كوروناۆيرۋسقا قارسى قازاقستاندىق ۆاكتسينالاردىڭ سوڭعى كلينيكالىق سىناق كەزەڭدەرى الداعى جىلى كوكتەمدە بىتەدى. الدىمەن ول 3 مىڭ ەرىكتىگە سالىنادى. بۇعان دەيىنگى سىناقتاردا وتاندىق ۆاكتسينالاردىڭ جوعارى تيىمدىلىگى جانە كەرى اسەرىنىڭ جوقتىعى دالەلدەنگەنىن وتكەن اپتادا ۇكىمەت باسشىسى پرەزيدەنتكە مالىمدەدى.
وتاندىق ۆاكتسينالاردىڭ ۆيرۋسقا قارسى كۇشى مەن اعزا ءۇشىن قاۋىپسىزدىگىنە تولىق كوز جەتكىزىلسە, ەكپە ەڭ الدىمەن تۇرعىنداردىڭ اۋرۋدى جۇقتىرۋ قاۋپى جوعارى توپتارىنا سالىنادى. بۇل توپقا دارىگەرلەر, پەداگوگتار, كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى جاتادى. ولاردىڭ سانى – 2,2 ملن-داي ادام. سونىمەن قاتار بۇل تىزىمدە سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدار مەن 65-تەن جوعارى جاستاعىلار قامتىلاتىنى دا ايتىلدى. بۇلاردان باسقا, حالىق ۆاكتسينانى اقىلى تۇردە سالدىرادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ا.تسويدىڭ ايتۋىنشا, كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينانىڭ قۇنى قىمبات ەمەس, ونىڭ باعاسى – 2-3 دوللار, ياعني 858-1288 تەڭگە شاماسىندا بولادى. قازىر ەلىمىزدە ۆاكتسينا شىعاراتىن زاۋىتتىڭ قۇرىلىسى جامبىل وبلىسىندا جۇرگىزىلىپ جاتىر. «ونىڭ قۋاتى قازاقستاندى ۆاكتسينامەن تولىق قامتاماسىز ەتە الادى. ەگەر ۆاكتسينا ءساتتى ازىرلەنگەن جاعدايدا, ول ەلىمىزدە شىعارىلادى» دەيدى ا.تسوي.
قازاقستاندىق ۆاكتسينانىڭ تيىمدىلىگىنە كەلسەك, ونى جاساۋشى عالىمداردىڭ ءبىرى, پروفەسسور لەسپەك كۇتىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, وتاندىق ۆاكتسينا يممۋنوگەندىك قاسيەتى بويىنشا رەسەيلىك «سپۋتنيك V» اتتى بالاماسىنان كۇشتىرەك بولادى. قازىر قر بعم عىلىم كوميتەتى بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى 5 ۆاكتسينا دايىنداپ جاتىر. ولاردىڭ ەكەۋى سىناقتان وتكىزىلۋدە. ءبىرىنشىسى – يناكتيۆتەندىرىلگەن ۆاكتسينا كلينيكالىق كەزەڭگە دەيىنگى سىناقتان وتكەن. ياعني جانۋارلارعا سالىنىپ تەكسەرىلدى, سوڭعى كەزەڭىندە مايمىلدارعا تەكسەرىلىپ جاتىر. ەكىنشى ۆاكتسينا – سۋببىرلىكتىك ۆاكتسينا دا كلينيكالىق كەزەڭگە دەيىنگى سىناقتان ءوتتى. ەكەۋىنىڭ دە ناتيجەسى جاقسى, قاۋىپسىز, تيىمدىلىگى جوعارى. ونىڭ ىشىندە «QazCOVID-in» دەپ اتالاتىن بىرەۋى ەرىكتى ادامدارعا سىنالىپ ۇلگەرگەن. شىلدە ايىندا ۆاكتسينانى ويلاپ تابۋعا اتسالىسقان بىرنەشە عالىم ونى ءوز اعزالارىنا سىناپ كورگەن. ولار ەكپەنىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر بەرگەنى تۋرالى شاعىمدانعان جوق. وسى جىلى جەلتوقساننىڭ سوڭىندا «QazCOVID-in» ۆاكتسيناسىنىڭ ءۇشىنشى سىناق كەزەڭى باستالادى.
