كەيىنگى كەزدە لاڭكەستىك كەز كەلگەن ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە عانا ەمەس, جالپى ادامزاتقا تونگەن باستى قاۋىپتىڭ ءبىرى سانالۋدا. سوندىقتان وسى ءبىر عاسىر كەساپاتىنىڭ الدىن الۋ, ونى بارىنشا بولدىرماۋ – ءار مەملەكەتتىڭ, ءاربىر ارنايى قىزمەتتىڭ ەڭ نەگىزگى مىندەتى. لاڭكەستىك, ياعني تەرروريزم ەلىمىزدە, سونىڭ ىشىندە باس قالامىز – استانادا دا ءالسىن-ءالسىن بوي كورسەتىپ وتىر. تەك بيىلدىڭ وزىندە ەلوردادا وسىنداي 9 كەلەڭسىز وقيعا تىركەلگەن.
وزىمە بولماسا, وزگەگە دە جوق…
…استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى جاراس قوناباي ءۇشىن 2023 جىلدىڭ 24 مامىرى ەسىندە ۇزاق ۋاقىت ساقتالىپ قالاتىن بولدى. ول – قاراپايىم جۇمىسشى. وسى قالاداعى ءبىر تۇرعىن ءۇي كەشەنىندە ەلەكترمەن دانەكەرلەۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. وتكەن جىلى قىركۇيەك ايىندا بالالارى تۋعان كۇنىنە وراي دۋبايعا دەمالىسقا جولداما الىپ بەرگەن ەدى. الايدا ول شەتەلگە ساياحاتتىڭ ورنىنا الماتى اۋداندىق سوتىنان بىر-اق شىقتى. ماسەلە بىلاي بولدى: جاراستىڭ مۇنداي جولدامامەن العاش رەت الىس ساپارعا شىعىپ تۇرعان قادامى بولعان سوڭ, قۋانىشتىڭ جەلىمەن ەكى باجاسى مەن جۇمىستاس ءبىر-ەكى دوسىنا حابارلاسقانى بار. ولار ونى اۋەجايعا دەيىن شىعارىپ سالماقشى بولعان. ءسويتىپ, «جولاياققا» دوستارىمەن بىرگە ءبىر-ەكى ءجۇز گرامم ىشكەن. ۇشاققا كىرەردە ستيۋاردەسسا وعان ەسكەرتۋ جاسايدى. بۇل ءسوز جاراسقا ۇناماي قالادى. سالونعا كىرىپ, ورنىنا وتىرار-وتىرماستان ايقاي شىعارادى. ستيۋاردەسسا قىزبەن قايتادان جانجالداسادى. ول بىردەن پوليتسيا شاقىرتادى. ءتارتىپ ساقشىلارى ونى ۇشاقتان ءتۇسىرىپ تاستايدى. كوپتەن ارمانداعان شەتەلگە ساپارىنىڭ اياق استىنان ساتسىزدىككە ۇشىراعانىنا قاتتى اشۋلانعان جاراس كولىكتەگى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ كابينەتىندە «استانا-دۋباي» ۇشاعىنىڭ بورتىندا كوپ كەشىكپەي بومبا جارىلادى» دەپ بار داۋىسىمەن جانۇشىرا ايقايلايدى. ءارى مۇنىسىمەن قويماي, «وزىمە بولماسا, وزگەگە دە جوق» دەگەن ۇستانىممەن «مەنى ەشكىم تىڭداماي جاتىر, تەز شارا قولدانىڭدار, ۇشاققا جارىلعىش زات قويىلعان» دەپ «102» تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالادى.
اۋەجاي ابىر-سابىر بولادى. جارتى ساعاتتا ۇشاق بورتىن ساپەرلەر تەكسەرىپ, ءورت سوندىرگىش پەن جەدەل جاردەم ماشينالارى دا كۇشەيتىلگەن تارتىپتە قىزمەتكە كىرىستى. الايدا ەشقانداي جارىلعىش زات تابىلمادى. 1,5 ساعات ءراسۋا بولدى. قانشاما ادام ءوزىنىڭ ماڭىزدى جۇمىسىنان قول ءۇزىپ, تەككە شابىلدى.
