ءتىلدىڭ قۇدىرەتى شەكسىز. ادام بالاسى كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ءبىرىنشى كەزەكتەگى قاجەتىن قاي ءتىل ارقىلى قاناعاتتاندىرسا, سول تىلگە بەيىم بولادى. ءبىرىنشى قاجەتى دەگەنىمىز – جەيتىن نانى, كيەتىن كويلەگى, تاماق تاۋىپ جەيتىن كاسىبى, رۋحاني ازىعى جانە ت. ب. بۇلاردىڭ ءبارى قازىر قاي ءتىل ارقىلى وندىرىستە ەكەنى كوپكە ءمالىم.
بالانى بالاباقشا, مەكتەپ, كوشە, قالتا تەلەفونى وزگە تىلدە تاربيەلەپ جاتىر. ماڭايىمىز تولعان ءوز تىلىندە سويلەمەيتىن (سويلەگىسى كەلمەيتىن), ساناسىندا ءالى كەڭەستىك جۇيە ساقتالىپ قالعان كەيبىر قالالىق اتا-اجەلەر جانە سولاردان تاراعان ءبىلىمدى جاس اكە-شەشەلەر… ال مەكەمە باسشىلارى ءوز انا تىلىندە سويلەپ, ەڭبەك ەتۋشى ەرەسەكتەردىڭ ءتىل تاربيەسىنە ۇلگى بولادى دەگەن ءۇمىت قالمادى…
ايتالىق, انا تىلىندە سويلەيتىن ءانشى ديماشتىڭ عاجاپ اۋەندەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتقان وزگە جۇرتتىڭ قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە ىنتاسى كۇن سايىن وسە تۇسۋدە. ال ونىڭ ءوز جۇرتى مۇنداي بەتبۇرىستان تىس الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي.
سونىمەن, تاس جاراتىن ءتىلدىڭ قوعامدى دا جارىپ تۇرعان جايى بار. ءتىپتى ءوز ۇلتىمىزدىڭ ءوزى ەكىگە جارىلىپ تۇر: انا تىلىندە سويلەيتىندەر مەن سويلەگىسى كەلمەيتىندەر. سوڭعىلارى «نەگە قازاقشا سويلەمەيسىڭ؟» دەپ ەسكەرتۋ جاساعان ءوز باۋىرلارىنا قارسى شىعىپ جاتۋى سوراقى, ءتىپتى قورقىنىشتى جاعداي. ءوز ءتىلىن ءبىلىپ تۇرىپ, سويلەگىسى كەلمەيتىن ۇلتىمىزدىڭ وكىلدەرىنە اكىمشىلىك شارا قولدانۋدىڭ ۋاقىتى بولدى.
بۇرىنعىلار «ءوزىڭدى-ءوزىڭ جاتتاي سىيلا, جات جانىنان ءتۇڭىلسىن» دەگەن ەكەن. ءبىر-بىرىمەن ءوز تىلىندە سويلەمەگەن, ءوز قادىرىن تۇسىنبەگەن ۇلتتىڭ ءتىلىن وزگە ۇلتتىڭ قابىلداي الماۋىنا تەك ءبىز ءوزىمىز عانا كىنالىمىز.
كەشە عانا ءوز تىلىندە سويلەيتىن وتباسىلار «بالالارىم كوشەگە شىقسا, قينالماسىن» دەپ بۇگىن ءۇي ىشىندە ورىسشا سويلەۋدى ادەتكە اينالدىرىپ بارا جاتىر
جاس وتباسىلاردان «بالاڭ نەگە قازاقشا سويلەمەيدى؟» دەپ سۇراساڭ, «بىزگە وسىلاي ىڭعايلى. ۇكىمەت تە سويلەمەيدى عوي» دەپ قارسى سىلتاۋ ايتادى. ونىڭ ۇستىنە «ويىن بالاسى ءوز ورتاسىمەن, كوشەدە ءوز قاتارىمەن تىلدەسىپ, ارالاسا الماي جۇرەر, ورىس ءتىلدى تاربيەشىلەر مەن ۇستازداردان تولىق ءبىلىم الماي قالادى» دەگەن سىلتاۋلارى تاعى بار.
قالاداعى ونەر, سپورت ۇيىرمەلەرىنىڭ وقىتۋشى-جاتتىقتىرۋشىلارى دا ورىسشا سويلەيدى. ءتىل بىلمەيتىن بالالارعا, اسىرەسە, اۋىلدان كەلگەن بالدىرعاندارعا وبال, ولارعا قوسىمشا ونەر يگەرۋدىڭ ءوزى قيىن. بۇل جاعداي بالالاردى ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ, وزگە تىلدە سويلەۋگە ءماجبۇر ەتۋدە. كەشە عانا ءوز تىلىندە سويلەيتىن وتباسىلار «بالالارىم كوشەگە شىقسا, قينالماسىن» دەپ بۇگىن ءۇي ىشىندە ورىسشا سويلەۋدى ادەتكە اينالدىرىپ بارا جاتىر.
وتباسى – شاعىن مەملەكەت, ۇلكەن مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالايتىن باستى سۋبەكت. حالىقتىڭ 70 پايىزىن قۇرايتىن ۇلتتىڭ بارلىعى دەرلىك ءوزىنىڭ شاعىن مەملەكەتىندە تەك ءوز تىلىندە عانا سويلەسە نە بولار ەدى؟ ارينە, وندا ۇلكەن مەملەكەت تە ءوز تىلىندە سويلەۋگە ءماجبۇر بولادى.
