وسى قىركۇيەك ايىندا كورنەكتى جازۋشى, دراماتۋرگ, كينوستسەناريست, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى, مەملەكەتتىك سىيلىق پەن فرانتس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, پروفەسسور اكىم تارازي 90 جاستىڭ تورىنە شىقتى. قالامگەر مەرەيتويى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى, استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن باس قالادا كەڭىنەن اتالىپ ءوتىپ, مەرەيتوي شارالارى بىرنەشە كۇنگە جالعاستى. قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «اكىم تارازي الەمى: ادەبيەت, تەاتر, كينو جانە پەداگوگيكا» تاقىرىبىندا حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وتكىزدى. ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترىندا «تولعاۋى توقسان تارازي» اتتى شىعارماشىلىق كەش ءوتتى. ال «جاستار» تەاترىندا اكىم ءتارازيدىڭ قالامىنان تۋعان «جولى بولعىش جىگىت» دراماسىنىڭ پرەمەراسى ۇسىنىلدى.
تۇركيا دا مويىندادى
قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى كونفەرەنتسيادان بۇرىن اكىم ءتارازيدىڭ ستسەناريلەرى بويىنشا تۇسىرىلگەن «ارمان – اتامان», «قاراش-قاراش وقيعاسى», «قىزجىلاعان», «مۇستافا شوقاي» كوركەم فيلمدەرىنىڭ كورسەتىلىمى مەن تالقىلاۋىن وتكىزدى. ال حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا تىزگىنىن اكادەميك ديحان قامزابەكۇلى ۇستادى. جيىندا جازۋشىنىڭ ادەبيەتكە, تەاتر مەن كينوعا, پەداگوگيكاعا قوسقان ۇلكەن ۇلەسى تۋرالى, ادامي بولمىسى, قايراتكەرلىك كەلبەتى جايىندا جان-جاقتى ايتىلدى.
اتاقتى اكتەر, تەاتر رەجيسسەرى, ونەرتانۋ كانديداتى, پروفەسسور, تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ توراعاسى, قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تەبىرەنە سويلەپ, اكىم ءتارازيدىڭ شىعارمالارىمەن مەكتەپ جاسىندا تانىسقانىن ايتىپ, قالامگەردىڭ كەزىندە قارا شاڭىراق – مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىندا قويىلعان «جولى بولعىش جىگىت» پەساسى قوعامنىڭ بار دەرتىن العاش رەت باتىلدىقپەن ايتقان, قانتالاپ تۇرعان شىعارما بولعانىن اتاپ ءوتتى.
قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاربيە جونىندەگى پرورەكتورى مارات نۇكەنوۆ مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە ريزاشىلىعىن جەتكىزە وتىرىپ, وسى وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ العىس حاتىن تاپسىردى. جازۋشى, دراماتۋرگ, پۋبليتسيست, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەلەن ءالىمجان اكىم ءتارازيدىڭ كەيىپكەرلەرىنە, قالامگەر شىعارمالارىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالدى. جازۋشى, پۋبليتسيست, اۋدارماشى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ليۋبوۆ شاشكوۆا, اكادەميك شەرۋباي قۇرمانبايۇلى, جازۋشى, دراماتۋرگ, وزبەكستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى جاۆلون جوۆليەۆ, جازۋشى-عالىم, PhD دوكتورى, اۋدارماشى, قازاقستان «دوستىق» وردەنىنىڭ يەگەرى اشۋر وزدەمير, اۋدارماشى, مىسىرداعى اسۋان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى مۇحاممەد رياد قاتىسىپ, بايانداما جاسادى.
كونفەرەنتسياعا ونلاين فورماتتا دا قوناقتار قاتىستى. جيىن ينتەرنەت ارقىلى ەلىمىزدىڭ بارلىق كىتاپحانالارى مەن شەتەلدەرگە تارالدى. سونىڭ ىشىندە باۋىرلاس تۇركيا ەلىندە اكىم ءتارازيدىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەگەن عالىمدار بار ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. اتاپ ايتقاندا, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (PhD), گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جەميلە قىناجى, حاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى يبراحيم اتابەي مەن انكارا حاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى مەليكە يىلانديل جىلى لەبىزىن جەتكىزدى.
