تۋريزم – الەمدەگى ەكونوميكالىق كىرىسى ەڭ جوعارى سالانىڭ ءبىرى. ونىڭ ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن كۇشەيتىپ, حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋداعى, جۇمىسسىزدىقتى ازايتىپ, كاسىپتەنۋ ورايىن ارتتىرۋداعى ءونىمى وزگەشە. حالىقارالىق تۋريزم ۇيىمىنىڭ 2019 جىلى ناۋرىزدا جاريالاعان مالىمەتىنە قاراعاندا, 2017 جىلى اتالعان سالانىڭ الەمدىك GDP-عا قوسقان ۇلەسى 10,4 پايىزدى قۇراپ, 319 ملن ادامنىڭ كاسىپتەنۋىنە مۇرىندىق بولدى. بۇل 2018 جىلى كاسىپتەنگەن ادام سانىنىڭ 10 پايىزىن قۇرايدى.
ءتۋريزمنىڭ ءتۇرى كوپ
تۋريزم كەش وركەندەگەن سالا بولعانىمەن, ونىڭ قازىرگى دامۋ اياق الىسى وتە تەز. وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىنان باستاپ تۋريزم الەمدەگى جاڭادان گۇلدەنگەن سالاعا اينالدى. 90-جىلدارعا جەتكەندە تۋريزمنەن كىرەتىن كىرىستىڭ حالىقارالىق ەكسپورت كىرىسىندەگى ۇلەسى 8 پايىزدان اسىپ, ودان تۇسكەن تابىس مۇناي ونىمدەرى مەن اۆتوموبيل ەكسپورتى تابىسىنان كەيىنگى ماڭىزدى كىرىس قاينارى بولدى.
حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقسارىپ, مادەنيەت ورەسى وسكەن سايىن تۋريزم دە ىشكى جاقتان تۇرلەنىپ, مازمۇنى جاقتان بايىپ بارادى. اتاپ ايتقاندا, بۇرىن سىرتقى جانە ىشكى تۋريزم دەپ بولىنسە, قازىر بۇرىنعىداي كوركەم جەر, ادەمى اۋماقتاردى ساياحاتتاۋداي ءداستۇرلى تۋريزم ءتاسىلى تاڭسىق بولۋدان قالىپ, دەمالىس ءتۋريزمى, ويىن-ساۋىق ءتۋريزمى, جينالىس ءتۋريزمى, جاستار ءتۋريزمى سياقتى جيىرماعا جۋىق تۇرلەرى پايدا بولدى.
سونىمەن قاتار, ءتۋريزمنىڭ دامۋ باعىتىندا دا مىناداي تىڭ بەتالىس بايقالدى. بىرىنشىدەن, ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ىلەسە, ادامداردىڭ رۋحاني مادەنيەتكە دەگەن قاجەتى ارتىپ, ساياحاتتاۋ جۇرتشىلىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىس تاسىلىنە اينالدى. ەكىنشىدەن, جاڭادان دامىعان ەلدەردىڭ تۋريستىك ورىندارى كوبەيىپ, ازيا ەلدەرىنە ساياحاتتاپ كەلەتىن تۋريستەر جىل سايىن مولايدى. ۇشىنشىدەن, قاتىناس قولايلىلىعى ارتقان سايىن ساۋدا سيپاتىنداعى تۋريزم جاندانا ءتۇستى.
قازاقستانداعى ءتۋريزمنىڭ ءحالى قالاي؟
قازاقستان 1993 جىلى دۇنيە ءجۇزى تۋريستىك ۇيىمىنىڭ مۇشەلىگىنە ەندى. ءدال وسى جىلى ءتۋريزمدى دامىتۋ باعدارلاماسى دايىندالىپ, سودان بەرى تۋريزم سان-سالالى شارۋاشىلىقتى شالقىتىپ, ەكونوميكانى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى سالاسى رەتىندە قارالىپ كەلەدى.
بيىلعى جاستار جىلىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋ راسىمىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاستار ءتۋريزمىن دامىتۋدى ايرىقشا اۋىزعا الىپ, قازاقستاندا ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ ءمانى مەن ماڭىزىنا توقتالدى. ەلباسىنىڭ بۇل ءسوزىن وتانداستارىمىز ەلىمىزدە ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ جاڭا بەتاشارى رەتىندە قابىلدادى دەسەك ارتىق ەمەس.
قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ بارلىق ءتۇرىن (تانىمدىق, ويىن-ساۋىق, ەتنيكا, ەكولوگيا, ساۋىقتىرۋ, سپورتتىق, اڭ اۋلاۋ, بالىق اۋلاۋ, سەرۋەندەۋ) دامىتۋعا قاجەتتى شارت-جاعداي تولىق. گەوگرافيالىق جانە كليماتتىق جاقتان الىپ ايتساق, قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك, سولتۇستىك, باتىس, شىعىس وڭىرلەرىنىڭ تابيعاتى, اۋا رايى ءبىر-بىرىنەن وزگەشە. بۇل قازاقستاندا جىل بويى, ءتورت ماۋسىمدا دا تۋريزم شارۋاشىلىعىن شالقىتۋعا اسا ءتيىمدى. اتاپ ايتقاندا, كورىنىسى كوز سۇرىندىرەتىن بۋراباي, باياناۋىل, مارقاكول, كاتونقاراعاي, قارقارالى, الاتاۋ, حان ءتəڭىرى باۋرايى, تۇلكىباس سياقتى كورىنىسى كوز سۇرىندىرەتىن كوركەم وڭىرلەر دە, شارىن شاتقالى, ساق قورعانى, ماڭعىستاۋ تۇبەگى سياقتى عاجايىپ جەرلەر دە, قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى, ايشا ءبيبى, ارىستان باب كەسەنەسى سياقتى مادەني, تاريحي مۇرالارى دا, كاسپي, بالقاش كولى, الاكول سياقتى جاعاجايدىڭ كەرەمەتىن سەزىندىرەتىن سۋلى القاپتار دا كوپ. Əلەمدەگى اسەم قالالاردىڭ قاتارىندا تۇراتىن نۇر-سۇلتان مەن الماتى دا تۋريستەردىڭ ارنايى كەلىپ, ايالدايتىن قالالارى قاتارىندا. شىڭعا شىعۋشىلاردى, تاۋعا ورمەلەۋشىلەردى, قۇمدى, ءشولدى, جاياۋ نەمەسە ۆەلوسيپەدپەن ارالاۋشىلاردى, شاڭعى تەبۋشىلەردى باۋراۋعا دا قازاقستاننىڭ مۇمكىندىگى مول. ال مادەنيەت, سالت-ءداستۇر تۇرعىسىنان ءسوز قوزعاساق, قازاق ۇلتىنىڭ باي سالت-ساناسىمەن, داستۇرىمەن, ۇلتتىق ويىندارىمەن دە ساياحاتشىلاردى باۋراۋعا بولادى. مىسالى, موڭعوليادا ءار جىلى وتەتىن بۇركىتشىلەر مەرەكەسىنىڭ وزىنە كوپ تۋريستەر كەلەدى. قازاقستاندا دا مۇنداي مەرەكەلەردى ءار وبلىس, اۋداندار جىل سايىن وتكىزىپ وتىرۋىنا ابدەن بولادى.
تۋريزم گۇلدەنبەي, تۇرمىس تۇرلەنبەيدى
تۋريزم – مەملەكەت جارناماسى. قازىرگى تاڭدا دۇنيەجۇزىلىك سيپات الىپ وتىرعان بۇل سالا تەك تابيعاتپەن عانا شەكتەلمەي, تاريح پەن ارحەولوگيالىق قازبالاردىڭ, مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ, ساۋلەت پەن ەسكەرتكىشتەردىڭ تارتىمدىلىعىمەن, سالت-ءداستۇردىڭ دارالىعىمەن دە ەرەكشەلەنىپ وتىر. بۇل تۇرعىدان العاندا, قازاقستاننىڭ ورتا ازيانىڭ تۋريستىك شاڭىراعىنا اينالۋىنا ەش قيندىق جوق ەدى. بىراق ءبىز سول دەڭگەيگە جەتە الماي وتىرمىز. ونىڭ دا سەبەبىنە تالداۋ جاساپ كورەيىك.
