ەلىمىز بويىنشا قانشاما مامان دابىل قاعىپ, سۋيتسيد ماسەلەسىن قوزعاپ جاتسا دا, قوعامدا بالالار, جاسوسپىرىمدەر, ەرەسەكتەر اراسىندا وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ ازايماي تۇر. وتباسىنداعى داۋ-جانجال, جالعىزدىق, الەۋمەتتىك قيىندىقتار, جەلىدەن, ادامداردان بولعان ءتۇرلى بۋللينگ قيىن جاعدايعا تاپ بولعان جانداردىڭ تىرشىلىگىن توقتاتۋدا.
مالىمەتتەر نە دەيدى؟
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى بەرگەن سوڭعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە 2023 جىلدىڭ 10 ايىندا 6769 سۋيتسيد فاكتىسى تىركەلگەن. ونىڭ ىشىندە 3207-ءسى ولىممەن اياقتالسا, 3562 وقيعادا سۋيتسيد جاساۋعا تىرىسۋ ارەكەتى انىقتالعان.
ادامداردىڭ ومىردەن قول ءۇزىپ, تۇيىققا تىرەلۋىنە, سۋيتسيد جاساۋىنا ولاردىڭ اۋىر ماتەريالدىق جاعدايى, جالعىزدىق, وتباسىنداعى اجىراسۋ, تۋىس-باۋىر قاتىناسىنىڭ توقتاۋى, ياعني ولارمەن جانجال (ۇرىس, سوزگە كەلىسپەۋ, تاعى باسقاسى), اۋىر سوماتيكالىق اۋرۋلار, ءدارى-دارمەك قولدانۋدىڭ مولشەرىن بىلمەگەندىك (اۋىرسىنۋدى باساتىن دارىلەردى مولشەردەن تىس قولدانۋ, تاعى باسقاسى), قولايسىز تۇرعىن ءۇي جاعدايى سەبەپ بولعانىن ماماندار ايتىپ وتىر.
مىسالى, مەكتەپتە بىرتوعا مومىن بالالاردى بۇزىق مىنەزدى بالالاردىڭ ۇنەمى باسىنۋى, وسىنداي بىرتوعا بالالاردىڭ ءارتۇرلى شارادان شەتقاقپاي قالىپ قورلانۋى, ساباعىنىڭ ناشارلاۋىنان اركەز تومەنشىك ءجۇرۋى, ۇيىندە اتا-اناسىنىڭ دا مەيىرىم نازارىنان تىس قالۋى, سويتە تۇرا وسىنداي بىرتوعا بالالار «ەلىكتەگىش», «كورگىش», «ەستىگىش» سەكىلدى سەرگەك بالالارعا قاراعاندا «سەزگىش» بولۋى الگىندەي اينالاسىنان كەلىپ جاتقان جايسىز ارەكەتتەردەن جان دۇنيەسىنە تۇسكەن اۋىرتپالىقتى ۇزاق كوتەرۋگە شاماسى جەتپەي, جاس كوڭىلى مىنا سۇرقاي ومىردەن ابدەن تۇڭىلەدى ەكەن.
ءتۇڭىلۋدىڭ سوڭى تۇيىققا تىرەلۋ, الدى تاس قاراڭعى, ىلگەرى باسار جولى قالماعان, ارتى الگىندەي قاتىگەز. مىنە, موينىنا ءبىر ءجىپ سالسا بولدى, ونسىز دا بۇكىل بولمىسى ءولىم تورىنا كەلىپ ءوزى ءتۇسىپ تۇر.
بيىل جىل باسىنان بەرى استانا قالاسىندا بارلىعى 154 سۋيتسيد فاكتىسى تىركەلدى, 325 ادام سۋيتسيد جاساماق بولعان. بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 37 پايىزعا تومەندەدى.
ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ جولدارى
ءاربىر فاكت بويىنشا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى سۋيتسيدكە بارۋدىڭ سەبەبىن, جالپى ءمان-جايدى تولىق تەكسەرەدى. ادامدارعا پسيحولوگيالىق جانە كونسۋلتاتسيالىق كومەك كورسەتىلەدى. سوندىقتان دا ءبىلىم مەكەمەلەرىندە وقۋشىلاردىڭ, جاسوسپىرىمدەردىڭ قاتىسۋىمەن اتا-انالار جانە پەداگوگتارمەن الدىن الۋ ءىس-شارالارىن وتكىزۋ وتە ماڭىزدى. كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋدىڭ الدىن الۋ جۇمىسىندا ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل, ءتۇرلى ءىس-شارالار, دوڭگەلەك ۇستەل جينالىسى وتكىزىلىپ, قوعامداعى وسى ءبىر وزەكتى ماسەلە ءجيى تالقىلانادى. وندا قاتىسۋشىلار كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ جۇمىسىندا ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ, قر ۇكىمەتىنىڭ جول كارتاسى پۋنكتتەرىن ورىنداۋ شەڭبەرىندە بىرلەسكەن, ءارى قاراي شەشىمدەر قابىلداۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلادى. قايتسەك تە سۋيتسيدتىك كوڭىل كۇيدىڭ الدىن الۋ ءىس-شارالارىنا بەي-جاي قاراماۋىمىز قاجەت. وسى تاقىرىپ عالامتور جايلاعان جاhاندانۋ زامانىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى رەتىندە قالا بەرەدى.