جاراس سول بويدا ۋاقىتشا قاماۋ اباقتىسىنا جابىلدى. ونىڭ ارەكەتى قىلمىستىق كودەكستىڭ 273-بابى بويىنشا «لاڭكەستىك جونىندە كوپە-كورنەۋ جالعان اقپارات تاراتۋ بولىپ باعالاندى. زاڭ بويىنشا وعان 5 جىلعا دەيىن قىلمىستىق جازا قاراستىرىلعان. بۇعان قوسا, ونىڭ جولسەرىك قىزعا ايتقان كەيبىر دورەكى دە بەيپىل سوزدەرى جازاسىن اۋىرلاتا تۇسەتىن جايلار ەدى. دەگەنمەن استانا قالاسىنىڭ الماتى اۋداندىق سوتى ونىڭ اسىراۋىندا التى بالاسى بەر ەكەنىن ءارى بالالارى ورىمدەي جاس ەكەنىن ەسكەرىپ, تۇسىنىستىك تانىتتى. ونىڭ ۇستىنە جاراستىڭ دا ءجۇنى جىعىلىپ, داۋىسى باسەڭسىپ قالىپتى. ول ءوز قاتەلىگىن تولىق مويىنداپ, بارلىعىنان كەشىرىم سۇرادى. ءارى كەلگەن شىعىندى تولىعىمەن وتەپ بەرەتىن بولدى. مىنە, وسى جايلاردى ەسكەرە كەلىپ, سوت 2 اي قاماۋدا بولعان ۇلكەن وتباسىنىڭ وتاعاسىن باس بوستاندىعىنان ايىرعان جوق. ونىڭ قاتەلىگىن تولىق مويىنداعانىن, ىستەگەن ارەكەتىنە قاتتى وكىنەتىنىن ءارى كەلگەن زالالدى تولىق كولەمدە وتەگەنىن ەسكەرىپ, ونى 2 جىل 6 ايعا باس بوستاندىعىن شەكتەۋ جونىندە ۇكىم شىعاردى.
ال مۇنداي «ءوزىن-ءوزى ۇستاي الماي قالىپ, قاتتى اشۋعا بەرىلىپ كەتىپ» لاڭكەستىك تۋرالى جالعان حابارلاما تاراتاتىندار وسى ەلوردانىڭ وزىندە ازايماي وتىرعان كورىنەدى. ماسەلەن, مۇنداي وقيعا 2021 جىلى 8 رەت, 2022 جىلى 14 رەت, ال بيىل 9 رەت قايتالانىپ وتىر. وسىنداي قىرۋار شىعىن كەلتىرىپ, ادامداردى تەككە ابىگەرگە سالاتىن جالعان دابىلدىڭ اۆتورلارى كوبىنە شەتەلدىكتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى بولادى ەكەن.
«ازىلدەۋدىڭ» ارتى – الاساپىران
– قازاق و باستان-اق «بالانى باستان» دەپ تاربيەگە قارشادايىنان ءمان بەرۋ كەرەك ەكەنىن باسا ايتقان. كۇندەلىكتى ءومىر كورسەتىپ وتىرعانداي, قازىر عالامتوردا جاسوسپىرىمدەر اراسىندا جاپپاي جالعان حابارلاما تاراتۋ ەتەك الىپ بارادى. وسىعان اتا-انا قاتتى كوڭىل ءبولىپ, باقىلاۋعا السا دەيدى پسيحولوگتار. ويتكەنى جاس جەتكىنشەكتەر توپ-توپقا ءبولىنىپ الىپ, ءبىر-بىرىنەن كەك قايتارۋ, ءبىر-ءبىرىن مۇقاتۋ ماقساتىندا ءانونيمدى حابارلامالاردى قارشا بوراتادى. بىراق بۇدان زارداپ شەگەتىن دە, تۇپتەپ كەلگەندە, وزدەرى.
ماسەلەن, وتكەن جىلى قالاداعى №22 مەكتەپتىڭ وقۋشىسى كەلەسى ءبىر سىنىپتىڭ وقۋشىسىن مۇقاتۋ ءۇشىن سونىڭ داۋىسىنا سالىپ, ءبىلىم ورداسىنىڭ جەرتولەسىنە جارىلعىش زات جاسىرىلعانىن ايتىپ, «102» نومىرىنە دابىل قاعادى. 3 ساعاتتىڭ ۇستىندە سابىلعان ارناۋلى قىزمەت وكىلدەرى مەن ءورت سوندىرۋشىلەر دابىلدىڭ جالعان ەكەنىن انىقتاعان. كەلەسى كۇنى پوليتسيا قىزمەتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىمەن بىرلەسە وتىرىپ, 12 جاسار جالعان لاڭكەستى انىقتادى. ناتيجەسىندە قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا تەك جاسى تولماعاندىقتان عانا اتا-اناسى 15 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ايىپپۇل تولەدى.
ال شەتەلدەن تەلەفون شالىپ نەمەسە عالامتور ارقىلى جالعان لاڭكەستىك حابارلاما تاراتاتىندارمەن ىشكى ىستەر ورگانى بىتىسپەس كۇرەس جۇرگىزىپ كەلەدى. شەتەلدىك قۇقىق قورعاۋشىلارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى ينتەرنەت-پروۆايدەرى IP-مەكەنجايىن, اككاۋنتىن انىقتاپ, جازاعا تارتۋدا. جىل باسىنان بەرى ينتەرنەت ارقىلى وسىنداي قىلمىسقا بارعان 28 ادامنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ, ولاردىڭ 17-ءسى ۇزاق مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-ارەكەت دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى, پوليتسيا پولكوۆنيگى دارحان رازۋەۆتىڭ ايتۋىنشا, بالالار جاسايتىن جالعان لاڭكەستىككە «بالانىڭ شالا ءىسى» دەپ قاراماۋ كەرەك. ول ويىن ەمەس, ول – وتە قاۋىپتى قىلمىس. مۇنى كەيبىر اتا-انا ءالى جەتە تۇسىنبەيتىن ءتارىزدى. وسىنداي ءاربىر قوڭىراۋ شالۋدىڭ ارتىندا تىپ-تىنىش تىرلىگىن كۇيتتەپ جاتقان مومىن حالىقتى اياق استىنان دۇرلىكتىرۋ, دۇربەلەڭگە سالۋ, ومىرلىك ماڭىزى زور كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىن توقتاتىپ, ادامداردى ابىگەرگە ۇشىراتۋ جاتادى. ەڭ سوراقىلىعى سول, وسىنداي «ءساتسىز ءازىلدىڭ» سالدارىنان بالاباقشالارداعى بۇلدىرشىندەردى دە دۇربەلەڭگە تۇسىرەتىن كەزدەر بولادى.