بىرىنشىدەن, قازاقستان ۇكىمەتى ءتۋريزمدى دامىتۋ جوبا-جوسپارىن جاساعانىمەن, ەلىمىزدەگى تۋريستىك ورىنداردىڭ كوبىنىڭ شارت-جاعدايى كوڭىلدەگىدەي ەمەس. ءبارى ماۋسىمدىق سيپاتتى ساياحاتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعا المايدى.
ەكىنشىدەن, تۋريزم ۇگىتى تەبىنسىز. ەلىمىزدىڭ كوركەم جەرلەرىن تانىستىرعان بىرەر فيلمنەن باسقا, تۋريستىك ورىنداردى, تۋريستەرگە جاسالاتىن قولايلىلىقتاردى تانىستىراتىن اقپارات جوقتىڭ قاسى. عالامتوردىڭ وزىندە تۋريستەرگە قازاقستاننىڭ تۋريستىك جەرلەرى تۋرالى ءبىلىپ, تانىسۋلارىنا مۇمكىندىك جاسالماعان. قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىنداي ايتىلىپ, جازىلىپ, كورسەتىلمەگەن سوڭ شەتەلدىك تۋريست تۇگىل, قازاقستاندىقتاردىڭ ءوزى وتانىمىزدىڭ اسەم جەرلەرىنە ساياحاتتاپ بارمايدى. قازاقستاندا تۇرىپ, قازاقستاننىڭ تۋريستىك ورىندارى تۋرالى بىلمەيتىن وتانداستارىمىز دا از ەمەس. «ءبىز شەتەلدىڭ تۋريستىك كومپانيالارىمەن بايلانىستامىز. وكىنىشكە قاراي, ولاردىڭ ءبارى «سەندەردە تۋريزم دامىماعان, قازاقستاننىڭ ءتۋريزمى تۋرالى جۇرتتىڭ كوبى بىلمەيدى» دەگەن ورتاق ءۋاج ايتادى. بۇل – شىندىق. بىرنەشە كانالداردا تۋريزم ۇگىتى جاسالدى, بىراق ول تۋريستەردىڭ نازارىن اۋداراتىنداي اسەرلى ەمەس. دەمەك, بىزگە ۇگىت, جارناما جەتىسپەيدى» دەدى «QTrih» تۋريستىك كومپانياسىنىڭ باسشىسى الما بەرماعامبەتوۆا.
ۇشىنشىدەن, قازاقستاندىقتاردىڭ تۋريزمگە دەگەن تۇسىنىگى باسقاشا. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ كوبى قازاقستان تەرريتورياسى ىشىندە ەل كورىپ, جەر كورگەندى ساياحات سانامايدى. مۇمكىندىگى جەتسە, شەتەل اسىپ ساياحاتتاۋ ساناسىنا سىڭگەن. ونىڭ ۇستىنە, تاباتىن تابىسىمەن ساناعاندا قازاقستاندىقتار ءۇشىن تۋريستىك وڭىرلەردىڭ باعاسى قىمبات. وسىدان بارىپ ەلىمىزدە «بۋرابايدا ءبىر اپتا دەمالعاننان دۋبايعا بارعان ءتيىمدى» دەيتىن كوزقاراس قالىپتاسقان. ازاماتتارىمىزدىڭ كوزقاراسىنداعى مۇنداي سىڭارجاقتىلىق ىشكى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا تۇساۋ بولىپ قانا قويماي, اقشانىڭ شەتەلگە اعىلۋىنا دا سەبەپ بولىپ تۇر. «دۋبايعا 150 مىڭ تەڭگەگە 3 كۇنگە بارىپ كەلۋگە بولادى. بىراق بۇل اقشاعا بۋرابايدان 3 كۇنگە قوناقۇي الا المايسىڭ. ويتكەنى بۋرابايدا 5 جۇلدىزدى قوناقۇيدىڭ ءبىر كۇندىك باعاسى – 76 مىڭ تەڭگە. Əرينە, دۋبايدا دا بەس جۇلدىزدى قوناقۇيدىڭ باعاسى قىمبات. بىراق 150 مىڭ تەڭگەگە شەتەلدە دەمالعان قانداي, بۋرابايدا دەمالعان قانداي؟!». جۇرت وسىلاي ەسەپ سوعادى. سوسىن دا «بۋرابايدا ءبىر اپتا دەمالعاننان دۋبايعا بارعان ءتيىمدى» دەگەن كوزقاراس قالىپتاسقان» دەدى الما بەرماعامبەتوۆا.
