وسى اپتادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسى ۇلتتىق دومبىرا كۇنى بولىپ بەكىتىلدى. بۇل جاڭالىق ءدۇيىم جۇرتقا جىلى ءتيىپ, اسىرەسە, قازاق ونەرىنىڭ شىن باعاسىن ءبىلىپ, مەرەيىن تاسىتىپ جۇرگەن ونەرپازداردىڭ قۋانىشىن قويىندارىنا سىيدىرمادى.
سونىڭ ءبىرى – داۋلەسكەر دومبىراشى, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جانعالي ءجۇزباي: «بۇل – قاسيەتتى كۇن. كۇي ونەرى ءۇشىن جاھانمەن كۇرەسكەن اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ, شەرتپە كۇي شەبەرى ءۋالي بەكەنوۆتىڭ, عۇلاما عالىم اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ, الاشتان كۇي اسىرعان پروفەسسور قارشىعا احمەدياروۆتىڭ, كورەگەن كۇيشى ءارى جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ, 2014 جىلى دومبىرا كۇيىن پاريجدەگى يۋنەسكو شتابىنا تىركەۋگە جەتەكشى بولعان عالىم بازارالى مۇپتەكەەۆتىڭ جانە كۇي سەرىسى, قازىرگى زامان كومپوزيتورلارىنىڭ كورنەكتى وكىلى سەكەن تۇرىسبەكتىڭ ارمانى ەدى» دەپ قۋاندى.
ايتىلعانداي, ءتورت جىل بۇرىن دومبىرا كۇيلەرىمەن قاتار كيىز ءۇي يۋنەسكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالارىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزىلدى. ارتىنشا ايتىس ونەرى بۇل ءتىزىمدى تولىقتىردى. «ءوزىڭدى-ءوزىڭ جاتتاي سىيلا, جات جانىنان ءتۇڭىلسىن». رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى الەم مويىنداپ وتىرعاندا, اتا-بالالارىمىز بىزگە ميراس ەتىپ قالدىرعان مۇرالارىمىزدىڭ قادىرىن بىلەتىن كەزىمىز كەلدى.
كيىز ءۇيىمىزدى قازىر ءاز-ناۋرىز مەرەكەسى كەزىندە عانا ىزدەمەسەك, باسقا كۇندەرى وعان مويىن بۇرمايتىن بولدىق. نەمەسە ەتنوگرافيالىق بۇيىم رەتىندە عانا باعالاپ, ەل كوپ بارا قويمايتىن شەتكى ايماقتارعا تىگىپ تاستايتىن كۇيگە جەتتىك. مىسال ءۇشىن «ەكسپو» اۋماعىندا بيىل ەكىنشى ماۋسىمىن اشقان ەتنواۋىلدى الساق تا جەتكىلىكتى. كيىز ءۇيدى قالانىڭ ورتالىعىنا تىكسەك, قولىمىزدى كىم قاعىپ وتىر؟
بۇگىندەرى كيىز ۇيگە ەۋروپانىڭ ءوزى قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. عالامتوردى اشىپ قالساڭىزدار, سوعان انىق كوز جەتكىزەسىزدەر. ماسەلەن, انگليادا جاز كەزىندە ۇيلەنۋ تويلارىن ارنايى ديزاينەرلىك كيىز ۇيلەردە اتاپ ءوتۋ ءسانگە اينالعان ەكەن. ليززي ەسىمدى كاسىپكەر مۇنى تابىس كوزىنە اينالدىرىپتى. بەلگياداعى كيىز ءۇي ءوندىرۋشى Be Yurt فيرماسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ستەفان كليموۆسكي كيىز ءۇيدى ءوز ەلىمەن قاتار فرانتسيادا ساۋدالايدى. اقش-تاعى Colorado Yurt Company كومپانياسى دا كيىز ۇيىمىزدەن كول-كوسىر تابىسقا كەنەلىپ وتىر. ال ءبىز وعان ءالى كۇنگە دەيىن ەسكىلىكتىڭ جۇرناعى رەتىندە قارايمىز…
قازاقستانعا تۇركىمەنستاننان ۇلگى الۋ كەرەك. سول ەلدە احالتەكە كۇنى, كىلەم كۇنى, قاۋىن كۇنى مەرەكەلەردىڭ قاتارىنا ەنگىزىلگەن. بىزدە دە توبەمىزگە كوتەرىپ, ۇلىقتايتىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز از ەمەس. ەلىمىزدە قىمىز, شۇبات سەكىلدى ۇلتتىق سۋسىندار كۇنى مەرەكەسى جاريالانسا, قالاي جاراسىمدى بولار ەدى. سول سياقتى كيىز ءۇيدى, تازىنى, قازاق كۇرەسىن, ساياتشىلىق ونەرىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ۇلىقتاۋىمىز قاجەت-اق.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا «ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز, ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز, ادەبيەتىمىز, جورالعىلارىمىز, ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس… ۇلتتىق كود, ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا, ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى» دەپ جازعانداي, قازاق ەكەنىمىزدى سوندا ءبىلدىرىپ, ۇلتتىعىمىزدى ساقتاي الامىز.
P.S. وتكەن قىستا قىزىلوردا قالاسىنداعى «انا مەن بالا» ورتالىعىندا جاڭا تۋعان 20 سابيگە ەسىمدەرى جازىلعان دومبىرا سىيعا تارتىلدى. بۇل جاڭالىقتى وقىعاندا ۇيىمداستىرۋشىلاردى قۇپتاپ, قاتتى سۇيسىنگەن ەدىك. بيىل ۇلتتىق مۋزەيىندە «ناۋرىز – جاڭعىرۋ نىشانى» مەرەكەسى اياسىندا تۇساۋى كەسىلگەن سابيلەرگە بەلگىلى زەرگەر بەرىك ءالىباي ءبىر-ءبىر دومبىرادان سىيلادى. تاربيە وسىندايدان باستالادى دەپ ەسەپتەيمىز. ال دومبىرا كۇنى سياقتى ۇلتتىق مەرەكەلەرىمىز بولسا, سونى كورىپ وسەتىن ۇرپاق جات مادەنيەتتىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى.
امانعالي قالجانوۆ
