۇلدىزى كارىم مىڭباەۆ تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى تاپسىردى. سويتسەك, اتاقتى عالىمنىڭ ەلىمىز عىلىمى دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى مۇلدەم ەلەۋسىز قالۋعا اينالىپتى. سونى ارشىپ, جاڭعىرتۋعا باستادى. سەنىمىن اقتاپ, اكادەميك مىڭباەۆتىڭ قازاقستان عىلىمى تاريحىنداعى ورنىن ورالتۋىمىزداعى قۋانىشى ەستەن كەتپەيدى. جەڭىسكە ءوزى جەتكەندەي مارقايىپ ەدى» دەيدى شاكىرتتەرى سەيىتقالي دۇيسەن مەن جاباي قاليەۆ.
ول ۇلكەن جۇرەكتى ادام بولاتىن. بوكەڭمەن ەتەنە ارالاس-قۇرالاستىعى جوق جاننىڭ ءوزى دە كىسى تانىعىشتىعىن, سەزىمتالدىعىن, ىشكى قۇبىلىستى تەرەڭ تۇسىنەتىنىن اڭعارۋى قيىن ەمەس-ءتىن. كەي ىڭعايسىز جاعدايدا تىگىسىن جاتقىزىپ, جاراستىرىپ جىبەرەر تاماشا قىرى دا بار-تىن. اكادەميك كارىم مىڭباەۆتىڭ نۇرادا 100 جىلدىعى اتاپ وتىلگەندە جۇرت سونى كوزىمەن كورگەن ەدى. قادىرلى مەيماندار باس قوسقان كيىز ۇيگە كەشىگىڭكىرەپ كىرگەن پروفەسسور, ادەبيەت سىنشىسى باقىت كارىباەۆاعا بوس ورىن بولماي قالدى. مۇندايعا كىدىلەۋ اپامىز دەرەۋ تەرىس اينالىپ سىرتقا بەت بۇرعاندا «سەركەبايدىڭ سەركە قىزى, بەرى ءوت. ساعان ورىن ساقتاۋلى» دەگەن بوكەڭ شاقىرۋى ءاپ-ساتتە جادىراتىپ قويا بەردى. ءسوز ءمانىسىن تۇسىنۋشىلەر قول شاپالاقتاپ تورگە وزدىردى.
ءار جۇزدەسۋ, ءار اڭگىمە ۇمىتىلماس اسەرگە بولەيتىن. جۇزىنەن نۇرى شالقىپ وتىرىپ سويلەر ساتتەردە ادەتتە اباي سوزدەرى, ولەڭدەرى اۋىزدان تۇسپەي, ورايلى تۇستا كەلتىرە قويادى. ەسكى سوزگە جۇيرىكتىگى, شەجىرەگە شەشەندىگى وقىپ-توقىعانمەن ورىلگەندە ءبىر سيقىرلى سىرعا ەلىتەتىن. «اناۋ دانىشپان, مىناۋ دانىشپان دەپ جاتادى. ال قايسىسى «اتىمدى ادام قويعان سوڭ, قايتىپ نادان بولايىن» دەپ ءبىزدىڭ ابايشا ادام بولمىسىن ءبىر-اق اۋىز سوزبەن بىلدىرە الدى. نە دەگەن كەرەمەت كەمەڭگەرلىك؟! وسىنداي ويدى جالعىز تۇيىنمەن جەتكىزدىرگەن قازاق ءتىلى دە كەرەمەت قوي» دەۋشى ەدى ماقتانىشپەن.
ەڭ الدىمەن ءوز شاڭىراعى ادام بويىنا ءنار, قۋات بەرۋى بەلگىلى. وسى رەتتە بولات ابدىكارىمۇلىنىڭ قۇداي جاراستىرعان اياۋلى جارى تازاگۇل مۇقاشقىزىنىڭ وتباسى باقىتىنا سەپكەن شۋاعى سۇلۋ ءومىردىڭ تاماشا ۇلگىسى. بوكەڭنىڭ كەڭەسى مەن قولداۋى ءوزىنىڭ دە قولىن عىلىم قياسىنا سەرمەتپەي قويمادى.
جارىقتىق, بولات اعا, بولات ءابدىكارىموۆ ارامىزدا بولعاندا 80 جاسقا تولار ەدى. «ولشەپ بەرگەن ءومىر بار» دەگەن ەكەن مايلىقوجا اقىن. ماڭدايىنا جازىلعانى 75 جاس بولىپتى.
قانىنا بىتكەن قازاقى قالپىمەن كىم-كىمدى دە باۋراپ الاتىن بولات اعا ادام, قوعام ءۇشىن ادالدىققا بەرىك قاعيداسىنان اينىماي, جارىق دۇنيەدەن ابىرويمەن ءوتتى. كوزىنىڭ تىرىسىندە عانا ەمەس, ومىردەن وزعاندا دا قادىرىن اسىرىپ تۇرۋشى 6 تومدىق ەلەۋلى عىلىمي مۇرا قالدىردى. ءىزى سونىسىمەن باياندى. تەرەڭ ءىز.
ايقىن نەسىپباي
