ەلنار بازىكەن, ساۋلەتشى: «بايتەرەكتى» جاڭعىرتۋ – ۇلكەن مارتەبە

جاقىندا ەلوردانىڭ تاريحي نىسانىنا اينالعان «بايتەرەك» مونۋمەنتىن جاڭارتقان, ەكسپو قالاشىعىنداعى ەڭ تارتىمدى قاتار پاۆيلونىنىڭ قاسبەتىن جاساعان استانالىق ەلنار بازىكەنمەن ەلوردامىزدىڭ كەلەشەگى جانە وزگە دە قىزىقتى تاقىرىپتار تۋرالى پىكىرلەستىك.

كىشكەنتاي كەزىمدە ۇيدەگى تۇسقاعازداردى شيمايلاپ, سۋرەت سالعاندى ۇناتۋشى ەدىم. اكە-شەشەم جاڭاسىن جابىستىرسا, ونى دا بوياپ تاستايتىنمىن. سودان اكەم مەنى جەتەكتەپ, بەينەلەۋ ونەرىنىڭ مەكتەبىنە الىپ باردى. بۇل ءىستىڭ قىر-سىرىمەن سول جەردە تانىستىم. كەيىن وسە كەلە «كىم بولامىن؟» دەگەن سۇراق تۋىنداعاندا, ويلانباستان ساۋلەت ونەرىنە بەت بۇردىم. ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە گرانتقا وقۋعا ءتۇستىم. جۇمىس­تى 2 كۋرس وقىپ جۇرگەندە «استانا باس جوسپارى» مەكەمەسىندە باستادىم. ەڭ العاشقى جالاقىم 13 مىڭ تەڭگە ەدى. سول كەزدەگى باستىعىم بەلگىلى ساۋلەتشى نۇرماحان توقاەۆتىڭ قول استىندا 2 جىلداي جۇمىس ىستەپ, تاجىريبە جيناقتادىم. ايتپاقشى, اكەم دە ارحيتەكتور. 7 جىل بۇرىن اكەم ەكەۋمىز «گۇلدەن-اس» كومپانياسىن قۇردىق. كومپانيامىزدى بۇلاي اتاۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى, گۇلدەن ەسىمدى قارىنداسىم بار. ال ەكىنشى جاعىنان, سول جىلدارى «گۇلدەنە بەر, استانا» دەگەن ۇران قالاداعى بارلىق كورنەكتى جەرلەردە جازىلىپ تۇراتىن. شىنىمدى ايتسام, ارحيتەكتور ەمەس, پوليتسەي قىزمەتكەرى بولۋدى ارماندادىم. بىراق ءومىردىڭ اعىسى مەنى وسى جولعا الىپ كەلدى. مىنە, وسى سالادا جۇرگەنىمە 10 جىل بولىپ قالدى. العاشقى جىلدارى دۋبايدا 3 جىلعا كەلىسىمشارت بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە ۇسىنىس ءتۇستى. قازىر ودان باس تارتقانىما ەش وكىنبەيمىن.

العاش كومپانيامىزدى اشقاندا ەشقانداي تاپسىرىس بولعان جوق. گازەتتەرگە حابارلاندىرۋ دا بەردىك, جارناما دا جاسادىق. بىراق بىردە-ءبىر ادام قىزىعۋشىلىق تانىتىپ حابارلاسقان جوق. بۇل جاعدايدان كەيىن قول قۋسىرىپ وتىرماي, ءوزىم جوبالاردى سالىپ, ونى ۇسىنۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم. جاڭا جىل قارساڭىندا 2010 جىلدىڭ يەسى «بارىس» لوگوتيپىن جاساپ شىعاردىم. ەسكيزدەردى قۇشاقتاپ, سول جىلدارداعى الماتى اۋدانىنىڭ اكىمى ساپار احمەتوۆكە باردىم. قالانىڭ مەرەكەلىك بەزەندىرۋىن بارىس ستيلىندە جاساۋدى ۇسىندىم. باسقا اۋدانداردان ەرەكشەلەنگىسى كەلگەن اكىم يدەيانى قولپاشتاپ, بىردەن قابىلدادى. بۇل مەنىڭ تالابىمدى وياتتى. سول كەزدەن باستاپ مەنىڭ باستى قاعيدام – ءونىمدى جاساۋ جانە ۇسىنۋ دەگەنگە سايادى.