كونفەرەنتسيا اياسىندا شەبەرلىك دارىستەرى, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى تەاتر ونەرى جانە ونەرتانۋ فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرى اراسىندا «تارازي وقۋلارى», «اكىم ءتارازيدىڭ دراماتۋرگياداعى بەلەستەرى» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى, «اكىم تارازي الەمى» فوتوكورمەسى, «تۇلپاردىڭ ءىزى» ءفيلمىنىڭ كورسەتىلىمى ۇيىمداستىرىلدى. ال ءا.مامبەتوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك دراما جانە كومەديا تەاترىندا الماتىدان ارنايى كەلگەن م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق دراما تەاترى مەرەيتوي يەسىنىڭ قالامىنان تۋعان «اقىن, پەرىشتە, ماحاببات» سپەكتاكلىن (قويۋشى رەجيسسەرى – اۋباكىر راحيموۆ) ۇسىندى.
جاڭاشا وتكەن كەش
ءدال وسىلاي اتالعان شىعارماشىلىق كەشتى استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى ۇيىمداستىردى. پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ, مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا, استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى, زيالى قاۋىم وكىلدەرى, كورنەكتى قالامگەردىڭ شاكىرتتەرى مەن وقىرماندارى قاتىسقان كەش جازۋشىنىڭ جان دۇنيەسىن تانۋعا, شىعارماشىلىعىنا ۇڭىلۋگە نەگىزدەلدى.
كەش شىمىلدىعىن اشىپ بەرگەن سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ قالامگەردىڭ تويى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ تويى ەكەنىن اتاپ ءوتىپ, مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قۇتتىقتاۋىن وقىپ بەردى.
«حالقىمىز ءوزىڭىزدى كەمەل ويلى, اسا كورنەكتى قالامگەر, دارىندى دراماتۋرگ, عاجايىپ ەڭبەگىمەن, اسىل قاسيەتىمەن ابىرويعا بولەنگەن قوعام قايراتكەرى رەتىندە جاقسى بىلەدى جانە قۇرمەتتەيدى. ەڭبەك جولىڭىزدا وتاندىق ادەبيەتتىڭ التىن قورىنا قوماقتى ولجا سالىپ, ۇلتتىق مادەنيەت پەن كينو ونەرىنىڭ كەڭ قانات جايۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوستىڭىز. كورىكتى ويدان ءنار الىپ, كەستەلى سوزبەن ورىلگەن كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى تارتىمدى تۋىندىلارىڭىزدا ۋاقىت ولشەمىمەن شەكسىز كەڭىستىككە جاڭا تۇرعىدا زەر سالاتىن فيلوسوفيالىق وي-تولعامىڭىز وتە كوپ. قوعامعا سىني كوزقاراسپەن قاراپ, زامانداستارىڭىزدىڭ كەسكىن-كەلبەتىن شىنايى سۋرەتتەپ, بارشا ادامزاتتى تولعاندىرعان ماسەلەلەرگە جۇرت نازارىن اۋدارا ءبىلدىڭىز. الداعى ۋاقىتتا دا حالقىڭىزدىڭ قۇرمەتى مەن ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ, عيبراتتى عۇمىر كەشە بەرۋىڭىزگە تىلەكتەستىگىمدى بىلدىرەمىن. سىزگە زور دەنساۋلىق, وتباسىڭىزعا اماندىق پەن باق-بەرەكە تىلەيمىن!» دەلىنگەن پرەزيدەنت قۇتتىقتاۋىندا.
ماۋلەن اشىمباەۆ ءوز تاراپىنان اكىم ءتارازيدىڭ قازاق ادەبيەتىندەگى ورنى ەرەكشە ەكەنىن ايتا كەلە, ونىڭ «جازا», «قيانات», «شەر», «تاسجارعان» روماندارى ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ التىن قورىنا قوسىلعان قۇندى قازىنا ەكەنىن ايتتى. قالامگەر شىعارمالارىنىڭ ومىرشەڭدىگىنە توقتالىپ, كەلەسى ۇرپاقتىڭ, كەلەسى بۋىن وقىرماندارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ, قازاق حالقىنا قىزمەت ەتە بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى. تارازي پەسالارى قازاق ونەرى مەن قازاق تەاترىن جاڭا بەلەسكە الىپ شىققانىن اتاپ ءوتتى. قالامگەردىڭ ۇلتجاندى ازامات, ۇلت جاناشىرى رەتىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ رۋحاني نەگىزىن قالىپتاستىرۋعا قوسقان ۇلەسىن ايرىقشا ايتتى. سەنات توراعاسى ءسوزىنىڭ سوڭىندا اكىم ءتارازيدىڭ ادامي قاراپايىم قاسيەتىنە توقتالىپ, ادەبيەت الىبىنىڭ يىعىنا قازاقى داستۇرمەن شاپان جاۋىپ, سىي-قۇرمەت كورسەتتى.
