تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتول قۇرداسى – ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق دراما تەاترى ءۇشىن وسى جىل زور قۋانىشپەن اياقتالىپ جاتىر. ەلباسى تاپسىرماسىمەن ەلوردانىڭ كورنەكتى جەرىنەن ونەر ورداسىنىڭ ساۋلەتى كەلىسكەن جاڭا عيماراتى بوي كوتەردى. بۇل ۇجىمنىڭ تالاي جىلعى ارمانى ەدى. وتكەن اپتادا عانا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تەاترعا بارىپ, ارتىستەردىڭ قۋانىشىمەن ءبولىستى. جاڭا عيماراتتى اشىق دەپ جاريالاپ, اق تىلەگىن ارنادى. وسى ورايدا تەاتر ونەرىنىڭ ورىستەۋىنە مول مۇمكىندىك اشىلىپ وتىر. جاڭا عيماراتتا جاڭا جوسپارلار قۇرىلىپ, جاڭا قويىلىمدار كورەرمەندەرگە جول تارتادى. جالپى قاللەكيلىكتەر الدىندا ۇلكەن جۇمىس تۇر. بۇل جۇمىستار بۇگىندەرى باستالىپ تا كەتتى. وسى تۋرالى ءبىز تاياۋدا تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى بولىپ تاعايىندالعان بەلگىلى اكتەر, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قۋاندىق قىستىقباەۆپەن اڭگىمەلەستىك.
جاڭارعان «اباي», «قۇنانباي» مەن «بوپاي حانىمدى» كورەسىزدەر
– قۋاندىق اعا, تەاتردىڭ جاڭا عيماراتى دا, قىزمەتىڭىز دە قۇتتى بولسىن! جۇمىستى نەدەن باستاپ جاتىرسىزدار؟ مەنىڭشە, قازىرگى ەڭ ماڭىزدى جۇمىستىڭ ءبىرى – جاڭا رەپەرتۋاردى قالىپتاستىرۋ.
– الدىمىزدا تەاتردىڭ سالتاناتتى اشىلۋىن جاساساق دەگەن ماقسات تۇر. قولىمىزعا ونەر ورداسىنىڭ نەگىزگى قۇجاتى – پاسپورتىن الۋىمىز كەرەك. وعان مارتەبەلى قوناقتار كەلە مە دەپ وتىرمىز. ەلباسى ءوزى دە اينالىپ سوعامىن دەدى. بۇل كىسى كەلسە, قۇبا-قۇپ بولار ەدى. شامامەن العاندا 23-24 جەلتوقسان كۇندەرى بولاتىن ماۋسىماشار قويىلىم رەتىندە قازىر مۇحتار
اۋەزوۆتىڭ «اباي» تراگەدياسىن دايىنداپ جاتىرمىز. وعان ارنايى قارجى ءبولىنىپ, كيىمدەر تىگىلدى, دەكوراتسيا جاسالدى. بۇل سپەكتاكلدى رەجيسسەرىمىز الىمبەك ورازبەكوۆ بۇرىن دا قويعان. سونى جاڭارتىپ, ەسكى كوزقاراسپەن جازىلعان قايشىلىقتاردى الىپ تاستاپ جاتىرمىز. بۇعان قوسا, بولات ۇزاقوۆ تالاسبەك اسەمقۇلوۆ اعامىزدىڭ «قۇنانبايىن» ساحناعا لايىقتاپ, دايىنداپ جاتىر.
– بۇل سپەكتاكل باياعى كينوستسەناري جەلىسىمەن قويىلا ما؟
– ءيا, سول كينوستسەناري جەلىسىمەن ساحناعا جول تارتادى. بىراق تراكتوۆكاسى باسقا بولادى. بۇل سپەكتاكلدى كەلەسى جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا, اقپان-ناۋرىزداردا كورە الاسىزدار دەپ ويلايمىن. سودان كەيىن روزا مۇقانوۆانىڭ «بوپاي حانىم» پەساسىن ءوزىمىز الماتىدان ارنايى الدىرىپ وتىرعان رەجيسسەر جۇلدىزبەك جۇمانباي دايىنداۋعا كىرىستى. وسى ءۇش جۇمىس قازىر قاتار ءجۇرىپ جاتىر. بۇل قويىلىمدار – قازاقتىڭ ءتول اۆتورلارىنىڭ تۋىندىلارى.