قازىر يدەيالار تالقىعا تۇسەتىن زامان. بۇگىندە ون شاقتى ماماننان جاساقتالعان توبىمىزبەن تاپسىرىستاردى ورىنداپ ءجۇرمىز. ۋاقىتىمىزدىڭ ءبىراز بولىگىن مىندەتتى تۇردە شىعارماشىلىققا دا ارنايمىز. كەيدە دايىن ماماننان گورى جاستارمەن جۇمىس ىستەگەن وڭايىراق. ءوز كومپانيامدى دارىنداردىڭ شوعىرلانعان مەكەنى ەتكىم كەلەدى. ەۇۋ-ءنىڭ ماگيستر دارەجەسىن الىپ, 4 جىلعا جۋىق ۋاقىت ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ساباق بەرگەن ەدىم. مىنە, جاقىندا سول جاس دارىندارمەن ورتا تولادى. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر نە ءۇشىن وقىپ جاتقاندارىن تۇسىنسە دەيمىن. كوبىسى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا قانداي جەتىستىككە جەتۋگە بولاتىنىن, ساۋلەتشى ەلىمىزگە قانداي پايدا تيگىزە الاتىنى جايلى ويلانبايدى.

«حان شاتىر» ماعان ەشقانداي ەموتسيا بەرمەيدى. جاڭادان سالىنعان «Talan Towers» عيماراتىنىڭ كوركى كوز تارتارلىق. قۇرىلىمى جاعىنان قاراپايىم, بىراق عاجاپ عيمارات. نىساننىڭ ارحيتەكتۋرالىق جانى بار. ايتار ويى نىق. «استانا وپەرا» – ناعىز كلاسسيكا, «بايتەرەك» – تاريح, ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاققا ۇمتىلىسى. «اقوردا» – ۇلتتىق نىشاندا جاسالعان جىلدار وتە كەلە دە ءوز اسەمدىگىن جوعالتپاعان عيمارات. وسى تۇستا, اتاقتى ارحيتەكتور رەنتسو پيانونىڭ ايتقانى ەسىمە ءتۇسىپ تۇر. ول «…ەگەر جازۋشى ناشار كىتاپ جازسا, ونى ەشكىم وقىماي قويادى. ال ەگەر ساۋلەتشى جۇمىسىن جامان اتقارسا, ادامدار جىلدار بويى ۇسقىنسىز دۇنيەنى قاراۋعا ءماجبۇر بولادى» دەگەن. مەن وسىعان تولىقتاي كەلىسەمىن.

بىردە قازبەك ەسىمدى سەرىكتەسىم ماعان تەلەفون شالىپ, «بايتەرەكتىڭ» رەكونسترۋكتسياسىنا شاقىردى. بيىلعى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ون كۇننىڭ ىشىندە جاڭا «بايتەرەكتىڭ» بەينەسىن سالىپ شىقتىق. باسىندا عيماراتتى جاي عانا جاڭارتۋ كوزدەلدى. كەيىن مونۋمەنتكە جاڭا تىنىس, جاڭا ديزاينەرلىك كوزقاراس قاجەت ەكەندىگى بايقالدى. اشىلعاننان بەرى بىردە-ءبىر رەت كۇردەلى جوندەۋدەن وتپەگەن عيماراتتىڭ شارۋاسى كوپ بولدى. ينجەنەرلىك, تەحنيكالىق تۇستارىن ويلاستىرىپ, ينفراقۇرىلىمىن قايتا جاساپ شىقتىق. مونۋمەنتتىڭ سىرتىنداعى ەلەمەنتتەردى ىشكى ديزاينعا قوستىق. اق تۇستەردى قوسىپ, كۇمبەزدى التىنداي جارقىراتتىق. ال جوندەۋ جۇمىستارىن «بازيس-ا» كومپانياسى قولعا الدى. ەكسپو-نىڭ اشىلۋىنا ۇلگەرۋ ءۇشىن جۇمىسشىلار كۇن-ءتۇن دەمەي, تەر توكتى. كەلىسسوزدەر 3-4 ايعا سوزىلعاندىقتان, ماماندار ەكى-اق ايدا بارلىق يدەيانى جۇزەگە اسىردى. بۇل جوبا – مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە.