تورتىنشىدەن, سوڭعى كەزدەرى سالىنعان جولداردى ەسەپكە الماعاندا, قازاقستاننىڭ كوپ وڭىرلەرىندە جول ناشار. اۆتوبۋستارى وتە كونە, جاز ايلارىندا پويىز بيلەتى جەتىسپەيدى. ۇشاق بيلەتى قىمبات.
بەسىنشىدەن, تۋريستەردىڭ قازاقستاننىڭ ءار وبلىسىنداعى كورىكتى ورىندارىن تەز ءارى ۇتىمدى جولمەن ارالاپ شىعۋىنا ءتيىمدى ساياحات جوباسى جاسالماعان. ءار وبلىس, اۋدان, قالالاردىڭ تۋريزمگە ارنالعان ورتاق جوباسى جوق. تۋريستەردىڭ كوبى ەستىگەن, بىلگەن جەرىنە بارىپ قانا قايتادى.
التىنشىدان, قازاقستاننىڭ تۋريستىك ورىندارى شەتەلدىك تۋريستەردى كوپتەپ قابىلداۋعا ءالى دايىن ەمەس. قوناقۇيلەر جەتىسپەيدى, تانىمال ساياحات ورىندارىنان سالىنعان قوناقۇيلەردىڭ باعاسى شەتەل ساياحاتشىلارى ءۇشىن ارزان بولعانمەن, بۇل باعانى كەز كەلگەن قازاقستاندىق ساياحاتشىلاردىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى.
جەتىنشىدەن, تۋريستىك ورىنداردىڭ ينفراقۇرىلىمدارى كەمەلسىز. ماسەلەن, اتاعى الەمگە ايگىلى شارىن شاتقالىندا ءجىبى ءتۇزۋ دارەتحانا جوق. «دۇنيە جۇزىنە ايگىلى شارىن شاتقالىندا دۇرىس دəرەتحانانىڭ بولماۋى كىشكەنتاي ماسەلە سياقتى كورىنگەنىمەن, بۇل قازاقستاننىڭ تۋريزم سالاسىنا قانشالىق كوڭىل ءبولىپ وتىرعاندىعىنىڭ ءبىر دالەلى دەپ ويلايمىن. تاقتايمەن شەگەلەپ جاساپ قويعان دارەتحانالاردىڭ ءىشى وتە لاس» دەدى «التىن كوپىر» حالىقارالىق ساياحات سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى امانتاي تۇرسىنۇلى.
سەگىزىنشىدەن, ساياحاتشىلارعا جول باستاپ, تۋريستىك ورىنداردىڭ باستى ەرەكشەلىگىن تۇسىندىرەتىن تۋريزم نۇسقاۋشىلارى از. بار بولسا دا, ءبىلىمى, ءتىل قابىلەتى تومەندەۋ. كەيبىر ورىندار تۋريزمگە قىزمەت ەتۋدىڭ ماڭىزدى بۋىنى سانالاتىن بۇل ءتۇيىندى ەسكەرۋسىز قالدىرعان. ماسەلەن, جاقىندا قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە زيارات جاسادىم. بيلەت الىپ ەسىكتەن ەنگەن سوڭ, قايدا بارارىمدى بىلمەي, قايتا بارىپ, نۇسقاۋشى سۇرادىم. «وعان قوسىمشا اقشا تولەيسىز» دەپ ەشقانداي ۇلتتىق نەمەسە قىزمەتتىك كيىم كيمەگەن 4-5 جىگىتتى نۇسقادى. ۋاقىتى شىعا قالسا ساياحاتشىلاردى باستاپ, اقشا تاباتىن دەلدالدار سەكىلدى. 2000 تەڭگەسىن بەرىپ, ەرتىپ ءجۇردىم. مىنە, بۇل دا قازاقستانداعى تۋريستەرگە قىزمەت ەتۋ سالاسىنىڭ كەنجەلىگىنىڭ كورىنىسى. نەگىزى, كىرەر بيلەتتىڭ باعاسىن جوعارىلاتىپ, كەسەنە ىشىنە ارناۋلى نۇسقاۋشىلار قويسا, تۋريسكە دە, جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ قازىناسىنا دا پايدالى بولار ەدى. «تۇركىستاندا تۋريزم سالاسى ءالى