قوعامدا شەشىمىن كۇتكەن ماڭىزدى, وزەكتى ماسەلەلەر كوپ. ارينە, ونىڭ ءبارىن بىردەن قامتۋ, ءبىر دەممەن شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن, تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولعا الىناتىن ناقتى ءىس-شارالاردى ايقىنداپ بەردى.
بۇيىرسا, اتىراۋ وبلىسىندا, تاريحي سارايشىق وڭىرىندە وتەتىن قۇرىلتايدىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا ونىڭ ەسەبى, ءمان-جايى تالقىلانارى ءسوزسىز. ويتكەنى ەلىمىزدى دامىتۋعا بايلانىستى وسىنداي فورۋمدا ايتىلعان ۇسىنىس, قابىلدانعان شەشىم اياقسىز قالماۋعا ءتيىس.
الدىمىزعا قويعان ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. سىرتتان قاراپ وتىراتىن سىنشى, باقىلاۋشى نەمەسە جالپى تىلەۋلەس بولىپ قانا وتىرۋ جەتكىلىكسىز. ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ ىسىندە ءار ازامات ءوز ورنىندا جەكە ۇلەسىن قوسۋعا ۇمتىلعانى ءجون.
ەلگە كوپ ايتىلاتىن ءسوز, ءجيى بەرىلەتىن ۋادە ەمەس, ادال ەڭبەك قانا پايدا اكەلەدى. جاستاي ماڭداي تەردى توگىپ نان تاپقان ادام جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنعا الىپ, بەيبىت ومىردە ەرلىك جاساۋعا قابىلەتتى. سەبەبى كەرەك بولعان جاعدايدا ونىڭ بويىنان قاجەتتى ەرىك-جىگەر تابىلادى.
ءدال قازىرگى كەزەڭدە جەڭىل جولمەن تابىس تابۋعا بەيىم, ءارى-ءسارى ويداعى ادامدار دا جوق ەمەس. ونى جاسىرىپ قايتەمىز؟ جاستاردى جاقسىلىققا جەتەلەۋ ءۇشىن تالىمگەرلىك ينستيتۋتى ىسكە قوسىلعانى ابزال. كەز كەلگەن ۇجىمدا ۇلكەندەردىڭ ونەگە كورسەتەتىن ءداستۇرىن قالپىنا كەلتىرۋگە ەشكىم كەدەرگى كەلتىرە قويماس. ال وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلگەن ەڭبەك ساباعى مەكتەپتە عانا ەمەس, مەكتەپتەن تىس جەردە دە ۇزىلمەۋگە ءتيىس. جالپى, بەرەكەلى ەڭبەك – مادەنيەتتىڭ وزەگىن قۇرايدى. بىزدىڭشە, وسى قۇرىلتايدا ەڭبەك ادامىنا كوپشىلىك كۇتكەن قاراپايىم ءارى تەرەڭ انىقتاما بەرىلدى.
«ول – ەڭ الدىمەن وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن بارىن سالىپ ەڭبەك ەتەتىن بىلىكتى مامان. ناعىز ەڭبەك ادامى – ءىستىڭ ادامى, ياعني ءار ىسىنە, ءار قادامىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن ادال ازامات» دەپ اتاپ كورسەتتى پرەزيدەنت. راسىندا, قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى وسى مىندەتتىڭ ۇدەسىنەن شىققان كەزدە جاعدايىمىز دا, سانا-سەزىمىمىز دە تۇزەلەدى. ادال ەڭبەك ەتۋ سالتى قالىپتاسادى.
سونداي-اق اۋىل مەكتەبىنىڭ جاي-كۇيىن جاقسارتۋدى اكىم مەن ۇستازعا عانا ارتىپ قويۋعا بولمايدى. وعان جاناشىر اتا-انالار, قاعاز جۇزىندە ەمەس, شىنايى جۇمىس ىستەيتىن قوعامدىق ۇيىمدار اتسالىسۋعا ءتيىس. داستۇرىمىزدە ەستى, بەلسەندى ازاماتتار تۋعان اۋىلىنداعى مەكتەپكە قامقورلىق جاساۋى بۇرىننان ورنىققان. سايىپ كەلگەندە, جاستاردى تاربيەلەۋ, ساپالى ءبىلىم مەن ونەرگە باۋلۋ – مەملەكەتتىڭ ءىسى, قوعامنىڭ پارىزى.
