ءيا, ءبىر زاماندارى كەڭ-بايتاق قازاق دالاسىنان ارمان قۋىپ, جوعارى ءبىلىم السام دەپ ۇكىلەگەن ۇمىتتەرىن جەل قايىق ەتىپ, الماتىعا قىز-جىگىتتەر ات باسىن تىرەيتىن. سونداي كۇندى ءبىز باسىمىزدان 1971 جىلى وتكىزدىك. ەربول شايمەردەنۇلىمەن سول جىلدىڭ جازىندا تانىسىپ, كۇزىندە دوستىعىمىز باۋىرلاستىققا جالعاستى. سول باۋىرلاستىق زايا كەتپەدى.
قىرىق جىلدان اسا جاراسىپ, جارقىلداپ جۇردىك. قاشاندا قاپىسىن تاۋىپ قاعىپ تۇسسەم دەيتىن قارا نيەت سۇم اجال ارامىزدان ەركە ەرەكەڭدى الىپ كەتكەنگە دەيىنگى جەردە, الگى جاراسىمدى باۋىرلاستىق بيىكتەي ءتۇسىپ ەدى. جالعاننىڭ جالعان ەكەنىن سەزدىرىپ, ارامىزدان ول اتتانعاننان كەيىنگى جەردە باۋىرلىق بالالارىمەن, ياعني ۇرپاق ساباقتاستىعىنا ۇلاستى. جارى كۇلاش ەرەكەڭ سالعان جولدى جالعاستىردى. شۇكىر, تابىسىپ-تانىسقاننان, ودان كەيىنگى بەرەكە-بىرلىگىمىزگە دە جارتى عاسىرعا تايادى.
ءتاڭىرىم ەربول شايمەردەنۇلىن العىر, زەرەك تە زەردەلى, قاعىلەز ەتىپ جاراتقان. مەكتەپتى التىن مەدالمەن ءبىتىرىپ, وتباسىنىڭ جالعىز ۇلى جارقىراپ كورىنىپتى. الاسا بويلى اق سارى جىگىت وي ولشەمىنىڭ جوعارىلىعىمەن ستۋدەنت اتالعان جىلدا-اق بىردەن كوزگە ءتۇستى. وقي ءجۇرىپ, قوعامدىق جۇمىسقا ارالاستى. ەكى تىلگە بىردەي جۇيرىك بولاتىن. بۇل ۇستازدار قاۋىمىنىڭ قولعاناتى بولۋعا جول اشتى. ءسويتىپ, بەس جىلدىڭ ىشىندە ساليقالى ازامات بولىپ قالىپتاستى.
«لەنينشىل جاستىڭ» مەكتەبىنەن ءوتىپ, بۇگىنگى ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستاندا» شىڭدالعان شىمىر شايمەردەنۇلى پارتيانىڭ سول كەزدەگى ورتالىق كوميتەتىنە قىزمەتكە اۋىسىپ, يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى.ەلىمىز ازاتتىعىن الىپ, ابىرويى اسقاندا پرەزيدەنتتىڭ جانىنان تابىلىپ, العاشقى ءباسپاسوز حاتشىسى بولدى. قازىر مۇنداي جۇمىس ەكى مەكەمەنىڭ بىرىندە بار. ال ەربولدىڭ تۇسىندا ساناۋلى ەدى. مىندەتى دە, جاۋاپكەرشىلىگى دە زور بولاتىن. بۇل جاعىنان كەلگەندە ول پرەزيدەنتتىك, پارلامەنتتىك ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ ءىزاشارى بولۋمەن بىرگە, قالىپتاسۋىنا دا زور ۇلەس قوستى. اسىرەسە, تارتىسى كوپ تالقىلاۋلاردىڭ ناتيجەسىن بىلىمدارلىقپەن جۇرتقا جەتكىزۋ ىسىندە ونىڭ قىراعىلىعى, تاباندىلىعى ايقىن بايقالىپ تۇراتىن. ونى ءبىز رامىزدەر جوباسى سىنعا تۇسكەندە اڭعاردىق. سول تاريحي كەزەڭدى كوز الدىنان وتكىزگەن ازامات رەتىندە, قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ۇلت ىسىندەگى كوكجالى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن رامىزدەر تۋرالى