اكىم تارازي مەن روزا مۇقانوۆا… ءبىر شاڭىراق استىندا قوس قالامگەردىڭ باسى قوسىلعانى بەلگىلى. كەش ارقاۋى دا ادەبيەت ابىزىنىڭ شىعارماشىلىق لابوراتورياسىن اشۋعا, قالامگەر قاسيەتىن تانۋعا جەتەلەيتىن ەكەۋارا ديالوگقا نەگىزدەلدى. ەرلى-زايىپتىلار بەينەسىن بەلگىلى تەاتر جانە كينو اكتەرى ەركەبۇلان دايىروۆ پەن قاللەكي تەاترىنىڭ اكتريساسى سايا توقمانعاليەۆا سومدادى. وسى تەاتردىڭ جانات چايكينا, قۋاندىق قىستىقباەۆ, نۇركەن وتەۋىلوۆ, جانقالدىبەك تولەنباەۆ سىندى تانىمال ارتىستەرى قالامگەر كەيىپكەرلەرىنىڭ كەيپىنە ەندى. كەش بارىسىندا «ماحامبەت», «اندرەي», «جولى بولعىش جىگىت» سەكىلدى شىعارمالارىنان ۇزىندىلەر كورسەتىلدى. كلارا تولەنباەۆا, وزگەرىس شەرىكباي, جاقسىكەلدى ماياساروۆ, ارداق بالاجانوۆا سىندى انشىلەر مەن كۇيشى نۇركەن ءاشىروۆ كەشتى ءان-كۇيمەن كوركەمدەدى. قاللەكي تەاترىنىڭ فويەسىندە فوتو جانە قالامگەردىڭ قولجازبالارى كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى.
جارتى عاسىردان كەيىن جاڭعىردى
«جولى بولعىش جىگىت» – اكىم ءتارازيدىڭ وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن جازىلعان پەساسى. سودان بەرى بىرنەشە تەاتردا ساحنالاندى. مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىندا شىعارمانىڭ باس كەيىپكەرى اساۋ بوكەندى تالانتتى اكتەر ءانۋار مولدابەكوۆ سومداعان ەكەن. مۇنى كونفەرەنتسيادا تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتىڭ اۋزىنان ەستىگەن ەدىك.
«اكتەردىڭ شەبەرلىگى دە شىعارمانىڭ سالماعىنا ساي كەلگەن ەدى. سپەكتاكلدىڭ سوڭىنا قاراي كەيىپكەر ابدەن قىسپاققا تىرەلگەن كەزدە, ءانۋار مولدابەكوۆتىڭ بادانا كوزىنەن جاس شىعىپ, وبرازدى شىنايى الىپ شىقتى. ءدال ءبىر اۆتوردىڭ جان ازابىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ, جازعان ادامداي قينالعانى بار» دەگەن ەدى سوندا تانىمال ءارتىس.
ال وسى شىعارمانىڭ پرەمەراسىن ۇسىنعان استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ «جاستار» تەاترى پەساعا قازىرگى زامانعا ساي وزگەرىستەردى ەنگىزىپ, جاڭاشا سيپاتتا جاڭعىرتتى. اتاپ ايتقاندا, جاڭاشىل ازامات اساۋ بوكەننىڭ تۇتقىندالاتىن جەرىن الىپ تاستاپ, تالانتتاردىڭ, ءوز ەلىندە تەپەرىش كورگەن ازاماتتاردىڭ شەتەل اسۋ ماسەلەسىن قوزعادى. ال تۇپنۇسقاداعى بيۋروكراتيا, باسشىلاردىڭ «ءوزىم بىلەمدىككە» سالىنىپ, بەلدەن باسۋى قازىرگى زاماندا دا بار. سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەر نۇرفات ۆاحيتوۆتىڭ قولتاڭباسىندا قالاي شىققانىن كورەرمەن 29-30 قىركۇيەك كۇندەرى دە كورە الادى. الداعى دەمالىس كۇندەرى قويىلىم جۇرت نازارىنا تاعى ۇسىنىلادى.