بىردە سۇحباتتاس بولعان ءبىر زامانداس قوعامعا وي سالاتىن ەرەكشە پايىمىن جەتكىزدى. ول – ءتۇرلى سەبەپپەن قازاقستانعا كەلىپ جاتقان كورشى ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا, اسىرەسە, قولىنان ءىس كەلەتىن بولىگىنە قاتىستى ۇسىنىس. جۇرتشىلىق كوڭىلىندە جىلدار بويى قالىپتاسقان قاساڭ پيعىلدىڭ قالىپ قويعانىن, سونىڭ ىشىندە وتارشىلدىق پيعىل مەن ازاتتىق سەرپىلىستىڭ تەكەتىرەسى, وسىعان قاتىستى قيلى سالاداعى قورقىنىش پەن ۇرەي كوپتى سارىۋايىمعا سالاتىنىن ءبىز دە جاسىرمادىق. وي تالاستىرىپ باقتىق. اڭگىمە سوڭىندا تۇجىرىمىمىز تومەندەگىشە تياناقتالدى.
ارابتا «بولاشاقتىڭ بەتىنە قاراۋدان قورىقپايتىن ادام عانا وزگەلەردەن باي-باقۋاتتى بولادى» («بوگاچە ۆسەح توت, كتو وسمەليۆاەتسيا گليادەت ۆ ليتسو بۋدۋششەمۋ») دەگەن ناقىل ءسوز بار ەكەن. ەندى ون-جيىرما جىلدان كەيىن ەلىمىزدىڭ, وزگە مەملەكەتتەردىڭ دامۋ بارىسى, جاي-كۇيى قانداي بولادى؟ كەزىندە احمەت بايتۇرسىنۇلى: «ەل – بۇگىنشىل, مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەپ سالماقتى وي-پىكىرىن جاريا ەتكەنى بەلگىلى.
ءدال قازىر الەمدەگى كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ, اۋما-توكپە كەزەڭدە قانداستارىمىزدىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى تولقىنىن ەلگە جەتكىزۋگە بايىپتى بايلام جاساۋ ماڭىزدى. وسى ورايدا كورشى ەلدەردەن كوش باسىن اتاجۇرتقا بۇرىپ جاتقان, بۇراتىن بىلىكتى, جاس ازاماتتاردى ونەركاسىپ, ءوندىرىس, بيزنەس سالاسىندا ءتيىمدى پايدالانۋ باعدارلاماسىن قابىلداۋ كەرەك. ەلىمىزدە اسا ءزارۋ ەڭبەك رەسۋرسىن ىسكە جاراتۋدىڭ ءجون-جوسىعىن ايقىنداۋ قاجەت. بۇل – الەمدىك ۇردىستە جۇزەگە اسىپ جاتقان, رەتتەلەتىن ءارى ۇيلەسىمى بار تەتىك (مەحانيزم). ولارعا قويىلاتىن ورتاق تالاپ وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي قاتاڭ ورىندالۋى مىندەتتى. ايتالىق, وسى باعىتتاعى تۇركيا, پولشا, چەحيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن زەردەلەۋگە دە بولار ەدى. ارينە, اتالعان ماسەلەنى مامان دايارلايتىن جوعارى وقۋ ورىندار دا اينالىپ وتپەي, ماقساتتى تۇردە قاراستىرعانى ماقۇل. قۇبىلمالى وزگەرىستەردى, اسىرەسە تۇتاس ەلدىڭ بولاشاعىن بولجاۋ كىمگە بولسا دا وڭايعا تۇسپەيدى. تاپ باسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس.
«ەل – بۇگىنشىل, مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەپ احمەت بايتۇرسىنۇلى ايتقانداي, ءبىزدىڭ قوعامعا دا ەرتەڭنىڭ جايىن ويلاپ, قامىن جەۋ وزەكتى. وسى رەتتە ۇلت ۇستازىنىڭ:
«جاناسقان شىن كوڭىلمەن
جاقىندىق از –
كوبىنىڭ ءىشى سالقىن, سىرتى-اق جىلى.
اقشاعا ابىرويىن, ارىن ساتىپ,
ازعان جۇرت, ادامشىلىق
قالماي سىنى.
جانى اشىپ, جاقىن ءۇشىن
قايعىرار ما,
جانى – مال, جاقىنى – مال, مالدىڭ قۇلى!» دەگەن ەسكەرتۋىن دە ۇمىتپالىق. ويتكەنى مۇنداي قادام تاياۋ بولاشاقتاعى جوسپارىمىزعا, ستراتەگيالىق ماقساتىمىزعا ساي بولسا عانا جەمىس بەرەدى.
دارحان مىڭباي
