شىنى كەرەك, قازىر بالاسىن تۇسىنە المايتىن, تۇسىنگىسى كەلمەيتىن اتا-انالار ارامىزدا ءجۇر. نەگە؟ سەبەبى اكە مەن بالانىڭ تانىم-تۇسىنىگى, ومىرگە دەگەن كوزقاراسى ەكى ءتۇرلى. راس, بۇگىنگى اكەلەردى X نەمەسە ءۇ بۋىنعا جاتقىزساق, ولاردىڭ ۇل-قىزىنا جاتاتىن زەت (Z) نەمەسە الفا (ا) بۋىن نەنى قالايدى, سوعان ءمان بەرە بەرمەيدى. ماسەلە وسىندا.
تاريحتا ورىن العان وقيعالارعا بايلانىستى ءار بۋىندى بولەك-بولەك ەرەكشەلەۋگە بولادى. الەۋمەتتانۋشىلار بۇل قۇبىلىس 15-30 جىل سايىن قايتالانىپ وتىراتىنىن ايتادى. ياعني ءاربىر بۋىنعا جاڭا كوزقاراس پەن قۇندىلىق جيىنتىعى ساي كەلەدى. 1901-1924 جىلى تۋعانداردى «جەڭىمپاز ۇرپاق» دەپ اتايدى.
1925-1945 جىلدار ارالىعىنداعىنى «ءۇنسىز ۇرپاققا» جاتقىزادى. بۇل بۋىننىڭ قۇندىلىعى پايدا بولۋىنا حح عاسىرداعى اشارشىلىق, قۋعىن-سۇرگىن, سوعىس جانە تاعى باسقا وقيعا اسەر ەتكەنى انىق. ولار ەرەجەنى ساقتاۋ, زاڭعا باعىنۋ, لاۋازىم يەسىنە دەگەن قۇرمەت, ار-نامىس, شىدامدىلىق پەن توزىمدىلىك قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەدى.
1946-1964 جىلى تۋعانداردى «بەبي بۋمەر» بۋىنىنا قوسادى. بۇل كەزەڭ ادامنىڭ عارىشقا ۇشۋى, مەديتسينانىڭ جاقسارۋى, عىلىمنىڭ دامۋى, ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپاعا يە بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. تاريحي وقيعانىڭ اسەرىنەن بولار, «بەبي بۋمەرلەر» وپتيميستىك كوزقاراستا بولىپ, كارەراعا قۇشتارلىق تانىتاتىنىن كورۋگە بولادى.
1964-1980 جىلعى «ح ۇرپاققا» قىرعي-قاباق سوعىس, قوعامداعى قايتا قۇرۋ مەن جاريالىلىق جاعدايى اسەر ەتىپ, وزگەرىستەرگە دايىن بولۋعا, ءبىلىم الۋ قۇشتارلىعىنا, وزىنە سەنۋگە, گەندەرلىك تەڭدىكتى تالاپ ەتۋىمەن ايقىندالدى.
1981-1995 جىلى «Y ۇرپاقتىڭ» سانا-سەزىمى قالىپتاسۋىنا ساندىق تەحنولوگيانىڭ دامۋى, ۇيالى تەلەفون مەن ينتەرنەتتىڭ يگىلىگى وڭ اسەر ەتتى. ولار بىردەن پايدا كورۋدى, بىردەن تابىسقا يە بولۋدى ماقسۇتتايدى.
1995-2010 جىلى Z ۇرپاق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ, قالىپتاسقان ەرەجە مەن زاڭداردى ساقتاۋعا بەيىم. ولار ۆيرتۋالدى ءومىر قۇندىلىعىنا باسىمدىق بەرەدى. 2010 جىلدان كەيىن تۋعاندار ا ۇرپاققا جاتادى. الفا بۋىن قۇندىلىقتارى ەندى عانا قالىپتاسىپ كەلەدى.
بىزگە ماڭىزدىسى – Z جانە ا بۋىننىڭ كوزقاراسى مەن قابىلەتى, تانىمى مەن تالابىن زەردەلەۋ. الەۋمەتتانۋشى زەينەپ ابەتوۆانىڭ سوزىنشە, بۇل بۋىنعا ينتەرنەت پەن ونلاين كەڭىستىك مەكەندەۋ ورتاسى بولسا, ونىڭ قوعامى – تسيفرلىق قوعام.
– ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن ينتەرنەتتە وتكىزەدى. جەلىدە جانە ودان تىس ءومىر اراسىندا ايىرماشىلىق جاسامايدى. بۇل گيبريدتىك ءومىر تەحنولوگياسىمەن بىرلەسە وتىرىپ, ۇرپاقتىڭ بارلىق قاجەتىن قاناعاتتاندىرادى, ءوزىن بىلدىرۋگە جانە قاجەتتى اقپاراتتى الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ارالاسۋى چات ارقىلى داميدى. تسيفرلىق گادجەتتەر (پلانشەت, سمارتفون, كومپيۋتەر) ولاردىڭ دەنەسىنىڭ جانە جەكە تۇلعاسىنىڭ ءبىر بولىگى, قورشاعان الەمدى قابىلداۋ ءتاسىلى, باسقالارمەن تۇراقتى بايلانىسىنىڭ قۇرالىنا اينالادى. ءتىپتى ولار ۇيىقتاعان كەزدىڭ وزىندە حابارلار فوندىق رەجيمدە كەلىپ تۇرادى, – دەدى عالىم زەينەپ ابەتوۆا.