جازىپ, 1993 جىلدىڭ باسىندا «قازاق ەلىنىڭ رامىزدەرى» دەگەن اتپەن ەلۋ مىڭ تارالىمدىق كىتابى جارىق كوردى. بۇل وسى سالاداعى تۇڭعىش زەردەلى دۇنيە بولعانىن باسا ايتۋعا ءتيىستىمىز. كەيىن بۇل ىرگەلى ەڭبەك تولىقتىرىلىپ, ەلتانىم قۇندىلىعىنا اينالدى. «قازاق» دەگەن ەلدىڭ عاسىردان-عاسىرلارعا جالعاسقان تاعىلىمى, وزىندىك قولتاڭباسى, بابالار رامىزدەرى سارالانىپ, ول الەمدىك وركەنيەتپەن ۇشتاستىرىلدى. ول – ەلىم دەپ سوققان جۇرەكتەرگە, باسقا دا باعالاۋشىلارعا قازاق رامىزدەرىن جەتكىزۋشى عانا ەمەس, ءارى تۇڭعىش ءرامىزتانۋشى. ءبىز مۇنى ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون.
ۇلتقا قىزمەت ەتۋدىڭ ادەمى ۇلگىسىن ەربول شايمەردەنۇلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى, تىلدەردى دامىتۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى, مەملەكەتتىك قازاق اقپارات اگەنتتىگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى, قازاق راديوسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى كەزىندە كورسەتتى. ازات ەلدىڭ كۇمىلجۋى كوپ, كوكجيەگى كومەسكى ءتىل ساياساتى تەزگە ءتۇسىپ تۇرعان تۇستا ول ونىڭ شارۋاسىن قالاي وڭالتامىز, شاراسىن قايتسەك كەڭەيتەمىز, اياققا قادالعان شوڭگەنى جۇلىپ تاستاپ, جولدى اشۋ جايىن تەرەڭنەن ويلاستىرىپ, مۇنداي ۇلتتىق جۇمىسقا جۇرت كىسىلەرىن جۇمىلدىرىپ باقتى. القالى جيىندار وتكىزىپ, ەكى جاقتىڭ وي-بايلامدارىن بۇكپەسىز ايتقىزىپ, سوڭىندا ءوزى ءتۇيىن جاساپ وتىردى. «تەمىر قىزدى, ەندى سوعۋ كەرەك» دەگەن شاعىن ماقالاسىندا ەربول شايمەردەنۇلى: «ەندى ناقتى ىسكە كوشەر كەز كەلدى. بۇل – ءتىل ءۇشىن كۇرەستىڭ شەشۋشى كەزەڭى, جان اشۋىنان گورى جاناشىرلىق كەڭىرەك كورىنىس تابۋعا ءتيىس كەز. اشكەرەلەمپازدىق پەن كىنامشىلدىك, ۇساق ۇپاي جيناۋشىلىق پەن ۇرانشىلدىقتان گورى قيىن قارا جۇمىسقا جەگىلەر ءسات. تىكسىنۋ مەن تەپسىنۋدەن گورى قوعامداسىپ قيمىلدايتىن تۇس. وزىمشىلدىك پەن وكتەمدىك ەمەس, بىلگەننىڭ باعىن كوتەرىپ, بىلمەگەنگە جالىقپاي ۇيرەتەتىن شاق» دەدى. «لاۋازىمدى ادامدار دا, بيلىككە ۇمتىلۋشىلار دا ادەتتە جان-جاقتى قابىلەتتى جاندار ەكەنى بەلگىلى. ولار ءتىپتى باتىس, شىعىس تىلدەرىن دە بىلەتىن بولىپ كەلەدى. الايدا سول قابىلەتتى تۇلعالاردىڭ ءوز انا تىلىمىزگە كەلگەندە ىنتاسى مەن دىڭكەسى قۇرىپ قالاتىنى جاندى قينايدى» دەپ ەربول ءبىر ءتۇيىپ تاستايدى. بۇل ە.شايمەردەنۇلىنىڭ ۇلت ءتىلىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋ جولىندا اياققا جەم تۇسكەندەي كىبىرتىكتەپ قالا بەرەتىنىنە كۇيىنگەن ساتتەگى جان شىرىلى ەدى عوي.