قاتار پاۆيلونى سينگاپۋرلىكتەر جاساعان جوبا, ال ونى ەلىمىزدىڭ تالاپتارىنا ساي ەتىپ سالۋ ءبىزدىڭ مىندەت بولدى.

باسىندا ءبىز نىساننىڭ جالپى تۇجىرىمداماسىمەن تانىستىق. قاتارلىقتار «جىگىتتەر, سەندەردىڭ قولدارىڭنان كەلە مە؟ بىزگە كەرەگى تەك ناتيجە, قازىر جاۋابىن ايتىڭدار» دەدى. ونىڭ ەسەسىنە, پاۆيلوندى ءبىر اي ىشىندە سالىپ شىعۋىمىزدى ءوتىندى. ويلانا كەلە, جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. العاش رەت كومپانيامىزعا مەملەكەت تاپسىرىس بەردى. جۇمىستى قازاقستانداعى قاتاردىڭ ەلشىسى باقىلاپ وتىردى. بارلىعىن ءبىزدىڭ نارىققا بەيىمدەپ, ەلدە بار قۇرىلىس ماتەريالدارىن پايدالاندىق. جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىمىزعا ارتىپ, اركەز شەشىم قابىلداپ وتىرۋعا تۋرا كەلدى. قاي جەردە تەلەديدار, قاي جەردە اۋا سالقىنداتقىش بولاتىنىن ويلاستىردىق. نەگىزى, بۇل پاۆيلوننىڭ قۇلاپ قالۋ قاۋپى دە بولدى. سەبەبى جەرگە تۇسەتىن كۇش قالىپتان اسىپ كەتتى. بۇل ماسەلەنى دە شەشتىك.
ال فاسادقا كەلەتىن بولساق, پايەتكالاردى قىتايدان الدىرتتىق. ماتەريال قىتايدا دەكور رەتىندە كەڭىنەن پايدالانىلادى ەكەن, اسا قىمبات ەمەس. باسىندا قاتارلىقتار دا, ۇلتتىق كومپانيانىڭ وكىلدەرى دە ءبىزدىڭ يدەيانى تۇسىنبەدى. جاساپ بىتىرگەننەن كەيىن, قاتار پاۆيلونىنىڭ فاسادى ەڭ ادەمى بولاتىنىنا كوز جەتكىزدى. ءبىز و باستان جەل ەنەرگياسىنىڭ قۇدىرەتىن كورسەتۋدى ماقسات تۇتتىق. ودان باسقا, ەكسپو-دا يتاليالىق جانە ارگەنتينالىق مەيرامحانانىڭ ديزاينىن جاساپ, جاقسى تاجىريبە جيناقتادىق.