دامىماعان. ماسەلەن, ءبىز قابىلداعان تۋريستەر تۇركىستانعا باراتىن بولسا, ءبىز نۇسقاۋشىنى ءوزىمىز قوسىپ بەرۋگە ءماجبۇرمىز. سەبەبى تۇركىستاندا بىرنەشە ءتىل بىلەتىن نۇسقاۋشى (گيد) جوق. ال ءۇندىستاننىڭ تادج-ماحالىندا قانداي تىلدە, قانداي نۇسقاۋشى الام دەسەڭىز دە دايىن. وكىنىشكە قاراي, ءبىز قازىر ول دەڭگەيگە جەتە الماي تۇرمىز» الما بەرماعامبەتوۆا. ول دا قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ كىرەر بيلەتىن قىمباتتاتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. «باعانى كوتەرۋ ارقىلى سول تاريحي ورىندى قورعاۋعا قاجەتتى قارجىنى شىعارۋ كەرەك. ۇكىمەتتىڭ بەرگەن قارجىسىنا عانا سۇيەنۋ تۋريستىك ورىندى كەمەلدەندىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر قاجەتتى شارتى ەمەس» دەدى ول.
توعىزىنشىدان, قازاقستاننىڭ ۆيزاسىن الۋدىڭ قيىندىعى دا شەتەل تۋريستەرىنىڭ جولىن كەسىپ تۇر. «قازاقستاننىڭ ۆيزاسىن الۋ وتە قيىن. ەلەكتروندى ۆيزا بەرۋ جۇمىسى بيىلدان باستاپ اتقارىلماق. بىراق بۇل ءالى كەمەلدەنىپ, تولىق قولدانىسقا ەنگەن جوق. قازاقستاننىڭ ۆيزاسىن الا الماعان سوڭ, ەلىمىزگە كەلگىسى كەلەتىن تۋريستەر دە شاراسىزدىقتان شەتەلگە كەتىپ جاتىر» دەدى الما بەرماعامبەتوۆا.
ونىنشىدان, قازاقستاندا «ءتۋريزمدى دامىتۋ» تۋرالى كوپ ايتىلىپ, مينيسترلىكتەردە جوسپارى جاسالعانىمەن, ناقتى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار ماردىمسىز. ءسوز بار, ناقتى ناتيجە جوق. تۋريزم تابىسىنىڭ ۇلكەن بولىگى جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە تۇسكەنىمەن, جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ تۋريستىك قىزمەتتى باسىمدىق دەپ تانىماۋى اتالعان سالانىڭ دامۋىنداعى تەجەۋشى فاكتورى بولىپ وتىر.
بىلگەنگە قار دا داۋلەت, مۇز دا ساۋلەت
ءتۋريزمنىڭ جالپى جاعدايىنا قاراعاندا, قازىر قىسقى تۋريزمنىڭ اياق الىسى وتە تەز. اسىرەسە, قىسقى سپورت تۇرلەرىمەن قاتار, قىسقى كوڭىل اشۋ شارالارىن وتكىزۋگە ءتيىمدى وڭىرلەردىڭ ءتۋريزمى تۇرلەنىپ كەلەدى. مىسالى, شىڭجاڭ (قىتاي) «قىسقى ساياحاتتى دامىتۋ» تاقىرىبى اياسىندا ءار ايماق, اۋدان, قالالار جەرگىلىكتى ەرەكشەلىگىنە قاراي قىسقى بالىق اۋلاۋ مەرەكەسى, شاڭعى مەرەكەسى, ات شانامەن ساياحاتتاۋ مەرەكەسى سياقتى قىسقى ساياحات فەستيۆالدارىن جىل سايىن وتكىزىپ, اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ۇگىتتەپ وتىرادى. مۇنداي شارالار, ءبىر جاعىنان, ىشكى ساياحاتتى دامىتۋعا سەرپىن بەرسە, ەكىنشى جاقتان, قازاقتىڭ قار شاڭعىسىن تەبۋدى, ات شاناسىنا وتىرىپ ساياحاتتاۋدى قىزىق كورەتىن شەتەلدىك تۋريستەردىڭ قىستا شىڭجاڭعا اعىلۋىنا جول اشتى. بىزدە وسى مۇمكىندىك جوق پا؟