– بايقاپ وتىرسام, قازىر تاريحي تۇلعالارعا, قازاق تاريحىنا بەت بۇرىپ جاتىرسىزدار…
– ءيا, الداعى العاشقى قويىلىمدارىمىز وسى باعىتتا بولىپ جاتىر. بۇل تاقىرىپتار تەاتردىڭ بۇرىنعى جوسپارلارىنان تۋىندادى. «بوپاي حانىمدى» بىلتىر جەتەكشى اكتريسامىز لەيلو بەكنازار-حانينگانىڭ الپىس جىلدىق مەرەيتويىنا وراي روزا مۇقانوۆاعا ارنايى تاپسىرىس بەرىپ, جازدىردىق. تاقىرىپتى اكتريسانىڭ ءوزى تاڭدادى. بولاشاقتا باسقا دا جوسپارلارىمىز بار. بىراق ولار ازىرگە قۇپيا بولا تۇرسىن.
رەپەرتۋارعا سۇرىپتاۋ جۇرگىزىلەدى
– تۇسىنگەنىم, رەپەرتۋاردى بىردەن جاڭا قويىلىمدارمەن تولتىرىپ جاتقان سياقتىسىزدار. بۇرىنعى كەيبىر سپەكتاكلدەر نە بولادى؟ الىنىپ تاستالا ما؟
– ارينە, سۇرىپتاۋ مىندەتتى تۇردە جۇرگىزىلەدى. بۇرىنعى ساحنانى بىلەسىزدەر, ۇزىندىعى 9ح11 – وتە كىشكەنتاي ەدى. سونىڭ كەيبىر دەكوراتسياسى جاڭا عيماراتقا ساي كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە كوبىسىنىڭ توزىعى جەتكەن. جاڭا تەاترعا كىرگەن سوڭ, جاڭا قادام باسايىق دەپ شەشتىك. ەسكى تەاتردان ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ كوزى رەتىندە ءجۇرىپ كەلە جاتقان «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» سپەكتاكلىن الىپ تاستامايمىز. سوسىن سوڭعى قويىلعان, وسى تەاتردىڭ ساحناسىنا كەلەدى دەگەن قويىلىمدار قالادى. تاياۋدا تەاتردىڭ كوركەمدىك كەڭەسىن جيناپ, وسى ماسەلەنى رەتتەيمىز. كەيبىر سپەكتاكلدەردىڭ ءوز كورەرمەندەرى بار. مۇنى دا ەسكەرۋىمىز كەرەك.
– جالپى قازىر رەپەرتۋارلارىڭىزدا قانشا سپەكتاكل بار؟
– بىزدە 37 قويىلىم بار. ونىڭ تورتەۋى – بالالارعا ارنالعان سپەكتاكلدەر. ەندى جاڭا عيماراتقا كىرگەننەن كەيىن ويلانىپ جاتىرمىز. قالادا بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر تەاترى اشىلدى. قۋىرشاقتار تەاترى بۇرىننان جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار دا بالالارعا ارنالعان قويىلىمداردى قامتي جاتار. ال بىزدەگى جەتكىنشەكتەرگە باعىتتالعان سپەكتاكلدەر ءوزىمىزدىڭ قورجىنىمىزدا قالا بەرەدى. بىراق جاڭا عيماراتتا ەرتەگى ويناۋ كەلمەيتىن سياقتى. بۇل ماسەلەنى كوركەمدىك كەڭەسپەن ءالى اقىلداسامىز. جالپى ءوزىم رەپەرتۋارداعى سپەكتاكلدىڭ ون بەسى قىسقاراتىن شىعار دەپ شامالاپ وتىرمىن.