ساۋلەت ونەرىندە قازاقى نا­قىش بار. مەنىڭ ۇعىمىمدا قازاقى ستيل – كوشپەندىلەردىڭ ءومىر-سالتىن تانىتاتىن ستيل. ەلەستەتىڭىزشى, مەيرامحانا كىرەبەرىسىندە باۋىرساق تەگىن تاراتىلىپ, ورتالىق زالدا قوناقتار ءبىر داستارقان باسىندا تاماقتانىپ وتىرسا, ناعىز قازاقتىڭ قوناقجايلىعىن تانىتاتىن كورىنىس بولار ەدى. اتا-بابامىزدىڭ اربا, جەبە, دومبىرا سياقتى كۇندەلىكتى پايدالانعان دۇنيەلەرىن جاڭاشىلدىقپەن ۇشتاستىرۋعا بولادى. كيىز, تەرى سياقتى ماتەريالداردى پايدالانىپ, سەكسەۋىل اعاشىن برەندكە اينالدىرۋعا بولادى. ادامدار كەلىپ, «مىنە, قازاقتىڭ دارحان دالاسىندا وتىرعاندايمىن» دەيتىندەي اسەرگە بولەنسە دەيمىن. بولاشاقتا قازاقتىڭ جيھازىن جاساعىم كەلەدى.
وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ توتە جولى كەز كەلگەن باستامادا ۇلتتىق يدەيا كورىنىس بەرۋى كەرەك. جىل سايىن «قازاقتىڭ داستارقانىنان ءدام تاتىڭىز» دەگەن ءداستۇر قالىپتاستىرىپ, ونى ءار ەلگە بارىپ ناسيحاتتاپ تۇرساق, ناتيجەسى كوپ كۇتتىرمەيدى. الەم مۇنى وبراز رەتىندە قابىلداۋى مۇمكىن. دۇنيەنىڭ قاي تۇكپىرىنە بارماساڭ دا, «قازاقى قوناقجايلىق» دەگەن ۇعىم قالىپتاسۋشى ەدى. بۇل – «شۆەد ۇستەلى» سياقتى ۇعىم. ال بۋرابايدا جىلىنا ءبىر رەت روك-ن-رولل فەستيۆالىن وتكىزسەك, كوكشەدەن اسقان تانىمال جەر بولماۋشى ەدى.

ساۋلەتشى – قۇرىلىستاعى ەڭ باستى, ەڭ ماڭىزدى ادام. ول ينجەنەر, كونسترۋكتور, قۇرىلىسشىلاردى باسقارىپ, ونىڭ سىزباسى بويىنشا ۇيلەر سالىنادى. «دارىندىسىڭ» دەگەن ءسوز – مەن ءۇشىن ادامعا سالىنعان تاڭبا. اركىم كۇش جۇمساسا, كەز كەلگەن جەتىستىككە قول جەتكىزە الادى. مەن دە كەزىندە الىپ تەڭىزدىڭ اعىسىنا قارسى تۇرا الماي, قارىم تالدى. كەيىن ەركىن ءجۇزۋدى ۇيرەندىم. شىنىمەن دە, ساۋلەتشىگە ءوز-ءوزىڭدى مويىنداتۋ وتە قيىن. شىعارماشىلىق ادام ەشقاشان دا ءبىر تولقىندا قالىپ قالماۋى كەرەك.
ساۋلەت – ءومىر ءسۇرۋ سالتى, وزگەرتۋگە دەگەن قۇشتارلىق جانە كوڭىل-كۇي. ەگەر ديزاين ماسەلەنى شەشسە, ارحيتەكتۋرا پايدالانۋعا بەرىلەتىن كەڭىستىكتى جاسايدى. بۇل قالادا بارلىعى تەك ءسىز ءۇشىن جاسالعانىن ەستە ۇستاۋ قاجەت. قارجى الپاۋىتتار ءسىز ءۇشىن مەيرامحانا ەسىگىن اشىپ, ءسىز ءۇشىن قوناقۇيلەرىن سالادى. ءسىزدىڭ ءىلتيپاتىڭىز ءۇشىن ولار ءبىر-بىرىمەن باسەكەلەس. ال ەگەر قالانى ىڭعايسىز, تارتىمسىز دەسەڭ, ونى وزگەرتۋگە ۇلەس قوس. ماسەلەن, مەن ماكەت ۇسىنسام, ءسىز ماسەلە كوتەرىپ, گازەتكە جاريالاڭىز.

سۇحباتتى جازىپ العان
گۇلدانا تالعاتقىزى