شىنىن ايتساق, قازاقستان قالىڭ قاردى, اق سۇڭگىنى, كوك مۇزدى ءتۋريزمنىڭ كادەسىنە جاراتا الماي وتىر. قارجى بولىنسە, قىتايلىقتار جاساعان ات شانانى, تاۋ شاڭعىنى ءبىزدىڭ شەبەرلەر جاساي الماي ما؟ كەرەك دەسەڭىز, ەل شاناعا ات قوسسا, شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ءبىزدىڭ بۇعىنى شاناعا ۇيرەتۋگە مۇمكىندىگىمىز بار. ساياتشىلىق مەرەكەسى ارقىلى دا كوپ ءتۋريستى تارتۋعا بولادى. «قازاقستاننىڭ قىسى دا قىزىق» دەگەن تاقىرىپپەن فەستيۆالدار وتكىزسە, ىشكى تۋريزم جاندانار ەدى. مۇز ويمالار جاساپ, اسەم تابيعاتپەن ۇشتاستىرۋ دا تۋريستەر ءۇشىن قىزىق. اتتەڭ, شىرشاعا شاشقان شىعىن, تيىنگە كەتكەن تەڭگە ءتيىستى جەرىنە جۇمسالماي تۇر…
سالا قالاي جاندانادى؟
حالىقارالىق تۋريزم ۇيىمىنىڭ جاقىنداعى مەجەسىنە قاراعاندا, بولاشاقتا جۇزدەگەن ملن ادامنىڭ دۇنيەنىڭ ءار جەرىنە بارىپ ساياحاتتاۋ تولقىنى كوتەرىلەتىن كورىنەدى. الەمدىك تۋريزم بازارىنىڭ دامۋ بەتالىسىنا قاراعاندا, تۋريستەردىڭ فرانتسيا, اقش, مىسىر سياقتى ەلدەرگە بارا بەرۋدەن تۋريزم شارۋاشىلىعى ەندى-ەندى وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەرگە بارۋ جاڭا اعىمى پايدا بولعان. بۇل دا قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن وراي.
ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنا ورنالاسقان قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنى دا ەرەكشە. تۋريزم شارۋاشىلىعى دامىعان قىتايمەن شەكارالاسپىز. قازاقستان ءتۋريزمى ءۇشىن قىتاي – ەڭ ۇلكەن بازار. تولىقسىز ساناققا قاراعاندا, الەمدەگى تۋريستەردىڭ باسىم بولىگىن قىتاي تۋريستەرى قۇرايدى ەكەن. قىتاي تۋريزم مينيسترلىگى جوسپارلاعان قىتاي–ورتا ازيا ەلدەرى–رەسەي–موڭعوليا ساياحات باعىتى جوباسىندا دا قازاقستان ماڭىزدى ورىندا تۇر. شىعىس قازاقستان, جەتىسۋ وڭىرلەرىندە ءبىر كۇندىك, ءۇش كۇندىك ساياحات ءتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ, تۋريستەرگە جاقسى جاعداي جاسالسا, قىتاي شىعىس قازاقستانمەن شەكارالاس جاتقان التايدىڭ, جەتىسۋ جەرىمەن جالعاسىپ جاتقان ىلە القابىنىڭ ءتۋريزمىن دامىتۋ ءۇشىن «التاي مەن ىلەگە ساياحاتتاي كەلسەڭىز, قازاقستاننىڭ اسەم جەرلەرىنە دە ساياحاتتاپ بارا الاسىز» دەپ ءبىزدىڭ ءتۋريزمنىڭ ۇگىتىن ءوزى-اق جاسايدى. ونىڭ ۇستىنە, ساياحات جاساۋ مەن تاماق جەۋدى ءومىردىڭ قىزىعى دەپ بىلەتىن قىتاي تۋريستەرىن قازاقستاننىڭ زالالسىز, تازا تاعامدارى مەن ورگانيكالىق ازىقتارى بىردەن باۋرايدى.
