ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىنىڭ جاريالانعانىنا 5 ايداي ۋاقىت ءوتتى.
العاشقىدا ەلىمىزدىڭ اقپارات قۇرالدارى وسىناۋ ماڭىزدى قۇجاتتى قۇلشىنا ناسيحاتتاۋعا كىرىسكەنىمەن, ۋاقىت وتە كەلە بۇل ناۋقاندىق سيپات كۇيىندە, ادەتتەگىدەي, كەزەكتى ءبىر ءىس-شارا رەتىندە قالىپ قويعان سياقتى. ەڭ وكىنىشتىسى, قاراپايىم حالىق بۇعان اسا ءمان بەرىپ تە جاتقان جوق پا دەرسىڭ؟ ءويتكەنى باياعىداي جاتتاندى سوزدەر, جالاڭ ۇراندار مەن ورالىمسىز ويلار بيلىكتىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنبەۋشىلىككە اكەلىپ سوقتىرۋدا. شىنىن ايتقاندا, كەيبىر جەكە باسىنداعى ماسەلەلەرى شەشىلمەگەن ادامداردا ىشتەي نارازىلىق بار. سونىمەن قاتار, بولىپ جاتقان وڭ وزگەرىستەردى باعالاماۋشىلىق تا بار, ءالى دە قازاقستاندا مىڭداعان ءوندىرىس ورىندارى اشىلىپ جاتقانىنا سەنبەيتىن ادامدار ارامىزدا بارشىلىق.
ءوز كەزەگىندە: «ءبىزدىڭ مۇنىمىز دۇرىس بولمادى, ەندى جاعدايدى قالايشا تۇزەتەمىز؟» دەپ ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقان بيلىك يەلەرى دە كورىنبەيدى. ناتيجەسىندە, پرەزيدەنت بىرنەشە مارتە ەسكەرتكەندەي, قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى دەر ۋاقىتىندا ءارى ۇعىنىقتى تىلدە تۇسىندىرىلمەي, حالىققا جەتپەي جاتاتىنى قۇپيا ەمەس. وعان بىلتىر ورىن العان جەر ماسەلەسىنە قاتىستى جانە مەنشىك يەسى جونىندە كونستيتۋتسيانىڭ 26-بابىنا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋگە بايلانىستى تۋىنداعان كەلەڭسىز جاعدايلار تولىق كۋا بولا الادى.
ولاي بولسا, مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىنداعى مىندەتتەردىڭ مۇلتىكسىز ورىندالۋىنا بارلىق مۇددەلى ورىندار بىرلەسكەنى ءجون. اسىرەسە, باق پەن ءتيىستى سالا ماماندارى ءتىل تابىسىپ, جۇمىس ىستەسە قۇبا-قۇپ. ايتالىق, نەبىر كۇردەلى ماسەلەلەردى جالپاق تىلمەن تۇسىندىرە وتىرىپ, ولاردى شەشۋ جولىندا حالىقتىڭ ىقىلاسىن وياتساق.
وسى ورايدا كانىگى جۋرناليست قاينار ولجايدىڭ بەلگىلى سۋرەتشى ەربولات تولەپبايمەن ەرتەرەكتە بولعان ءبىر سۇحباتى ويىما ورالىپ وتىر. سۇحبات بارىسىندا ە.تولەپباي جاپونيا ەلىنەن مىناداي ءبىر مىسالدى كەلتىرەدى. ول تەلەديداردان تەمىرجول بويىندا نەبارى 8 شارشى مەتر جەردە قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي باسپانادا تۇراتىن جاپوندىقتىڭ جەكە جەتىستىگىن كورسەتكەنىندە تاڭ قالعاندىعىن جاسىرمايدى. ونىڭ سىرى مىناعان سايادى. كوسىلىپ جاتسا اياعى سىرتقا شىعىپ قالاتىن مەكەنىندە جاپوندىق ءۇيىن ەدەننەن تومەن قاراي قازادى. كۇندەلىكتى تەمىرجولداعى جۇمىسىنان كەيىن ۇيىنە كەلىپ قازعان تۋرا ءۇش قاپ توپىراعىن ءۇش جىل بويى ارنايى ورىنعا تاسىپ وتىرادى.
ساناپ جىبەرسەڭ, وسى ۋاقىت ىشىندە ول تۋرا 3285 قاپ شىعارىپتى. سونىمەن جەر استىنان التى قابات تىك قۋىس قازعان جاپوندىق وعان جارىق پەن جىلۋ تارتادى. جەلدەتكىش قوندىرعىلار ورناتادى. اقىر اياعىندا پالەنباي قاتار سورەلەردى جاساپ, وندا ساڭىراۋقۇلاقتار ءوسىرىپتى. ودان كەيىن كۇن سايىن كوشەنى جاعالاي ورنالاسقان رەستوراندارعا ساڭىراۋقۇلاعىن وتكىزىپ, ءوزى تەمىرجولداعى جۇمىسىنا باراتىن كورىنەدى. مىنە, تەلەديداردا وسىنى جالىقپاي ناسيحاتتاۋ ءۇردىسى ورىن العان.