ە.شايمەردەنۇلى – ۇلتىن ءبىلىم-بىلىگىمەن, ساۋات-سالماعىمەن وزگەلەرگە تانىتا بىلگە ازامات. سونىڭ ءبىر دالەلى ەلىمىزدە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى جۇزەگە اسقان تۇستاعى ونىڭ قارىمدى قيمىلى تالايدى ءتانتى ەتكەنى جۇرتتىڭ ەسىندە بولار. ءبىر جىل بويى اتقارىلعان ۇلتتىق ءىستىڭ ۇيىتقىسى رەتىندە يۋنەسكو-نىڭ «مادەني مۇراعا» ارنالعان القالى سەسسياسىنا قاتىسىپ, قازاق جۇرتىنىڭ بەس عاسىرلىق تاريحىن تارازىلاپ, ەلباسىنىڭ ساياساتىن قاۋمالاعان حالىققا بايان ەتتى. الەمدىك دەڭگەيدەگى مۇنداي جيىندارعا ەربول ءجيى قاتىسىپ, ۇلت رۋحانياتىنىڭ قازىنالارىن تاراتىپ ايتقانىنا بۇل ارادا كوپتەپ مىسال كەلتىرە بەرۋگە بولادى. ونى قازىرشە كەلەشەكتىڭ ەنشىسىنە قالدىرا تۇرايىق.
قازاق جىرىنىڭ جامپوزى تۇمانباي مولداعاليەۆ جانى جايساڭ, ءوزى تاقىلەتتەس اقىن ءىنىسىنىڭ جىر جيناعىنا جازعان العىسوزىندە: «اقىندىقتىڭ اۋليە قۇسى ەربول وتاۋىنىڭ ىشىندە ۇشىپ ءجۇر… تەك سول قۇستى ماپەلەۋگە, ەركەلەتۋگە ەربول ءىنىمنىڭ قولى تيەر مە؟ ماسەلە وسىندا» دەگەنى بار ەدى. جۋرناليستيكا مەن قوعامدىق جۇمىستى ۇشتاستىرا ءجۇرىپ, ولەڭ ورىمىنە دە ۋاقىت تاپتى.
ەربول تابيعاتىنان دارىندى اقىن ەدى. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندە شىعارمانى ولەڭمەن جازىپ, تالايدى تامساندىرعانىنان دا حاباردارمىز. ەلىنە بارعاندا ۇستازدار قاۋىمى ونى سۇيسىنە ايتقانى دا ەستە. ونىڭ ولەڭ, پوەمالارى سۇلۋ تورىداي وزىنە تارتادى دا تۇرادى. ال ساۋاتتى اۋدارماشىلىعى ءتىپتى بولەك بولاتىن.