«سپۋتنيك V»-كە سەنىپ وتىر
قازاقستان مەن رەسەي مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءوزارا كەلىسىمىنە سايكەس ەلىمىزدە 22 جەلتوقساننان باستاپ رەسەيلىك «سپۋتنيك V» ۆاكتسيناسى وندىرىلە باستايدى. قوس ەل پرەزيدەنتتەرى قازاقستان اۋماعىندا اتالعان ۆاكتسينانى شىعاراتىن زاۋىت سالۋعا كەلىستى. ونىڭ ءوندىرىسى قاراعاندى فارماتسەۆتيكالىق كەشەنىنىڭ بازاسىندا ۇيىمداستىرىلۋى مۇمكىن. ءبىرىنشى پارتيا ءوندىرىسى جەلتوقسان ايىندا ىسكە قوسىلادى. اتالعان ۆاكتسينا ەكى كەزەڭگە ءبولىنىپ سالىنادى: ءبىر رەت ەككەننەن كەيىن ەكىنشىسى 21 كۇننەن كەيىن ەگىلەدى. يممۋنيتەت ءبىرىنشى سالعاننان كەيىن 35 كۇن ىشىندە قالىپتاسا باستاۋى كەرەك.
قازاقستاننىڭ رەسەي ۆاكتسيناسىن ءوندىرىپ, ونى قولدانۋ سەبەپتەرى نەدە؟ مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بىرىنشىدەن, حالىققا ادامنىڭ ادەنوۆيرۋستىق ۆەكتورلارىنىڭ تەكسەرىلگەن جانە جاقسى زەرتتەلگەن پلاتفورماسىندا قۇرىلعان تيىمدىلىگى 91 پايىزدان اساتىن كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا سالۋ كەرەك جانە ول قولجەتىمدى بولىپ وتىر. رف دسم كومەكشىسى ا.كۋزنەتسوۆ رەسەيلىك ۆاكتسينانىڭ شەكتىك قۇنى – 1942 رۋبل, ياعني 11040 تەڭگە بولاتىنىن مالىمدەدى. ەكىنشىدەن, قازاقستان اۋماعىندا «سپۋتنيك V» ۆاكتسيناسىن شىعارۋ لوگيستيكالىق شىعىنداردى ازايتۋعا جانە قىسقا مەرزىمدە ۆاكتسينانى مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار, ەكى ەل اراسىندا تەحنولوگيالىق, عىلىمي جانە مەديتسينالىق تاجىريبە الماسۋ اياسى كەڭەيەدى.
2021 – ەكپە جىلى
الەمدە 66,5 ملن ادامعا جۇعىپ, 1 جارىم ملن ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان COVID-19 دەرتىنە قارسى قازىر جۇزدەگەن ۆاكتسينا ازىرلەندى. سولاردىڭ ون شاقتىسى – سىناقتىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە. ولاردىڭ ىشىندە ۇشەۋى, ياعني امەريكالىق Moderna مەن Pfizer جانە رەسەيلىك «سپۋتنيك-V» ۆاكتسيناسىنىڭ ۆيرۋسپەن كۇرەستەگى كۇشىنە زور سەنىم ارتىلىپ وتىر. جالپى 2020 جىلدىڭ سوڭىندا الەم حالقى ۆاكتسينا ماسەلەسىمەن شۇعىل اينالىسا باستادى. بۇل ءبىر جاعى بارلىق ەكپەلەردىڭ سوڭعى سىناقتىق كەزەڭدەرىنە تاياپ قالۋىمەن دە بايلانىستى. سوعان قاراعاندا, كەلەر جىل تاجۆيرۋسقا قارسى ەكپە جىلى بولعالى تۇر.
پورتۋگاليا ۇكىمەتى حالىقتى كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسيناتسيالاۋ تۋرالى ۇلتتىق جوسپارىن جاريالادى. سوعان سايكەس جۇقپالى دەرتكە قارسى ەگۋ جۇمىستارى بىرنەشە كەزەڭدە جۇزەگە اسىرىلادى. الدىمەن كەلەر جىلدىڭ قاڭتار ايىنان ساۋىرگە دەيىن 1 ميلليون تۇرعىنعا ەكپە سالماق. ءبىرىنشى بولىپ جاسى 50-دەن اسقان سوزىلمالى اۋرۋى بار ازاماتتار, دارىگەرلەر, پوليتسەيلەر جانە قارتتار ۇيىندە تۇرىپ جاتقاندار ەگىلەدى.
فرانتسيادا حالىقتى جاپپاي ۆاكتسيناتسيالاۋ شاراسى كەلەسى جىلى باستالادى. جەرگىلىكتى بيلىك زەرتتەۋدەن وتكەن ەكپەنى قولدانۋ ءۇشىن الدىمەن ەۋرووداق كەلىسىمىن بەرۋ كەرەك دەپ وتىر. بولجام بويىنشا وداق Pfizer مەن Moderna پرەپاراتىن جەلتوقساننىڭ 29-ى ماقۇلداۋى ءتيىس. سودان كەيىن عانا فرانتسيانىڭ دسم ۆاكتسينانى تۇرعىندارعا ەگۋ ماسەلەسىن قولعا الماق.