ءبىزدىڭ دە ايتارىمىز, جازارىمىز, كورسەتەرىمىز جەتەرلىك. ءبىر عانا مىسال. جۇمىسپەن قامتۋ, ەڭبەك ماسەلەسى جونىندە ءسوز قوزعالعاندا, ءوز باسىم ءبىزدىڭ ۇكىمەت «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسىن قابىلداپ, جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان قادامدار جاسادى دەپ ەسەپتەيمىن. اتاپ ايتقاندا, باعدارلاما بويىنشا جۇمىسسىز ازامات ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابۋعا شىن نيەت ەتسە, اۋدان, قالالاردان اشىلعان جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا تىركەلەدى. ماماندىعى ساي كەلەتىن مەكەمەگە جولداما بەرەدى. بولماسا, بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسى وتەدى. سول جارمەڭكەدە باعى جانۋى مۇمكىن. ال ونىڭ ماماندىعى بويىنشا ورنى مۇلدە تابىلماي جاتسا, ول باسقا ماماندىق, ياعني نارىقتاعى سۇرانىسقا يە ماماندىقتى الۋعا, قايتا دايارلانۋىنا ۇسىنىس ايتىلادى.
«جوق, مەن ەشكىمگە باعىنىشتى بولمايمىن, ءوزىم جۇمىس ورنىن اشىپ, باعىمدى بيزنەس سالاسىندا سىناپ كورەمىن» دەسە, وندا وعان شاعىن بيزنەستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن اتالمىش باعدارلاما اياسىندا ءۇش ميلليون تەڭگەگە دەيىن نەسيە بەرىلەدى. بۇل قارجىنىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىگى – شارۋاڭ دوڭگەلەگەنشە نەسيە تولەۋدەن بوساتاتىن مەرزىمى بار. مىنە, وسىنداي مۇمكىندىكتەردى نەگە پايدالانباسقا؟ ەلباسىنىڭ جاڭا جولداۋىنىڭ باستى ماقساتى دا قازىرگىدەي كۇردەلى كەزەڭدە, ءبىرىنشى كەزەكتە, ادامدارعا قولداۋ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. سايىپ كەلگەندە, بۇل ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ باستى شارتى – ادامي كاپيتالدى قولداۋ دەگەن ءسوز.
جولداۋدا ءبىزدىڭ ادامداردىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ كەرەكتىگى, ول ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ قاجەتتىلىگى ايتىلادى. سونداي-اق, الەمدە ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا باستالعانىنا بايلانىستى جاڭا IT سالانى يگەرۋدى بەيىمدەلۋگە, وتاندىق عىلىم نەگىزىندە يننوۆاتسيالىق الەۋەت قالىپتاستىرۋعا, لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋعا, كاسىپكەرلىكتى قولداپ, بيزنەس-ورتانى تۇبەگەيلى جاقسارتۋعا ءارى كەڭەيتۋگە, جەردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا قاتىستى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى شەشۋ مىندەتتەرى تۇر.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا, جولداۋ وسى ماسەلەلەردى شەشۋگە ۇندەپ وتىر. ەندى باق ارقىلى جۇيەلى تۇردە ناقتى مىسالدارعا جۇگىنە كەلە, ۇزبەي ناسيحاتتاۋدى قولعا السا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. بۇل جۇمىسقا كورگەن – تۇيگەندەرى مول, اڭگىمەنى ناقتى, بايىپتى ايتاتىن, ءار سويلەمىن ءمىنسىز مۇسىندەيتىن, ماعىنالى ويىن ءدوپ تۇسىرەتىن, اۋزى دۋالى, ءسوزى ءۋالى ازاماتتاردى كەڭىنەن تارتقان ءجون.
ءيا, ادامدار مەن قوعام سانا-سەزىمىن وياتۋ, ونى قازىرگى جاڭا تالاپتارعا ساي قالىپتاستىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. سوندىقتان دا مەملەكەتتىڭ تاراپىنان ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ تاسىلدەرى تۇبەگەيلى وزگەرۋ قاجەت. قوعام دا تالقىلاۋ مەن ىسكە اسىرۋ شارالارىنان تىس قالماۋى كەرەك. كوپ بولىپ كىرىسسەك, الىنبايتىن قامال جوق.
كەنجەبولات جولدىباي,
ساياساتتانۋشى
