بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ومىربەك بايگەلدى اعامىز – ءبىزدىڭ گازەتىمىزدىڭ وقىرمانى عانا ەمەس اۆتورى. ۇنەمى باسىلىمدا جاريالانعان وزەكتى ماقالالارعا ءۇن قوسىپ, پىكىرىن ءبىلدىرىپ وتىرادى. ايتۋلى تۇلعا ماقالاسىندا قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسى مەن ءبىلىم سالاسىنداعى كەيبىر تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە توقتالىپتى. بۇل باسقا وقىرمانعا دا وي سالادى دەپ ويلايمىز. سوندىقتان سىزدەن دە وسى دۇنيەگە بايلانىستى وي كۇتەمىز.
حالقىمىزدىڭ ارمان-مۇڭىن ارقالاپ, شارتاراپتى كەزگەن اسان قايعى بابامىز: «قازاقتىڭ ب اسىنان اۋمالى-توكپەلى دۇربەلەڭ زامان وتەدى, وتارلىققا ءتۇسىپ, جەر بەتىنەن جوق بولىپ كەتەر كۇن دە تۋادى. سونداي قيىن شاقتان ءوتىپ, ءبىر زاماندا ازات ەل اتانىپ, قايتادان اياعىنان تۇرىپ, ەڭسەسىن تىكتەيدى» دەپ ايتقان ەكەن دەگەن ەرتەدەن كەلە جاتقان ءتامسىل بار. ءبىز قازىر سول اۋزى دۋالى بابامىز ايتقان تىنىش زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءتاۋبا, شۇكىر دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى. از-ماز قيىندىعى دا بار شىعار, ونىڭ ءبارى ءومىر بولعاننان كەيىن كەزدەسەدى. ءبىز دە جاقسىلىققا تولى شۋاقتى كۇندەرگە جەتەمىز. ويتكەنى الدىمىز – اشىق, جولىمىز – جارقىن.
الىپپە – كيەلى ءسوز
مىنە, دەربەس ەل بولعانىمىزعا دا دوپتاي دومالاعان وتىز جىلداي ۋاقىت بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جەتكەن جەتىستىك تە از ەمەس, ەسكەرىلمەي قالعان كەمشىلىك تە بار. اۋەلى جەتىستىككە توقتالايىق. بۇرىن جۇرتىمىز قيىندىقتان تورىققان شاقتا: «توي بولسا ەكەن, قۋانىشقا جەتەيىك. ويىن-كۇلكىسى مول زامان ورناسا» دەپ ارمانداپتى. قازىر حالقىمىز تويعا كەنىش. قازاقتىڭ شوعىرلانعان جەرىندە كۇندە توي. مۇنى ءومىردىڭ ءبىر جاڭعىرعاننىڭ بەلگىسى دەۋگە بولادى. بۇرىن تويلار ورىسشا باستالۋشى ەدى. قازىر تويدا ورىسشا ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلمايدى. تىلەكتىڭ ءبارى قازاقشا ايتىلادى. تويدان ىشكىلىك تە ىعىسىپ بارادى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگىدەي سونشالىقتى ءان سالاتىن ەل جوق. شىندىعىندا, قازاقتىڭ ءتىلى دامىپ جاتقان جەرى – توي.
ال ەسكەرىلمەي قالعان ماسەلە دە بار دەدىك قوي. اسىرەسە, دۇنيەگە ىڭگالاپ كەلگەن بالعىندارىمىزدىڭ انا تىلىندە تاربيە الىپ, وقۋى وزەكتى پروبلەماعا اينالدى. بۇگىندە باس قالادا قانشاما بالاباقشا بار. سونىڭ كوبى مەملەكەتتىك تىلدە بولعانىمەن, ونداعى تاربيەنىڭ ءبارى ورىسشا. وعان بارىپ جۇرگەن بالعىندار ۇيدە قازاقشا سويلەگەنىمەن, باقشادان ورىسشا سايراپ قايتادى. ونداعى ماماندار بالالارعا قازاقشانى اكە-شەشەسى ۇيرەتسىن دەيدى. ءجون-اق. الدىمەن بالا ءوز وتباسىنان ۇلتتىق قاينارعا قانىپ شىعۋى كەرەك. بىراق بۇگىنگىدەي الاس-كۇلەس ۋاقىتتا اكە-شەشەنى دە جازعىرا المايسىز. كۇنى-ءتۇنى قىزمەتتەن باس المايدى. جۇمىسقا بارۋ ءۇشىن تاڭەرتەڭ كوزىن تىرناپ اشىپ, بالاسىن باقشاعا سۇيرەپ, كەشكە قايتاردا ۇيگە الىپ كەلەدى. ول بالدىرعان تاماق ىشكەننەن كەيىن ۇيقىعا باس قويادى. اكە-شەشەسىمەن دە تىلدەسەتىن مۇمكىندىگى بولمايدى. ارينە, بارلىق بالاباقشانى كىنالاي المايمىز, بىراق دەنى سولاي. باقشادان ورىسشا سايراپ شىققان بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايدى. ەندى ونى قازاقشا وقىسىن دەپ الىپ بارساق, مۇعالىم «بۇل بالانىڭ ءتىلى ورىسشا شىققان. قازاق تىلىندەگى وقۋ باعدارلاماسىن يگەرە المايدى, ورىس سىنىبىنا بەرىڭىز» دەپ جاۋاپ قايتارادى. مەن وسى جاعدايدى تۇسىنبەيمىن. ۇستازدارعا وقۋشىلار وڭكەي بەسكە وقيدى دەگەن اتاق كەرەك سەكىلدى.