كوردىڭىز بە, بۇگىنگى اتا-انالار ح جانە Y-عا جاتادى دەسەك, Z جانە ا بۋىنداعى «تسيفرلى ۇرپاقتىڭ» ءومىردى تانۋ دەڭگەيى ەكى ءتۇرلى. بۇرىنعى بۋىنداردىڭ كوزقاراسى ءارتۇرلى بولعانمەن, ءبىر-بىرىمەن ۇندەسە دامىدى. ال قارقىندى دامىعان تسيفرلىق تەحنولوگيا «ىشتەن ءبىلىپ تۋعان» بۋىن مەن الدىڭعى تولقىننىڭ اراجىگىن ايقىن اجىراتىپ تاستادى. مىنە, اكە مەن بالا اراسىنداعى تۇسىنبەۋشىلىك وسى جەردەن تۋىنداپ وتىرعانى انىق.
– Z جانە ا ۇرپاعىنىڭ كوزقاراسى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قالىپتاسادى. ينتەرنەت جانە الەۋمەتتىك جەلى – تسيفرلىق ۇرپاقتىڭ جاڭا الەۋمەتتىك تاجىريبەسى, ءىس-ارەكەتىنىڭ فورماسى مەن داعدىسى پايدا بولاتىن كەڭىستىك. جاڭا ۇرپاق ءوزىنىڭ مۇددەسى, قۇندىلىعى, ويىن تاجىريبەسى, سەزىمى مەن تىلەگى, جاڭا تەحنولوگيالارمەن تۋعان ءومىر سالتى ارقىلى قوعامدى وزگەرتەدى. ينتەرنەت – اقپارات بەرۋدىڭ جاڭا قۇرالى عانا ەمەس, سونداي-اق ول ءومىر ءسۇرۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى, وندا كەڭىستىك پەن ۋاقىت ماڭىزدى ەمەس, ال الەم ءبىرتۇتاس ۆيرتۋالدى كيبەركەڭىستىككە قوسىلدى. وندا اركىم كەز كەلگەن اداممەن, كەز كەلگەن جەردە جانە كەز كەلگەن جەردە سويلەسە الادى, – دەيدى الەۋمەتتانۋشى-عالىم زەينەپ تولەگەنقىزى.
الەمدە اپتا سايىن 2,5 ميلليوننان استام الفا ءسابي دۇنيەگە كەلەدى. بۇل بۋىننىڭ سوڭعى وكىلى دۇنيەگە كەلگەندە (2025 جىلى), ولاردىڭ سانى 2 ميللياردقا جۋىقتايدى ەكەن. الفالاردان نە كۇتۋگە بولادى؟
بۇل سۇراققا پسيحولوگ نازيرا ايماحانوۆا بىلاي جاۋاپ بەردى: «الفا بۋىننىڭ ومىرىنە تەحنولوگيانىڭ اسەرى وراسان زور بولاتىنى قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى. جاساندى ينتەللەكت, روبوت جانە «اقىلدى» ويىنشىقپەن ارەكەتتەسۋ ارقىلى ءوسىپ, جەتىلەدى. Z ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلى قۇرال بولسا, ا ءۇشىن تۇراقتى ءومىر سالتى بولادى. ياعني ينتەرنەت كەڭىستىگىندە ءومىر ءسۇرۋ قالىپتى جاعدايعا اينالادى».
ا ۇرپاقتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ولار قارجىلىق جاعىنان قاۋىپسىز, ءارى تەحنولوگيا جەتىلگەن زاماننىڭ تۇرعىنى. ولاردىڭ ءبىلىم الۋىندا ينتەراكتيۆتى دەربەستەندىرىلگەن باعدارلاما مەن زاماناۋي وقىتۋ ءادىسى كەرەك بولادى, ويتكەنى ءبىلىم بەرۋدىڭ ءوزى دە, ادامداردىڭ اقپاراتتى قابىلداۋى دا وزگەرەدى. جاھاندىق تەندەنتسيالارعا قاراعاندا, وقۋشىلاردىڭ كوبى ونلاين وقۋعا كوشەدى. كرەنفيلد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دجو نەلليس الفا بۋىن ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيانى ىسكە اسىراتىنىن ايتادى.
عىلىمي اينالىمعا الفا ۇعىمىن ەنگىزگەن اۋستراليانىڭ سوتسيولوگى مارك ماككريندل كەلەشەكتە بەتا جانە گامما ۇرپاقتارى كەلەتىنىن دايەكتەدى.
بىزگە ماڭىزدىسى, Z بۋىن ەڭبەككە ارالاسىپ, ءوزىنىڭ كوزقاراسى مەن تالابىن تانىتا باستاسا, ا ۇرپاق ەندى قالىپتاسىپ, دامۋدا. ولاردىڭ كوبى ۆيرتۋالدى ءومىردى باسىمدىق ەتكەنىن ەسكەرسەك, كەلەشەكتە جۇمىس كۇشى قىسقارىپ, ەڭبەك نارىعىندا جەتىسپەۋشىلىك ورىن الاتىنى ءسوزسىز. وسى باستان الفا ۇرپاقتىڭ ىرقىنا كونىپ, تەحنولوگيانى دامىتۋ كەرەك, بولماسا جاس بۋىننىڭ بويىنا ەڭبەك قۇندىلىعىن ءسىڭىرۋ مىندەتى تۇر.
قىسقاسى, كەلەشەكتى ويلاعاندا ءار بۋىننىڭ ەرەكشەلىگىن, ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن ەسكەرىپ, ستراتەگيالىق جوسپاردى قۇرۋ ماڭىزدى. ونسىز ماقسات نەگىزسىز, مۇرات ءمانسىز بولادى.