اۋدارماشىلىق دەگەننەن شىعادى, ەربول الەمدىك اقىل-وي الىپتارىنىڭ فيلوسوفيالىق افوريزمدەرى مەن قاناتتى ويلارىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ, ۇلتتىڭ رۋحاني مۇراسىنا وشپەستەي ەتىپ قوسىپ كەتتى. مۇنى وزگە حالىقتاردىڭ جاقسىلارىنان قالعان وي-جادىگەر دەسەك, سونداي جاۋھارلار تۇركى دۇنيەسى مەن قازاق ويشىلدارىندا دا از ەمەس ەكەنىن جۇرتقا جەتكىزۋ ماقساتىندا قۇمنان التىن ىزدەگەندەي كوز مايىن تاۋىسىپ جيناپ, اناقارىس, تونىكوكتەن باستاپ ساعات اشىمباەۆقا دەيىنگى 25 عاسىردى قامتيتىن «قازاق افوريزمدەرى» اتتى التىنعا بەرگىسىز سۋ مارجانىنداي تۇنىق دۇنيەنى جارىققا شىعاردى. مۇنداي ىرگەلى ەڭبەكتى جاساۋ ءۇشىن قانداي توزىمدىلىك كەرەك بولعانىن ادام ەمەس, ءتاڭىرىم عانا بىلسە كەرەك.استانا ايقىندالعاندا «سارىارقا ساۋىرىندا, ەركە ەسىل باۋىرىندا, كەلەدى بوي كوتەرىپ ارمان قالا. ارمان قالا, اسىل دالا, جاڭا استانا!» دەپ جىر شۋماعىن ارناپ, وعان كومپوزيتور مارات وماروۆ ءان جازدى. ەلورداعا ۇلت كوشى ساپ تۇزەگەندە, قولداپ, الدىڭعى لەكتە كەلگەندەردىڭ ءبىرى ەربول ەدى. «تابيعاتىنا قاراي ادامدارى دا سۋىق كەلەدى. بىراق كوپ اۋعان جاققا قۇداي اۋادى. سۋىق سىنىپ, جىلىنادى» دەپ كەيبىر الاكوڭىل بولىپ جۇرگەندەرگە باسۋ ايتقانىنا كۋامىز. بۇل ءسوز دە اقاۋسىز اقيقاتقا اينالدى.
وزىندىك ءبىتىم-بولمىسى, بەرىك بايلامى, قاي كەزدە دە تابان تىرەپ تۇراتىن تۇجىرىمى مىقتى ەربول شايمەردەنۇلى ومىردەن وزعالى دا ءتورت جىل ءوتىپ, بەسىنشى جىلعا اياق باسقان ەكەن. «مۇنار دا مۇنار, مۇنار كۇن, مۇنارسىز كۇنگە قۇمارمىن. بۇقتىرا بەرگەن بيىككە, جارق ەتىپ ءبىر كۇن شىعارمىن» دەپ ءوزى ايتقانداي, ەكىنشى ءومىرىنىڭ ارايلى تاڭىنداي التى تومدىق كىتابى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن قولىمىزعا ءتيدى. ونىڭ ءار تومىنا قازاقتىڭ ايتۋلى ۇل-قىزدارى ءا.كەكىلبايۇلى, ف.وڭعارسىنوۆا, ءو.ايتبايۇلى, س.قاسقاباسوۆ, وزگە دە ءبىلىمدارلار العىسوز جازىپ, اعىنان جارىلدى. ازاماتتىڭ ازاماتتىعىن سارالاپ ايتتى, دارالاپ ايتتى.
ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ بۇكىل ءومىر جولىن شاعىن ماقالادا تالداپ شىعۋ مۇمكىن ەمەستىگى بەلگىلى. ەڭ باستىسى: «ۇلتقا قوجالىق جاساۋعا بولمايدى, وعان تەك قىزمەت ەتۋگە عانا بولادى» دەپ اتاتۇرىك ايتپاقشى, ءبىز ونىڭ ۇلتقا قىزمەت ەتكەنىن, ۇلتقا وشپەس مۇرا قالدىرعانىن ۇشقىنداتا ايتتىق. الداعى ۋاقىتتا ەربولدىڭ مارتەبەلى قىزمەتى مەن مۇرالارىن زەردەلى زەرتتەۋلەردىڭ ارقاۋىنا اينالدىرساق, ازاماتقا دەگەن شىنايى ءىلتيپاتىمىزدىڭ بەلگىسى سول بولارى حاق.
سۇلەيمەن مامەت
