ەلباسىنىڭ قازاقستاننىڭ تاياۋ بولاشاقتاعى رۋحاني جاڭعىرۋى ماسەلەسىنە ارنالعان باعدارلامالىق ماقالاسىندا XXI عاسىرداعى ۇلتتىق سانانىڭ زامانا كوشىنە ساي قالاي وزگەرۋى كەرەكتىگى جانە وسىعان وراي تاياۋ جىلداردا اتقارىلۋعا ءتيىستى كەزەك كۇتتىرمەس مىندەتتەرىمىز العا تارتىلدى. بۇل ءبىزدىڭ الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنان تابىلۋىمىز ءۇشىن دە كەرەك ەدى.
تالاي سىننان وتكەن ساياساتكەر ادىلبەك جاقسىبەكوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلىپ, شۇعىل ىسكە كىرىسىپ كەتتى, جۇمىس توپتارى بەلگىلەنىپ, سالا-سالا بويىنشا اتقارىلاتىن مىندەتتەر ايقىندالدى. راسىندا, قازىرگى تاڭدا كۇللى الەم كۇن سايىن دەرلىك الۋان ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ءتۇسىپ جاتىر. بۇگىن ولشەمنىڭ ورەسى بولعان كەيبىر قۇندىلىقتاردىڭ كۇنى ەرتەڭ قانداي رەڭك پەن مازمۇن الاتىنىن الدىن-الا بولجاۋ قيىن. ال الماعايىپ اۋانى باسىم وسى كەرۋەن-كوشكە ىلەسىپ جۇرە ءبىلۋ ءۇشىن جاھانداعى بارلىق جاي-جاعداياتتى كۇنى ىلگەرى ناعىز تامىرشىداي ءدوپ باسىپ, دۇرىس جول مەن باعىتتى تاڭداي الۋىمىز كەرەك. بىراق ايتىلىپ وتىرعان رۋحاني جاڭعىرۋ ۇدەرىسى بۇگىن نەمەسە كەلەسى كۇنى باستالىپ كەتە بەرەتىن جۇمىس ەمەس. ەلباسى اتاپ كورسەتكەندەي, ونىڭ ىلكى باسى بۇعان دەيىن ەكى جاڭعىرۋدىڭ يىنىندە قولعا الىنعان. ءبىز بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساياسي جاڭعىرۋ مەن ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ءبىرشاما ءساتتى ورىنداپ شىعىپ, بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتىپ وتىرمىز. ال ءۇشىنشى جاڭعىرۋ پروتسەسى بارىسىنداعى باسىم باعىتتار مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى جىلى جاريالانعان كەزەكتى جولداۋى جولدارىندا بارىنشا ساراپتالىپ ايتىلعان ەدى. بۇدان بولەك, ءسوز بولىپ وتىرعان ماقالادا سوندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر قايتا پىسىقتالىپ, ولاردى ءىس جۇزىنە اسىرۋدىڭ كەزەڭدىك مەرزىمدەرى بەلگىلەنىپ قويىلعان-دى.