بيىل جىل باسىنان بەرى استانا قالاسىندا بارلىعى 154 سۋيتسيد فاكتىسى تىركەلدى, 325 ادام سۋيتسيد جاساماق بولعان
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2020 جىلعى 30 ناۋرىزداعى №156 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن 2020-2023 جىلدارعا ارنالعان بالالار قۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ, تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل جانە جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيتسيد ماسەلەلەرىن شەشۋ جونىندەگى جول كارتاسىن ورىنداۋ شەڭبەرىندە استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى ەلوردانىڭ مەكتەپتەرى مەن كوللەدجدەرىندە بىرقاتار ءىس-شارانى جۇزەگە اسىرۋدا. كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلىق قوعامداعى وتكىر ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بۇل جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن بارلىق قۇزىرەتتى قۇرىلىمنىڭ ناتيجەلى ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىلى ارقىلى عانا ارتتىرۋعا بولادى.
سۋيتسيدتىك ءىس-ارەكەتتىڭ الدىن الۋ بويىنشا ماماندار, ءتيىستى ورگان وكىلدەرى ايتقان ۇسىنىسى وي سالارلىق, قۇپ الۋعا تۇرارلىق.
– مەملەكەت باسشىسى جاقىندا وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى سىنعا الدى. وندا قۇزىرەتتى ورگانداردىڭ جاستار اراسىندا سۋيتسيدتىك احۋالدى جاقسارتۋ جۇمىستارى كوڭىل كونشىتەرلىكتەي ەمەس ەكەنىن ايتتى. مەنىڭ قىزمەتىم – ۇكىمەتتەن اقى المايتىن تازا قوعامدىق جۇمىس, شتاتتا ماماندارىمىز دا جوق, تاجىريبەلى پەداگوگ رەتىندە قولىمنان كەلگەنشە مەكتەپ-كوللەدجدەردە جاسوسپىرىمدەرگە قانداي پسيحولوگيالىق كومەك بەرە الامىز دەگەن ماسەلە. اتا-انالارعا مىڭداعان ساۋالناما جولداپ, جاۋابىن العان سوڭ ونى تالداپ, تالقىلاي كەلە مىناعان كوز جەتكىزدىك, سۋيتسيدكە اسەر ەتەتىن جاعداي: بىرىنشىدەن, الەۋمەتتىك جەلىدەگى الىمجەتتىك, بۋللينگ, سوسىن وتباسىنداعى ۇرىس-كەرىس, كيكىلجىڭ, وكىنىشكە قاراي, بالانىڭ ومىردەن باز كەشۋىنە اپارىپ سوعادى. مەكتەپتەردە بالالار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا دا ءبىراز ءىس-شارانى وتكىزىپ ءجۇرمىز. سوندا بايقاعانىمىز – تاعى دا ماماندار جەتىسپەۋشىلىگى بار. نە ىستەمەك كەرەك؟ مامان جەتىسپەسە, مەكتەپتەردەگى سىنىپ جەتەكشىلەرىنە قيىن جاعدايعا تاپ بولعاندا ءارى دارىگەر, ءارى پوليتسيا, كەرەك بولسا, پسيحولوگ مامان رەتىندە جەدەل ارەكەت ەتۋگە تۋرا كەلەتىنىن, سولاردىڭ عانا قولىنان شۇعىل كومەك بولارىن ايتقىمىز كەلەدى. جۇدىرىقتاي جۇمىلعاندا عانا بار بايلىعىمىز, باقىتىمىز – بالالارعا قىزمەت ەتە الامىز. جۇمىلىپ ىستەگەن ءىس – ەڭ ماڭىزدىسى. اسىرەسە بۇل ىستە اتا-انالاردىڭ ءرولىن كوتەرۋ وتە وزەكتى. جاڭا قازاقستان بولۋىمىز ءۇشىن جۇكتى بارىنشا جۇمىلا كوتەرگەنىمىز ابزال, – دەيدى استانا قالاسى بالا قۇقىعى جونىندەگى وڭىرلىك ۋاكىل ءاسيما بيمەندينا.
ماماندار تاپشى
كەز كەلگەن ىندەتتىڭ ەمى بولاتىنى سەكىلدى ءسۋيتسيدتىڭ دە الدىن الۋعا بولاتىنى بەلگىلى. بىراق ءبارى, تۇپتەپ كەلگەندە, كادر تاپشىلىعىنا كەلىپ تىرەلەتىنى تاعى بار. بالالار پسيحولوگى وتە از, تىكەلەي ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋمەن اينالىساتىن ماماننىڭ لايىقتى بىلىكتىلىگى جوق, شەتەلدە وقۋعا, تاجىريبە الماسۋعا دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارىنان ۇسىنىس تا جوق, ىقىلاس تا جوق, شەتەلگە تاجىريبە الماسۋعا مامان ەمەس, بۇل پروبلەمادان اۋىلى الىس كادرلار كەتىپ ءجۇر, ال بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن مەكتەپ پسيحولوگتارىنىڭ دەڭگەيى شەكتەۋلى. ولار ءارى كەتسە سكرينينگ پەن ترەنينگ جاساۋدان ارتىلمايدى. ال قيىن جاعدايعا تاپ بولعان جاستارعا, بالالارعا بىلىكتىلىگىن ارتتىرعان, وسى ماقساتتا ميلليونداپ قارجى جۇمساعان ءبىلىمدى كادرلار كەرەك. ولاردىڭ جالاقىسى دا ماردىمسىز, سوندىقتان بۇل سالادان كەتىپ جاتقاندار دا از ەمەس. بۇل ماسەلەنى ۇكىمەت كەشەندى تۇردە شەشپەيىنشە, كادرلارمەن قامتاماسىز ەتىپ, جالاقىسىن كوتەرمەيىنشە, بۇل ىستە الدەقانداي ءبىر ىلگەرىلەۋ بولۋى نەعايبىل… قوعام وسىعان نازار اۋدارۋى ءتيىس.