تۇركيادا كوروناۆيرۋسقا قارسى ەگۋ ناۋقانى 11 جەلتوقساندا باستالادى. بۇل جونىندە ەلدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى فاحرەتتين قوجا مالىمدەدى. ونىڭ ايتۋىنشا, ۆاكتسينا سالۋ 4 كەزەڭ بويىنشا جۇرگىزىلەدى. العاشقىدا ەكپە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى, 65 جاستان اسقان ازاماتتار, مۇگەدەكتەر, قارتتار جانە جەتىمدەرگە سالىنادى. تۇركيا ەكپە ءۇشىن قىتايدان 50 ملن دوزا CoronaVac جانە 25 ملن BioNTech پەن Pfizer ەكپەسىن ساتىپ الماق.
وزبەكستانعا كوروناۆيرۋسقا قارسى رەسەيلىك ۆاكتسينا جەتكىزىلدى. «Cپۋتنيك V» پرەپاراتىنىڭ ۇلگىسى كورشى مەملەكەتكە سىناقتان ءوتۋ ءۇشىن اكەلىنىپ وتىر. وزبەكتەر وسى ايدا بۇل ۆاكتسينانىڭ ساپاسىن تەكسەرەدى. ال كلينيكالىق سىناقتار كەلەر جىلدىڭ باسىندا باستالۋى مۇمكىن. ەلدىڭ دسم رەسەيدەن «سپۋتنيك V» پرەپاراتىنىڭ 5 مىڭ دوزاسىن سۇراعان ەدى. ال وعان دەيىن وزبەكستاندىقتارعا قىتاي ۆاكتسيناسىن سالماق.
ۇلىبريتانياعا COVID-19 اۋرۋىنا قارسى ۆاكتسينا 7 جەلتوقساننان باستاپ كەلەدى. ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ولار Pfizer-BionTech كومپانياسىنىڭ ۆاكتسيناسىنا توقتالعان. ەلدە ەكپە الدىمەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە سالىنادى. سوسىن قارتتار ۇيىندەگى قاريالار مەن قىزمەتكەرلەر جانە 80 جاستان اسقاندار ەگىلەدى. لوندون شەنەۋنىكتەرى بۇل ۆاكتسينانى ءبىرىنشى بولىپ ۇلىبريتانيا الۋى ءۇشىن اقش پەن ەو اراسىندا ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى.
100 پايىز قورعاي ما؟
«قاراعاندى مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتى» اق كلينيكالىق فارماكولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شولپان قاليەۆانىڭ ايتۋىنشا, دەرتكە قارسى ۆاكتسينا دەگەنىمىز – ءولى ۆيرۋس نەمەسە ۆيرۋستىڭ ءبىر بولشەگى. مىسالى, قازىر جاسالىپ جاتقان ۆاكتسينالاردىڭ ءبىرى ۆيرۋستىڭ ءبىر بولىگى – spike – اقۋىز بولۋى مۇمكىن. ۆيرۋس وسى اقۋىز ارقىلى ءتىرى اعزانىڭ كلەتكاسىنا جابىسادى. بۇل ۆاكتسينا ادام اعزاسىنا وتكەن سوڭ, اعزا يممۋندىق جاۋاپ قاتا باستايدى.
– ۆاكتسينا شىعارۋ – ۇزاققا سوزىلاتىن پروتسەسس. ۆاكتسينا مىندەتتى تۇردە 3 سىناق كەزەڭىنەن ءوتۋى كەرەك. الدىمەن كلينيكالىق كەزەڭگە دەيىن جانۋارلاردىڭ اعزاسىندا, ەكىنشى, ءۇشىنشى كەزەڭىندە ادامداردىڭ اعزاسىندا سىنالادى. تەك سودان كەيىن عانا پوپۋلياتسياعا ەنگىزىلەدى. الدىمەن ونىڭ قانشالىقتى ۋىتتىلىعى تەكسەرىلەدى. ودان كەيىن ادامدارعا قاۋىپسىز ءارى ءتيىمدى دوزاسى انىقتالادى, – دەدى ش.قاليەۆا. پروفەسسوردىڭ ايتۋىنشا, ءار ەل ۇسىناتىن ۆاكتسينانىڭ قۇرامى ءار ءتۇرلى بولادى. ۆيرۋستار مۋتاتسياعا ۇشىرايتىنىن بىلەمىز. بۇل قاسيەت كوروناۆيرۋسقا دا ءتان. ۆيرۋس مۋتاتسياعا ۇشىراسا, ۆاكتسينا ءتيىمسىز بولىپ قالۋى مۇمكىن. ۆاكتسينا 100 پايىزعا ەمەس, 30 پايىزعا ءتيىمدى بولۋى ىقتيمال. ونىڭ ايتۋىنشا, ۆيرۋستىڭ مۋتاتسيالانعان جاعدايدا دا وزگەرمەيتىن بولىگىن ۆاكتسيناعا پايدالانعان دۇرىس.