ءبىز قازىر عالامدىق جاھاندانۋدىڭ بارعان سايىن قاناتىن كەڭگە جايىپ, قامتيتىن اۋقىمى ارتا تۇسكەن داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. ونىڭ كەلەشەكتەگى كوكجيەگى بۇدان ۇلعايماسا, كەمىمەك ەمەس. مىنە, وسىنداي دۇنيەنىڭ دارگەيىن دۇبىرگە تولتىراتىن دۇرمەك كوبەيىپ كەتكەن كەزەڭدە ۇلتتىڭ ءباز قالپىن ساقتاپ قالۋى قيىنداي تۇسپەك. ەلباسى ماقالاسى بىزگە, وسىعان وراي, ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ قالۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتىپ, سول ماقساتتا قانداي ىرگەلى دە ءتۇيىندى جۇمىستاردى اتقارۋىمىز كەرەك ەكەنىن تالداپ ايتىپ بەرەدى. ۇلتتىڭ بىرەگەيلىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن الدىمەن تۇتاس حالىقتىڭ ءوزىن باسەكەگە قابىلەتتى ەتىپ شىعارۋىمىز كەرەك. «بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس, ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى» دەپ جازادى پرەزيدەنت وسى ورايدا. «سوندىقتان, ءاربىر قازاقستاندىق, سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك». مۇنىڭ مىسالىندا كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق, شەت تىلدەرىن ءبىلۋ, مادەني اشىقتىق سەكىلدى باستى فاكتورلار اتاپ كورسەتىلدى. اركىمنىڭ العا باسۋى ءۇشىن وسى العىشارتتار ءسوزسىز قاجەتتىلىكتەر ساناتىنان سانالىپ وتىر. سەبەبى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتە الدىڭعى ساپتان كورىنۋ ءۇشىن تەك ماتەريالدىق ءونىم ءوندىرۋ جونىندە كوشتىڭ الدىندا ءجۇرۋ ازدىق ەتەدى, ەندى ونىمەن بىرگە ءبىلىم, قىزمەت, زياتكەرلىك ءونىم نەمەسە ساپالى ەڭبەك رەسۋرستارى بويىنشا دا ۇزدىكتەر لەگىنەن تابىلۋعا دا كۇش سالۋعا تۋرا كەلەدى. وسى ورايدا تابيعي بايلىعى كەمشىن بولسا دا, باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ناتيجەسىندە تەحنيكالىق رەۆوليۋتسيا كوشباسىندا جۇرگەن جاپون حالقىن ۇلگى رەتىندە ايتۋعا بولار ەدى.
ءار حالىقتىڭ, ءار ۇلتتىڭ ءوز كودى, ءوز مەنتاليتەتى بار. سونداي ەرەكشەلىكتەرگە ءبىزدىڭ ءناسىلىمىز دە يە. ولاردى بىزگە سان عاسىردىڭ قويناۋىنان تالماي جەتىپ, اتا-بابا قانىمەن بەرىلگەن بارشا ابزال قاسيەتتەر قۇرايدى. سول ايىرماشىلىقتارىمىز بولماسا, ءبىز دەربەس ۇلت رەتىندە تىرشىلىك ەتۋدەن دە قالامىز. ەلباسى وسىنداي داعدىلار مەن قاعيدالاردىڭ مەزگىل مەزىرەتىنەن شەت قالىپ, ءبىزدىڭ جاڭعىرۋىمىز بەن جاسامپازدىققا جەتۋىمىزگە كەدەرگى كەلتىرەتىندەرىنەن قۇتىلۋىمىز كەرەك ەكەنىن دە ەسكەرتىپ وتەدى. «ءداستۇردىڭ وزىعى بار, توزىعى بار». ءبىز سول ادەت-عۇرىپ, سالت-سانامىزدىڭ وزىعىن العا وزدىرىپ, توزىعىن تاستاپ كەتەتىن شاققا دا جەتىپ تۇرمىز. حاكىم اباي جاناشىرلىقپەن تىزبەلەپ ايتقان ۇلت بويىنداعى كەمشىلىكتەردى تۇزەۋدى جوسپارلى, جۇيەلى تۇردە جۇرگىزگەن ەمەسپىز, ەندى جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز دەپ ويلايىق وسى ماقالانى وقىعان سوڭ.
