ادام سانالى عۇمىرىندا مەملەكەتكە, قوعامعا قىزمەت ەتىپ, جاسى كەلگەندە زەينەتكە شىعادى. كىم-كىمگە دە جىلدار بويعى ەتكەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن تەرىپ, بەينەتىنىڭ زەينەتىن كورۋ – ۇلكەن مارتەبە. دەگەنمەن كەيىنگى كەزدە جاسى جەتكەن ادامعا زەينەتاقى تولەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە كەيبىر كوڭىلتولماستىق پەن نارازىلىقتار بايقالىپ قالىپ ءجۇر. بۇرىن كەڭەس زامانىندا لاۋازىمدى قىزمەتتە ىستەگەن ادامدارعا وبلىستىق, رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە زەينەتاقى تاعايىندالىپ جاتاتىن. قازىر قىزمەت ىستەپ, قانداي لاۋازىمدا بولساڭىز دا, 140 مىڭنان ارتىق زەينەتاقى الا المايسىز.
ماسەلەن, وتىز جىل باستىقتىڭ جۇرگىزۋشىسى بولعان ادام مەن وتىز جىل مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ, ەڭ سوڭىندا دەپارتامەنت ديرەكتورلىعىنان زەينەتكە شىققان ادامنىڭ الاتىن زەينەتاقىلارى بىردەي بولىپ كەلەدى. ەكەۋى ەكى سالادا جۇمىس ىستەدى. بىرەۋىنىڭ ءبىلىمى ورتا بولسا, ەكىنشىسى جوعارى ءبىلىمدى. ءبىرى ورىنداۋشىلىق قىزمەت اتقارسا, ەكىنشىسى ۇيىمداستىرۋشىلىق, ادامدارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستا تاربيەلىك-تالىمگەرلىك باعىتتا جۇمىس اتقاردى. مىنە, وسى ساناتتار نەگە ەسكەرىلمەيدى دەگەن ورىندى ساۋال تۋىندايدى. ءبىز وسى سۇراقتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ زەينەتاقى جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى انەل شانەەۆاعا قويدىق.
– راس, كەڭەس زامانىندا بىرىڭعاي ىنتىماقتى زەينەتاقى تولەۋ جۇيەسى قالىپتاستى. مىنە, سول كەزدە وبلىستىق, رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى دەربەس زەينەتكەرلەر بولدى. ولار باسقالارعا قاراعاندا, ياعني قاتارداعى زەينەتكەرلەرگە قاراعاندا كوتەرىڭكى زەينەتاقى الاتىن. ماسەلەن, وبلىستىق دەربەس زەينەتكەردىڭ ول ۋاقىتتا زەينەتاقىسى 132 سوم بولدى. ال رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى زەينەتكەر ودان 15 سوم ارتىق الاتىن. ياعني ول 147-150 سوم الىپ ءجۇردى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بۇل جۇيە جويىلدى. بەرتىن كەلە, 1998 جىلدان باستاپ جاڭا زەينەتاقى تاعايىنداۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى, – دەدى ۆەدومستۆو قىزمەتكەرى.
چيلي ۇلگىسى تاڭدالدى
قازاقستاندىق بۇل جيناقتاۋشى زەينەتاقى تولەۋ جۇيەسىنىڭ تاجىريبەسى ءچيليدىڭ ۇلگىسىندە الىندى. سول كەزدە ول دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى زەينەتاقى جۇيەسى بولاتىن. ارينە, ەلىمىز الەمدەگى باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ نۇسقالارىن زەرتتەپ, زەردەلەي كەلىپ, قارجى جاعىنان تۇراقتىسى وسى 10 پايىزدىق اقشا اۋدارۋ ەكەنىنە كوز جەتكىزدى.
حالىقارالىق ەڭبەكتى ۇيىمداستىرۋ ۇيىمىنىڭ (حەۇ) مالىمەتى بويىنشا زەينەتاقى تولەۋ ادام زەينەتكە شىققانشا العان ەڭبەكاقىسىنىڭ 40 پايىزىنان اسپاۋى قاجەت. سونىمەن قاتار حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە دە ەڭ تۇراقتى ءارى ءوزىن-ءوزى دالەلدەگەنى مەملەكەت, جۇمىس بەرۋشى جانە جۇمىسكەردىڭ ءوزى قاتىساتىن جۇيە دەپ سانالىپ كەلەدى.