قىتاي تۋريستەرىن تارتۋدى ايتساق, قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى ەلىمىزدە قىتاي كوبەيىپ كەتپەي مە دەپ كۇدىكتەنەدى. بۇل ارادا ساياسات پەن ءتۋريزمدى شاتاستىرۋدىڭ ەشقانداي كەرەگى جوق. الەمدە تۋريستەردىڭ كوپ كەلۋىنەن زيان تارتىپ, ەلدىگىنەن ايىرىلعان ەشكىم جوق. تەك سول ەلدەن كەلەتىن كەيبىر ساياحاتشىنىڭ تابيعاتتى ايالاۋ, تاريحي مۇرالاردى قورعاۋ, ورتا تازالىعىن ساقتاۋ تانىمدارى تومەنىرەك دەمەسەك, قىتاي تۋريستەرىنەن تارتىنۋدىڭ قاجەتى جوق.
قازاقستاندا ساياحاتتى دامىتۋدىڭ العىشارتى – تۋريزم سالاسىنىڭ ۇگىتىن كۇشەيتۋ. اسىرەسە, عالامتورعا ساياحاتتى ۇگىتتەيتىن ۆيدەولاردى, فوتوسۋرەتتەردى, جازبا ماتەريالداردى اعىلشىن, ورىس, فرانتسۋز, قىتاي, اراب تىلدەرىنە اۋدارىپ سالۋ كەرەك. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ سايتىندا مۇنداي ماتەريالدار بار بولعانىمەن, ونىڭ كوبى جانسىز, تۋريستەردى باۋرايتىن دەڭگەيدە ەمەس. سوندىقتان شەتەلدە قازاقستان تۋرالى ساپاسى جوعارى پوليگرافيالىق جانە اۋديو-ۆيدەو جارناما ماتەريالدارىن بەلسەندى تۇردە تاراتۋ قاجەت.
ەلىمىزدىڭ كوركەم جەرلەرىن جۇرتقا تانىستىرۋ ماقساتىندا فوتوسۋرەت, قىسقامەتراجدى تۇسىرىلىمدەر بايقاۋىن وتكىزىپ, تۋريستىك ورىنداردىڭ باستى ەرەكشەلىگىن, سالت-سانا, مادەنيەتكە قاتىستى تۇيىندەرىن كورنەكىلەندىرۋگە دەن قويۋ كەرەك. ءبىز ەسكەرمەي وتىرعانىمىزبەن, بۇل – الەم ەلدەرىنىڭ ءتۋريزمدى ۇگىتتەۋدە پايدالانعان ورتاق تاجىريبەسى.
Əرينە, تۋريستەردىڭ ءبارى دە تەك كوڭىل كوتەرۋمەن شەكتەلمەيدى. قايتا تۇمسا تابيعات, تىلسىم قۇبىلىس, عاجايىپتار, تاۋەكەلدەر, بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭالىقتار, ءوز ەلدەرىندە بولا بەرمەيتىن ەرەكشە جاعدايلار دا ولاردى باۋرايدى. سوندىقتان ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن تۋريستىك ءوڭىر تۋرالى رومانتيكالىق تۇسىنىكتەردىڭ قالىپتاسۋىنا ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك. قىتاي سياقتى تىم قاتتى اسىرەلەمەسەك تە, قازاقستاننىڭ سىرلى جەرىن تىلسىمدەندىرىپ كورسەتۋدىڭ تۋريستەردى باۋراۋ قۋاتى ەرەكشە. ماسەلەن, قاناس كولىندەگى (قىتاي, شىڭجاڭ) قۇبىجىقتى كورۋگە جىلىنا نەشە ءجۇز مىڭ تۋريست كەلەدى. انىعىندا, بۇل كولدە قۇبىجىقتىڭ كولەڭكەسى دە جوق. بار بولعانى – قىتايدىڭ تۋريستەردى تارتۋ ءۇشىن شىعارعان قۋلىعى عانا. ءار جىلى تۋريستەر ازايا قالعان كەزدە ءبىر ساياحاتشىعا قىزىل بالىقتاردىڭ سۋ بەتىندە توبىمەن ويناپ جۇرگەن كورىنىسىن الىستان فوتوعا تۇسىرتەدى دە, «ويباي, قاناستان تاعى دا قۇبىجىق بايقالدى» دەپ باق بەتتەرىندە شۋلاتادى. مۇنى شىن كورگەن تۋريستەر قۇبىجىق كورۋ ءۇشىن قاناسقا قاراي اعىلادى. ءبىز تۋريستەردى بۇلاي الداماساق تا, قازاقستاننىڭ حيكمەتكە تولى جەرلەرى از ەمەس. ەندىگى ماسەلە سونى ەرەكشەلىك رەتىندە جارقىراتىپ كورسەتۋدە تۇر.