الىپپە دەگەن كيەلى كىتاپ ەدى. بار ءبىلىم سودان باستاۋ الاتىن. ونى قولعا ۇستاپ, وقىعان بالانىڭ كوزى اشىلىپ, ساۋاتى وياناتىن. ەندى سول اسىلىمىزدى جوق قىلعاننان كەيىن بالا قايدان ءنار الادى؟ قازىر ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ, جەتكىنشەكتەردىڭ شاماسى جەتپەيتىن كۇردەلى وقۋ باعدارلاماسىن ەنگىزدى. ونى بالاسىنا كەيدە اتا-اناسىنىڭ ءوزى ۇعىندىرىپ بەرە المايدى. ال ەندى سونداي وقۋ باعدارلاماسى كىمگە كەرەك؟ بۇرىنعى قالىپتاسقان وقۋ باعدارلاماسىنان حالىق نە قورلىق كوردى؟ مەكتەپتىڭ ءبارى اكادەميك دايىنداپ شىعارۋ كەرەك پە؟ تىرشىلىككە نەشە ءتۇرلى كاسىپ قاجەت. ەرتەڭ توكار, مەحانيزاتور, شەبەر, شوپىر كىم بولادى؟ ول ماماندىقتى مەڭگەرۋگە سونشا ءبىلىم قاجەت پە؟ اركىم ءوز قابىلەتىنە قاراي جۇمىس ىستەيدى. ۇلى عالىمداردىڭ دەنى مەكتەپتە ورتاشا وقىعان.
وقۋلىق جازۋ تابىس تابۋدىڭ كوزى بولدى
قايماعى بۇزىلماعان قازاقى اۋىلدا ءوستىم. ۇستازدارىمىز ءبىزدى ەكى بولمەلى ۇيگە ءتورت سىنىپتى بىرىكتىرىپ وقىتتى. سولاي ءبىلىم الساق تا, ەشكىمنەن كەم بولعان جوقپىز. كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇلتىمىزعا جاساعان قياناتى مەن كەمشىلىگى جەتەدى. بىراق ونىڭ وقۋ جۇيەسى جاقسى ەدى.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنىن ءبىراز ازاماتتار ۇستادى. ءار مينيستر اۋىسقان سايىن جاڭا ءبىر رەفورما جۇزەگە اسا باستايدى. قازىر ءبىلىم جۇيەسى شىم-شىتىرىققا اينالدى. بالالارعا نە ۇيرەتىپ, قايدا دايىنداپ جاتىرمىز؟ جاڭا وقۋ باعدارلاماسىن وقۋشىلار يگەرىپ جاتىر ما؟ ول باعدارلامالاردى جەتكىنشەكتەر عانا ەمەس, پەداگوگتاردىڭ وزدەرى يگەرە الدى ما؟ سونى ويلاپ جاتقان بىرەۋ بار ما؟ مەملەكەت ءبىلىم سالاسىنا قارجىنى اياپ جاتقان جوق. وقۋلىق جازۋ دەگەن تابىس تابۋدىڭ كوزى بولىپ, سوعان قۇمارلار كوبەيدى. دامىعان كوپ ەلدەردە وقۋشىلارعا باعا قويىلمايدى. مۇعالىمدەر ءپاندى تۇسىندىرەدى, وقىتادى. بىزدەگىدەي «ەكىگە وقيسىڭ» دەگەن تۇسىنىك جوق. بۇل وقۋشىنىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتەدى. سودان كەيىن دارىندى بالالاردى اۋىل-اۋىلدان جيناپ, ءبىر بولەك مەكتەپتە وقىتسا بولادى. قازىر رەسەي تالانتتى وقۋشىلاردى وسىلاي وقىتىپ جاتىر.