ەلىمىزدە ىنتىماقتى, مىندەتتى جانە ەرىكتى – ءۇش دەڭگەيلى زەينەتاقى جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بارلىق ازاماتتارعا بازالىق زەينەتاقى تولەنەدى. ال ىنتىماقتى زەينەتاقى 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن 6 ايدان كەم ەمەس ەڭبەك ءوتىلى بار ادامدارعا تيەسىلى بولسا, جيناقتاۋشى قوردان تولەنەتىن اقشا ازاماتتاردىڭ جينالعان جارنالارى مەن ينۆەستيتسيالىق تابىسىنا بايلانىستى بولادى.
ماسەلەن, وتىز جىل باستىقتىڭ جۇرگىزۋشىسى بولعان ادام مەن وتىز جىل مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ, ەڭ سوڭىندا دەپارتامەنت ديرەكتورلىعىنان زەينەتكە شىققان ادامنىڭ الاتىن زەينەتاقىلارى بىردەي بولىپ كەلەدى
مينيسترلىكتەگى جاۋاپتى ادامداردىڭ ايتۋىنشا, قازىر ەلىمىزدە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن 2030 جىلعا دەيىن زەينەتاقى جۇيەسى تۇجىرىمداماسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋدا. ونداعى جاڭالىقتىڭ ءبىرى – زەينەت جاسىنا جەتكەن ادامعا زەينەتكە شىعۋدى كەيىنگە قالدىرۋ قۇقىن بەرۋ. ال 2028 جىلدان باستاپ بازالىق زەينەتاقى تولەۋ ەڭ تومەنگى كەپىلدەندىرىلگەن زەينەتاقى تولەۋگە اۋىسادى. بۇل قالاي جۇزەگە اسادى؟
كەپىلدەندىرىلگەن زەينەتاقى تاعايىنداۋدا بازالىق زەينەتاقى تولەۋدەن كوپ ايىرماشىلىق بولمايدى. تەك زەينەتاقى كولەمى ۇلعايادى. بۇگىندە ەڭ از بازالىق زەينەتاقى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 54 پايىزىنا تەڭ. ول كىمنىڭ 1998 جىلعا دەيىن زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى ەڭبەك ءوتىلى 10 جىلدان كەم بولماسا, سول قالپىندا تولەنەدى. ودان ءارى ون جىلعا جىل سايىن ەكى پايىزدان قوسىلىپ وتىرادى. ەڭبەك ءوتىلى 33 جىل جانە ودان كوپ بولسا, كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 100 پايىزى تولەنەدى.
سونىمەن, اتالعان وزگەرىستەردە ەڭ از كەپىلدى زەينەتاقى كۇندىك كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 70 پايىزىنا تەڭ بولادى. سونىمەن قاتار ەڭ از ەڭبەك ءوتىلىن 10 جىلدان 5 جىلعا ازايتۋ جوسپارلانۋدا.
قازىر ەڭ جوعارى زەينەتاقى الۋ ءۇشىن 33 جىل ەڭبەك ءوتىلىڭىز بولۋ كەرەك. ودان ءارى ەڭبەك ءوتىلىڭىز بولسا دا زەينەتاقىنى ءوسىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان جاڭا تۇجىرىمدامادا جوعارى شەكتەۋدى الىپ تاستاۋ ۇسىنىلىپ وتىر. ول دەگەن ءسوز بۇدان ءارى جوعارى ەڭبەك ءوتىلىڭىز بولسا, ەڭ جوعارى زەينەتاقى الاسىز. سونىمەن قاتار ەڭبەك ءوتىلىڭىزدى زەينەتكە شىقپاي, جۇمىس ىستەي بەرىپ تە ۇلعايتۋ مۇمكىندىگى بار. بۇل جاڭالىق قازاقستاندىقتاردىڭ زەينەت جاسىنا جەتسە دە, زەينەتكە شىقپاي جۇمىس ىستەي بەرۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. نەعۇرلىم زەينەتكە شىقپاي جۇمىس ىستەي بەرسەڭىز, سوعۇرلىم زەينەتاقىڭىز وسە بەرەدى.