ەلباسى ۇسىنعان «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى جەتكىنشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ۇلكەن مانگە يە بولادى دەگەن ويدامىز. كەشەگى كەڭەستەر داۋىرىندە مالشى مەن كەنشى – ەڭبەك ادامى تورالقادا وتىراتىن, ماراپاتتالىپ, ۇلگى ەتىلەتىن, قازىر «فەيسبۋكتاعى» بەيادەپ, بەيپىلاۋىز «جۇلدىزداردان» وزگە جاستارعا كىمدى ونەگە ەتىپ ۇسىنىپ وتىرمىز؟ بۇل – ويلاناتىن, قولعا الاتىن جايت
جاسىراتىنى جوق, ءبىز وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن-اق «قازاقتىڭ تويى: جينالىس, ىسىراپ جانە تىراشتانۋ» دەپ تاقىرىپ قويىپ, «ەگەمەن قازاقستاندا» اشىنا جازىپ ەدىك. وزگەرگەن نە بار؟ ەشتەڭە! باياعى جارتاس – ءبىر جارتاس. سوندىقتان دا ەلباسى ايتقانداي, الدىمەن سانانى وزگەرتپەسەك بولمايدى-اۋ… پرەزيدەنتتىڭ: «ءبىز جاڭعىرۋ جولىندا بابالاردان ميراس بولىپ, قانىمىزعا سىڭگەن, بۇگىندە تامىرىمىزدا بۇلكىلدەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەردى قايتا تۇلەتۋىمىز كەرەك» دەگەن تۇجىرىمى كوڭىلىمىزدەن شىعىپ وتىر. بۇل رەتتە ەلباسى رۋحاني جاڭعىرۋداعى ۇلتتىق سانا-سەزىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋدە ەكى نارسەنىڭ باسىن ناقتى اشىپ بەردى. ونىڭ ءبىرى – ۇلتتىق كود, ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا, ەشقانداي جاڭعىرۋدىڭ بولمايتىنىن ءمالىم ەتسە, ەكىنشىسى العا باسۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىنان باس تارتۋعا سايادى. مۇنداعى باستى يدەيا بولاشاق پەن وتكەندى ۇيلەسىمدى ساباقتاستىرا بىلۋدەن قۇرالادى.
– ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىن بىلدىرەدى, – دەيدى پرەزيدەنت بۇدان ءارى. – ونىڭ ەكى قىرى بار. بىرىنشىدەن, ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋ. ەكىنشىدەن, ۇلتتىق بولمىستىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ, ونىڭ بىرقاتار سيپاتتارىن وزگەرتۋ. مۇنىڭ ارعى جاعىندا ول «ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز, ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز, ادەبيەتىمىز, جورالعىلارىمىز, ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس» ەكەنىن قاداپ ايتتى.
اتام قازاق «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەگەندى بەكەر ايتپاعان. قاي كەزدە دە وتانسۇيگىشتىك, پاتريوتيزم سەزىمى ادامنىڭ كىندىك قانى تامعان جەرىنە, وسكەن ەلىنە دەگەن ءسۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى. سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسى «تۋعان جەر» اتتى باعدارلاما قابىلداۋدى ۇسىندى. بۇل يدەياسىن ەلباسى كەشە عانا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXV سەسسياسىندا ودان ءارى كەڭەيتە تۇجىرىمدادى. كەيىن ونىڭ قامتيتىن كولەمى ۇلعايىپ, «تۋعان ەلگە» اينالادى. باعدارلامانىڭ ءمانى, بىرىنشىدەن, ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەڭ قاناتتى ولكەتانۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەن, ەكولوگيانى جاقسارتۋ مەن ەلدى مەكەندەردى اباتتاندىرۋدان, جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مادەني نىسانداردى قالپىنا كەلتىرۋدەن قۇرالادى. ەكىنشىدەن, ءارتۇرلى جاعدايلارمەن باسقا جاقتاردا تۇرىپ جاتقاندارىنا قاراماستان, تۋعان جەرلەرىنە قامقورلىق جاساۋعا پەيىلدى كاسىپكەرلەردى, شەنەۋنىكتەردى, زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن جاستاردى وسى ىسكە تارتۋعا جول اشادى. مۇنداي قالىپتى ءارى شىنايى پاتريوتتىق سەزىمنىڭ ءار ازاماتتا بولۋى شارت.