سوعىس كەزىندە ءبىزدىڭ اۋىلعا وزگە ۇلت وكىلدەرى كوشىپ كەلدى. ولارعا اكە-شەشەمىز ءۇيىمىزدىڭ جارتىسىن بوساتىپ بەردى. كەلگەندەردىڭ دەنى – نەمىستەر, گرەكتەر, شەشەندەر, قاراشايلار ەدى. قىركۇيەك كەلىپ, ساباق باستالدى. سولار بالالارىن قازاقشا مەكتەپكە بەردى. قازاقشا ءبىر اۋىز ءسوز بىلمەسە دە, ارالاسىپ, ويناپ كەتتىك. سول بالالار ءتورت ايدان كەيىن ءتىلىمىزدى ءتۇسىنىپ, ءبىر جىلدان كەيىن سايراپ تۇردى. سولار ادامنىڭ بالاسى دا, ءبىزدىڭ بالالار باسقاشا ما؟ بۇل نە كەسەل؟ سوندىقتان ارالاس مەكتەپ بولماۋ كەرەك. ءبىلىم سالاسىندا بىزگە تۇسىنىكسىز جۇيە قۇرىلعان. بۇل جۇيە جىل ساناپ تەرەڭدەپ بارادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ابىرويىن كوتەرەمىز دەگەن جوعارىداعى ۇران وزىنشە قالىپ, بىلايعى تىرشىلىك باسقاشا كەتىپ بارادى.
قازاق ءتىلى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋ كەرەك
قازاق ءتىلى ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك دەيدى, كۇرەس نەگە كەرەك؟ ءتىل ءۇشىن ايقايسىز, دابىراسىز, ۇرانسىز, ەشكىمدى ۇركىتپەي, قورقىتپاي جۇمىس ىستەۋ قاجەت. ماسەلەن, بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەر ءبارىن ىڭ-شىڭسىز قالىپقا كەلتىردى. بىزگە دە وسى ءۇردىستى ۇيرەنگەن ءجون.
سوندىقتان بالاباقشانىڭ ءبارى قازاقشا بولسىن. جانە وعان انا ءتىلىمىزدى تولىق بىلەتىن تاربيەشىلەردى جۇمىسقا العان ءجون. قاجەت بولسا, ءار بالاباقشانىڭ تاعدىرىن بولەك شەشەيىك. بىرەۋدىڭ كۇنكورىسى ءۇشىن بالعىنداردىڭ كەلەشەگىن قۇربان ەتۋگە بولمايدى. قىزمەت ىستەيسىز بە, مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىل, سويلە. وسىنداي تالاپ بولماسا, بولاشاعىمىز بۇلدىر. بۇگىن قازاقشا سايراعاننىڭ ءبارى وتەدى, كەتەدى. ەرتەڭ ءومىر ساحناسىنا قازىرگى جاس ۇرپاق شىعادى. سوندا ولار قىزمەتكە كىرىسىپ, قازاقشا ءبىر اۋىز ايتا الماي وتىرسا, نە بولامىز؟ باسقادان قانداي ايىرماشىلىعىمىز قالادى. وسىنداي جاعداي ەتەك الىپ بارا جاتقانى جانىمدى اۋىرتادى.
الايدا كەز كەلگەن جۇمىستى ناۋقانعا اينالدىرماعان ءجون. اقىلمەن, اقىرىن شەشكەن دۇرىس. ءبىلىم جۇيەسىندەگى رەفورمادان وزگەرگەن ءومىر, جوندەلگەن وقۋ جوق. التى جاستان بالانى مەكتەپكە اپاردىق. ەندى وقۋشىلارعا ءبىلىم ورىندارى تار بولىپ, كەيبىر مەكتەپتەر ءۇش اۋىسىممەن وقىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارى ابدەن ءيى قانىپ تالقىلانباي, جۇيەسىز جاسالىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. شىن مانىندە, ۇرپاق تاربيەسى – ۇلى ساياسات. ەندى ءبىز كەلەشەكتى ويلايتىن جاستامىز. ارتىمىزداعى ۇرپاعىمىزدىڭ تاعدىرى نە بولادى دەپ ويىمدا كوپتەن بەرى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەنى ورتاعا سالىپ وتىرمىن.
ومىربەك بايگەلدى,
مەملەكەت جانە قوعام
قايراتكەرى