«كۇمىس جاس» جوباسى
زەينەتكە جاسى جاقىنداعان ادامنىڭ جۇمىس تابۋى قيىنداي تۇسەدى. ەلۋدەن اسقان سوڭ-اق كوپ مەكەمەلەر قانشا مامان بولسا دا ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ, ول ادامدى ۇزىن ارقان, كەڭ تۇساۋعا سالادى. جۇمىسقا المايدى. ستاتيستيكا بويىنشا قازىر ەلىمىزدەگى ەلۋ مەن الپىس جاس ارالىعىنداعى جۇمىسقا قابىلەتتى ادامداردىڭ بەس پايىزىنىڭ تۇراقتى جۇمىسى جوق كورىنەدى. مىنە, وسىنى ەسكەرگەن ۇكىمەت «كۇمىس جاس» جوباسىن ازىرلەپ, جۇزەگە اسىرماق. بۇل نە جوبا؟ ونىڭ قانداي پايداسى مەن مۇمكىندىگى بار؟ كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ۇلتتىق جوباسى اياسىندا 2021-2025 جىلدارى جۇزەگە اسىرىلعالى وتىرعان اتالعان قۇجاتتى وتكەن جىلى قاراعاندى وبلىسى تاجىريبە جۇزىندە بايقاپ, كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىققان سوڭ ەندى ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنا قولدانۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ماسەلە مىنادا: ەگەر ادام زەينەتكە شىعۋىنا بەس-التى جىل قالعاندا جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالسا, ونى جۇمىس بەرۋشىلەر قايتادان جۇمىسقا الۋ ءۇشىن مەملەكەت سول الەۋەتتى جۇمىس بەرۋشىلەردى قولداپ, جاڭاعى ادامنىڭ جارتى ەڭبەكاقىسىن تولەپ وتىرادى. ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا, جۇمىسقا ورنالاسقاننان كەيىن سول ادامنىڭ ەڭبەكاقىسىنىڭ جارتىسى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تولەنەدى. مۇنداي جاعدايدا جۇمىس بەرۋشىگە مىندەتتى الەۋمەتتىك اۋدارىمدار, سالىق تولەمى, پايدالانىلماعان ەڭبەك دەمالىسى مەن بانك قىزمەتتەرىن ەسەپتەي وتىرىپ, 30 اەك-تەن ارتىق ەمەس (2022 جىلى ول 91890 تەڭگە) كولەمدە سۋبسيديا بەرىلەدى.
قازىر سول «كۇمىس جاس» جوباسى بويىنشا ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى مەن قارجىلاندىرۋدى رەتتەيتىن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر ازىرلەنۋدە. جوبانىڭ مەرزىمى – ءبىر جىل. ءبىر جىلدان كەيىن جۇمىس بەرۋشى زەينەت جاسىنا جاقىنداعان ادامدى زەينەتكە شىققانشا تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستىرۋى قاجەت.
جوبا جىل سايىن تەك بەس مىڭ ادامدى قامتيتىندىعى ايتىلدى. قازىر مەملەكەتتە دە سۋبسيديا بەرۋگە اقشا از ەكەندىگى بايقالادى. سوندىقتان زەينەتاقى جاسىنا جاقىنداعان بارلىق ادامدى بىردەي جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىكتىڭ جوعى تۇسىنىكتى. الايدا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندەگىلەر بۇل جوبانىڭ كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءتيىمدى ەكەنىن العا تارتادى. قازىر قاي-قاي جەردە دە تاجىريبەلى جۇمىسكەرلەرگە ءزارۋ. ونىڭ ۇستىنە جىلدار بويى جۇمىس تابا الماي ۇيدە وتىرىپ قالعان ادام وزىنە تاپسىرىلعان جۇمىستى اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارارى ءسوزسىز. مۇنداي تاجىريبە شەتەلدە كوپ جىلدان بەرى قولدانىلاتىنى بەلگىلى.
P.S: زەينەتكە شىعۋدى كەيىنگە قالدىرۋ ماسەلەسىندە زەينەتكەردە تاڭداۋ بولا ما, ونىڭ بۇگە-شىگەسى, ىسكە اسىرۋ تەتىگى قانداي, ءالى ناقتى انىقتالا قويعان جوق. الايدا بويىنان كۇش-قايراتى تايماعان زەينەت جاسىنا جەتكەن ادامدار بۇگىننىڭ وزىندە ەڭبەك ەتىپ, زەينەتاقىسىمەن قوسا ەڭبەكاقىسىن دا الىپ ءجۇر. راس, تاجىريبەلى قىزمەتكەر جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن دە قاجەت. بۇل زەينەتكەردىڭ ءوزى ءۇشىن دە ءتيىمدى. مۇمكىن مەملەكەت وسى جاعىن ويلاپ, ولارعا تاڭداۋ قۇقىن بەرەر.