ەلباسى ءوزىنىڭ ماقالاسىندا رۋحاني جاڭعىرۋدا سانانىڭ اشىقتىعى ماسەلەسىنىڭ الدىڭعى قاتارعا قويىلىپ وتىرعانىن اشىپ ايتتى. مۇنىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە ءبىز جاھاندانۋ ۇردىسىندە الەمدىك تىلدەردى مەڭگەرۋگە ۇمتىلۋدى دا اتاپ وتەر ەدىك. ءبىر نارسە ايقىن, بۇل باتىل قادام, تۇپتەپ كەلگەندە, ءبىزدىڭ عالامدىق ۇردىسكە تولىققاندى ارالاسۋىمىزعا زور مۇمكىندىكتەر الىپ بەرەدى. الەمدىك وزىق تاجىريبە مەن جەتىستىكتەرگە دە سونىڭ ناتيجەسىندە جەتە الاتىنىمىز انىق.
پرەزيدەنتتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ جولىندا تاياۋ جىلدارى اتقارىلۋى ءتيىس نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى ەسەبىندە لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى اتاپ كورسەتكەنى دە بەلگىلى. قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا ەڭ كوپ ءسوز بولىپ, تالقىلانىپ جاتقان تاقىرىپتىڭ ءبىرى دە وسى ماسەلە ەكەنىن ايتا كەتەيىك. بۇل سالماقتى شارۋا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى بىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىنا كوشۋى ارقىلى جۇزەگە اساتىنى دا بەلگىلى بولىپ وتىر. ونىمەن ءبىر مەزگىلدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە دۇنيە جۇزىندە بالاماسى جوق باعدارلاما ىسكە اسىرىلاتىن بولادى. الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىق قازاق تىلىنە اۋدارىلادى. ەلباسى رۋحاني جاڭعىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا الەمدە ەشكىمگە ۇقسامايتىن دەربەس ۇلت بولۋدىڭ مۇرات ەكەنىن اشىپ ايتتى.
ەلباسى ۇسىنىپ وتىرعان رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى سيپاتى وتكەن مەن بولاشاقتى ۇيلەستىرە جالعاستىرۋعا نەگىزدەلەدى. سوندىقتان ءبىز مۇنى وسى ەكى ارنادا جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. بۇلاردىڭ ءبىرى عالامدىق جەتىستىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى جاھاندىق دامۋ ۇدەرىسىندەگى ءوز ۇلەسىمىزدى الۋدى كوزدەسە, ەكىنشىسى وتكەنىمىز بەن داستۇرلەرىمىزدىڭ اراسىنداعى اسىل قۇندىلىقتارىمىزدى قايتا جاڭعىرتۋ بولماق. البەتتە, مەملەكەت پەن ۇلت قۇرىشتان قۇيىلىپ قويا سالعان دۇنيە ەمەس. ول ۋاقىت اعىمى مەن زامان تالابىنا ساي ۇنەمى وزگەرىسكە ءتۇسىپ, ۇنەمى دامىپ وتىرادى. ال ءبىزدىڭ ەركىمىزدەن تىس تورگە وزعان جاڭا جاھاندىق ۇدەرىستەردىڭ الدا تاعى قانداي مىندەتتەر مەن اسۋلار ۇسىناتىنى بەلگىسىز. سوندىقتان وسى وزگەرىستەردىڭ وزەگىن ءدال تابۋعا تالپىنىس بولىپ تابىلاتىن بۇل باستامانى – جاسامپازدىق جاڭعىرۋىن بارشامىز بولىپ قولداۋعا ءتيىسپىز. سوندا عانا ءبىز دامۋدىڭ وسىناۋ باستى قاعيدالارى العا ۇمتىلدىراتىن تالاپتارىنىڭ دەڭگەيىنەن تابىلاتىن بولامىز.
ەركىن قىدىر