2021 جىلى باس قالانىڭ «ايالا» بالاباقشاسى جانىنداعى مەكەمەگە «بومبا قويىلدى» دەگەن جالعان دابىلدان اي-كۇننىڭ امانىندا بۇلدىرشىندەردى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋگە ءماجبۇر بولعان. سول جولى دا «دابىلشى» ءىزى سۋىماي انىقتالدى. ول اعاسىنىڭ «اقىلىمەن» تەلەفون شالعان 8 جاسار وقۋشى بولىپ شىقتى. بۇل جولى دا ول «ازىلدەگىم كەلىپ ەدى» دەپتى. مىنە, سول جۇگەرمەكتىڭ «ويسىز ءازىلى» ءۇشىن اتا-اناسى 5000 اەك كولەمىندە ايىپپۇل تولەپ, اعاسىنىڭ 2 جىلعا باس بوستاندىعى شەكتەلدى.
اتا-انانىڭ باقىلاۋى ماڭىزدى
بۇگىنگى تاڭدا الەمدە تىنىشسىزدىق بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن ءبارىمىز كورىپ, ءبىلىپ وتىرمىز. بۇرىن ءبىلىم ورداسىندا اتى ەستىلمەيتىن جات قىلمىس قازىر جۇرتشىلىقتى تاڭعالدىرۋدان قالىپ بارادى. اسىرەسە 2001 جىلعى 11 قىركۇيەك كۇنگى نيۋ-يوركتەگى ادامزات تاريحىنداعى عالامات زۇلمات – لاڭكەستىكتەن كەيىن جەر-جەردە وسىنداي مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن جالمايتىن, قولدان ۇيىمداستىرىلاتىن وقيعالاردىڭ قاۋپى سەيىلمەي كەلەدى. ءتىپتى كەيىنگى كەزدە جالعان لاڭكەستىك ارەكەتى, ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى اۋىتقۋشىلىق قوعامدى مازاسىزداندىرىپ وتىر. ونىڭ ءبىرازىن ءبىز جوعارىدا اتاپ وتتىك.
راس, كوبىنە وسى «مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جالعان لاڭكەستىگىنىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟» دەگەن ساۋال قويىلىپ جاتادى. ەڭ ءبىرىنشى بۇل جەردە مۇنىڭ وتە اۋىر قىلمىس ەكەنىن سول مەكتەپ قابىرعاسىنىڭ وزىندە شاكىرتتەردىڭ ساناسىنا قۇيۋ كەرەك. مۇنداي قىلمىس ءىز-ءتۇسسىز قالمايدى. بۇگىنگى تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا ونىڭ بەتىن اشۋ ءاپ-ساتتە. سوندىقتان بۇل تۇرعىدا «ازىلدەۋ», بىرەۋگە قىر كورسەتۋ ءۇشىن نەمەسە بىرەۋگە قاتتى اشۋلانىپ قوڭىراۋ شالۋ ءوز ءومىرىڭدى قاتەرگە تىگۋمەن بىردەي.
پسيحوتەراپەۆت دارىگەر جانىبەك اسانحانۇلىنىڭ ايتۋىنشا, ادامدا كۇيزەلىس, قوبالجۋ, ءوز-وزىنە سەنىمسىزدىك سەزىمى بولعان كەزدە اشۋلانسا, ءوزىنىڭ كەيبىر ءىس-ارەكەتىن باقىلاي الماي قالۋى دا مۇمكىن. بىراق قانداي جاعدايدا دا ول ادام «بۇل ارەكەتىمدى ەشكىم بىلمەي قالادى» دەگەن ويدا بولماۋ كەرەك. كەرىسىنشە, باسىنا وسىنداي جاعداي تۋا قالسا, ەڭ جاقىن اداممەن سىرلاسىپ, اقىلداسىپ, قالا بەردى پسيحوتەراپەۆتكە جۇگىنىپ, اتا-انا بالاسىنىڭ مىنەز-قۇلقىن, ءىس-ارەكەتىن, كىممەن ارالاساتىنىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاۋ كەرەك ەكەن.
تەلەفون تەرروريزمى – وتە اۋىر قىلمىس. مۇنىڭ سالدارى دا وراسان. ءارى وعان قاراستىرىلعان جازا دا قاتاڭ. سوندىقتان اشۋمەن نەمەسە «ەركەلىكپەن» شالىس قادام جاساماي, «اقىرىن ءجۇرىپ, انىق باسقان» دۇرىس.