ءبىزدىڭ قوعامدا ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن ۇلت جوقتىڭ قاسى. اۋىل قازاعىنىڭ دا, قانداستاردىڭ دا نان تاۋىپ جەيتىن ورىسشاسى بارشىلىق. ءتىل ماسەلەسىندە «كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىم شەكتەلدى» دەپ بايبالام سالىپ, داۋىس كوتەرۋدىڭ دە ءجونى جوق. سوندىقتان دا ۇكىمەت قاشان ءوز تىلىندە سويلەيدى دەپ قول قۋسىرىپ كۇتىپ وتىرعانىمىز مۇلدەم دۇرىس ەمەس.
«ءاۋ, قازاعىم, ءوز وتباسىڭدا ءوز تىلىڭدە سويلەمە!» دەپ ۇكىمەت تە, وزگە ۇلت تا ماجبۇرلەپ تۇرعان جوق قوي قازىر! سىرتتان سىلتاۋ ىزدەمەي, وڭاي جولدى كۇتپەي-اق, انا ءتىلىڭنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن قولىڭنان كەلەتىن امالداردى جاساۋعا بولادى عوي.
قازىر «شەت ءتىلى – ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ كىلتى» دەگەن ۇعىم قالدى. ءدال بۇگىنگى جاعدايدا سەنىڭ ءبىلىمدى بولعانىڭ دا, عالىم بولعانىڭ دا حالقىڭنىڭ, ەلىڭنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن قاجەت! ۇلى عالىم ءابۋ ناسىر ال-فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس, تاربيە كەرەك. تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى, ول كەلەشەكتە ونىڭ ومىرىنە قاۋىپ اكەلەدى» دەگەن ەكەن. بۇل ءسوزدىڭ راس ەكەنىن ءومىر تاجىريبەسى تالاي مارتە دالەلدەگەنى بەلگىلى. تاربيەمەن بەرىلگەن ءبىلىم – ولشەۋى جوق قازىنا!
ءتىل – تاربيە قۇرالى. تاربيە – مادەنيەت, ءبىلىم مەن عىلىم, ادالدىق پەن ادىلەتتىلىك, اقىل مەن سانا, نامىس, ەڭبەكقورلىق, يمان مەن مەيىرىم… انانىڭ سۇتىمەن, اكەنىڭ قانىمەن بويىنا ەگىلگەن تاربيەنىڭ بۇل اسىل داندەرىن بالانىڭ وزگە ءتىل ارقىلى ساناسىنا قابىلداپ الۋى وتە قيىن بولادى. وسىلار بالاڭىزعا قاجەت دەسەڭىز, ۇيدە ءوز تىلىڭىزدە سويلەڭىز! تاربيەسى بار بالانىڭ وزىنە قاجەت ءتىلدى دە, ءبىلىمدى دە, عىلىمدى دا كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسى, ينتەرنەت, قالتا تەلەفون ارقىلى دا تەز ارادا يگەرىپ, مەڭگەرىپ الۋعا قابىلەتى جەتەدى.
ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى قوعامدى بولە جارماۋ ءۇشىن ناقتى ارەكەت قاجەت. مىسالى, ۇكىمەت – تاۋ, وتباسى – جازىقتىق. «تاۋلاردى الاسارتپاي, جازىقتىقتى بيىكتەتۋ» ءاربىر وتباسىنىڭ قولىنان كەلەدى. ول ءۇشىن اركىم ءوز ءتىلى ءوزىنىڭ بولاشاعى ەكەنىن دۇرىس سەزىنۋى كەرەك. ۇكىمەت قاي تىلدە سويلەسە دە, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ التىن بەسىگى – وتباسى ەكەنىن مويىنداپ, ونى ءوزىنىڭ رۋحاني تاربيە يدەولوگيالىق ناسيحات جۇمىسىنىڭ تەمىرقازىعى دەپ بىلگەنى دۇرىس.
شاكىرتتەرى كونفۋتسيدەن: «ەگەر ءبىر ەلگە باسشى بولساڭىز, الدىمەن نە ىستەر ەدىڭىز؟» دەپ سۇراپتى. سوندا كونفۋتسي: «ويلانباستان ۇلتتىڭ ءتىلىن تارتىپكە سالار ەدىم» دەگەن ەكەن. مۇنى ەستىگەندەر قايران قالىپ, سەبەبىن سۇراپتى. سوندا كونفۋتسي: «ءتىلى بۇزىلسا, ۇلتتىڭ رۋحى مەن ادەت-عۇرپى دا بۇزىلادى. رۋحى مەن ادەت-عۇرپى بۇزىلسا, ادىلەت پەن اقيقات جوعالىپ, حالىق شاراسىزدىقتان جويىلۋ قاۋپىنە دۋشار بولادى. قىسقاسى, ءتىلى بۇزىلعان ۇلتتىڭ كەلەشەگىنەن ءۇمىت كۇتۋگە بولمايدى. مۇنداي جاعدايدىڭ الدىن العان دۇرىس» دەپتى.
ءمۇتالاپ ءابساتتاروۆ, مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىنىڭ ارداگەرى
P.S: قوعامعا, بيلىككە نە تاعى باسقاعا كىنا تاعا بەرمەي, ءوز وتباسىڭدا انا تىلىڭدە سويلەۋ – سەنىڭ قاسيەتتى پارىزىڭ, كيەلى مىندەتىڭ, قادىرلى قازاعىم!