تۋريزم دامىسا, قىزمەت ەتۋ سالاسىنىڭ دامۋ ءورىسى كەڭەيەدى. قاتىناس سالاسىنىڭ كىرىسى ارتىپ, قوناقۇيلەردىڭ, كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنىڭ, ءدامحانا, مەيرامحانالاردىڭ, ساۋدا-ساتتىق ورىندارىنىڭ ساۋداسى ارتا تۇسەدى. سوندىقتان ءتۋريزمدى دامىتۋدا ءتيىمدى دەتالداردى ۇتىمدى پايدالانۋدىڭ پايداسى كوپ. ماسەلەن, ديماش قۇدايبەرگەن – قازاقستان ۇگىتىن جاساۋداعى ەڭ ۇلكەن برەند. سەبەبى ديماش ارقىلى قازاقستانعا نازار اۋدارعان ادام از ەمەس. سوندىقتان قازاقستانداعى ايگىلى ساياحات ورىندارىندا ديماشتىڭ ءان كەشتەرىن وتكىزىپ, وعان شەتەلدەن كورەرمەن شاقىرۋدى دا نازاردان قاعىس قالدىرماعان دۇرىس.
قازاقستاندا ۆيزالىق جانە كەدەندىك راسىمدەردى بارىنشا وڭايلاتىپ, ەلەكتروندى ۆيزا جۇيەسىن جاپپاي ىسكە قوساتىن كەز جەتتى. بۇل شارا شەتەلدىك تۋريستەردىڭ قازاقستانعا كەلۋىندەگى كەدەرگىلەردى ازايتادى. سىرتقى ساياحاتتى جانداندىرادى.
ال جاستار ءتۋريزمىن دامىتۋدى باستاۋىش مەكتەپتەن باستاپ قولعا الۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ بالالارى الدىمەن ءوز وتانىنىڭ كوركەم جەرلەرىمەن تانىسۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ەل ءىشى ساياحاتىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بالالاردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا, تۋعان ولكەنى تانىپ-بىلۋگە جەتەلەيتىن بۇل جوباعا قارجىنىڭ تۇساۋ بولارى انىق. الايدا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى اقىلداسىپ شەشسە, بۇل دا ماڭىزدى ماسەلە.
قىسقا مەرزىمدى ساياحاتتى دامىتۋدىڭ جاڭا جوباسىن جاساۋدىڭ قاجەتتىلىگى زور. قازاقستاندا قىسقا مەرزىمدى تۋريزم مۇلدە دامىماعان. گونكونگتان الماتى ارقىلى ەۋروپا ەلدەرىنە ۇشاتىن ساياحاتشىلاردىڭ الماتىدا 72 ساعات ايالداۋىنا بولادى. سول كەزدە ولار الماتىنى ارالاۋدىڭ ورنىنا ۇشاقپەن وزبەكستانعا بارىپ 2 كۇن ساياحاتتاپ, ءۇشىنشى كۇنى الماتى ارقىلى ەۋروپاعا ۇشىپ كەتەدى ەكەن. نەگە؟ ولاردىڭ ايتۋىنشا, الماتىدا تابيعاتتان باسقا كورەتىن ەشتەڭە جوق. مىنە, جۇرتتىڭ ارۋ الماتىنى ارالاماي, الا تاقيالى اعايىنداردىڭ ەلىنە اتتانىپ كەتەتىندىگىنىڭ باستى سەبەبى – وسى. ايگىلى «التىن ادام» الماتى ىرگەسىنەن تابىلعان جوق پا؟
قىسقاسى, شەتەل ساراپشىلارى ايتقانداي, قازاقستان باسقا ەلدەردەن ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن تۋريزم جۇيەسىن قالىپتاستىرماي, تۋريزم سالاسىندا ءوز ۇلەسىن الا المايدى.