بىزدە قازىر كىشى زال دا بار عوي. ۇلكەن زالعا كەلمەيتىن كەيبىر سپەكتاكلدەردى سوندا قويا بەرەمىز. بىلتىر تەاتر قۇرامىنداعى اينۇر بەرمۇحامبەتوۆا, ولجاس جاقىپبەك سەكىلدى ارتىستەر جەكە كونتسەرتتەرىن وتكىزدى. بولاشاقتا وركەسترمەن كونتسەرتتەردى, رومانستار مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كەشتەردى وتكىزۋ دە جوسپارىمىزدا بار. قازىرگى زامان تالابىنا ساي بۇكىل باعىتتى قامتىساق دەپ وتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە درامالىق قانا ەمەس, مۋزىكالىق تەاتر دەگەن اتىمىز بار. بولاشاقتا ميۋزيكلدەردى دە قويامىز با دەپ ويلاستىرىپ قويدىق. ماسەلەن, «ءبىر كەم دۇنيە» دەگەن جاقسى سپەكتاكلىمىزگە مۋزىكا جازىپ, جاڭارتۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
اكتەرلەر سانى جۇزگە جەتەدى
– تەاتردىڭ نەگىزىن قالاعان جاقىپ وماروۆتىڭ كەزىندە دە ونەر وشاعىنىڭ قۇرامىندا انسامبلدەر بولىپ, ءتۇرلى كونتسەرتتەر وتكىزىلگەنىن بىلەمىز. بۇل ءداستۇردى جاڭعىرتايىن دەپ وتىرسىزدار ما؟
– ءيا, بۇرىن تەاتردا ەكى انسامبل بولدى. ەسترادا ءانسامبلى بولەك ەدى. سونىڭ قۇرامىندا ونەر كورسەتەتىن مارقۇم بولىپ كەتكەن مۇسا دەگەن اعامىز, ونىڭ جارى ۇلمەكەن اپامىز ەسىمىزدە. «اق وردا» دەگەن ۇلت اسپاپتار ءانسامبلىمىزدىڭ اتاۋى قازىر «سارىارقا» بولىپ وزگەرىپ كەتتى. سونىمەن سپەكتاكلدەرگە شىعاتىنبىز. بۇگىندەرى وركەسترىمىز بار. ونىڭ قۇرامىندا 40 ادام جۇمىس ىستەيدى. سونى 80 ادامعا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جالپى شتات كەڭەيەدى. اكتەرلەردىڭ سانى دا كوبەيەدى. بىزدە قازىر 61 اكتەر جۇمىس ىستەيدى. ولاردى جۇزگە جەتكىزۋ ويىمىزدا بار.
– قاللەكي تەاترىنىڭ ۇجىمى قالىپتاسقانىن بىلەمىز. بىراق سوندا دا تەاتر ءيميدجىن كوتەرۋ ءۇشىن ەلگە تانىمال اكتەرلەردى تارتىپ, ۇجىمدى كۇشەيتىپ جاتقان جوقسىزدار ما؟
– ونداي وي بار. بىراق تانىمال ارتىستەردى بەلگىلى ءبىر سپەكتاكلدەرگە ارنايى الدىرۋدى عانا ويلاپ وتىرمىز. ونداي تاجىريبەمىزدە بولدى. كەزىندە, ەلباسى جايلى «تەرەڭ تامىرلار» سپەكتاكلىن قوياتىن كەزدە قۇمان تاستانبەكوۆ, بالتاباي سەيىتمامىتوۆ اعالارىمىزدى شاقىرعان ەدىك. بىراق بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن, ۋاقىتتىڭ تىعىزدىعىنان با ەكەن, اعالارىمىز بۇل سپەكتاكلدە وينامادى دا, كەيىپكەرلەردى ءوزىمىز سومدادىق. ال قازىرگى قۇرامىمىزداعى ارتىستەردىڭ ءبارى وزدەرىنىڭ ورىندارىندا. اعا بۋىن دا, ورتا بۋىن دا, جاستار دا ساقاداي ساي تۇر. بولاشاقتا جاڭا لەپ بولسىن دەپ جاستاردى كوپتەپ الساق پا دەپ وتىرمىز.
– «استانا وپەرا» تەاترى اشىلعاندا, ءارتىستەردى سۇرىپتاۋ جۇرگىزىلگەنى ەسىمىزدە. سىزدەردە ەشكىم قىسقارماي, ورىندارىندا قالادى ما؟
– ەشكىم قىسقارمايدى, ءبارى ورىندارىندا قالادى. ەشكىمدى رەنجىتكىمىز كەلمەيدى. ويتكەنى بۇل تەاتر – ءبارىنىڭ ارمانى. كەمىندە 5-10 جىل ىستەپ كەلە جاتقان ادامدار بار, الدى 30 جىلىن ارناپ, تەاترىمىزبەن بىرگە جاساپ كەلەدى. ۇلكەندەردى سىيلاۋىمىز كەرەك. ەرتەڭ ولاردىڭ ورنىن ءبىز باسامىز. «اتاڭا نە ىستەسەڭ, الدىڭا سول كەلەدى» دەيدى. ارينە, تالاپ وزگەرەدى. جاڭا تەاترعا كوشتىك, ەندى ارتىستەر ونەرىنە كىشكەنە قاتالداۋ قارايتىن شىعارمىز.
ۇلتتىق مارتەبە بەرىلە مە؟
– بىلتىر جاڭا ماۋسىم اشىلعاندا تەاتر مارتەبەسىن «مەملەكەتتىكتەن» «ۇلتتىققا» اۋىستىرۋ تۋرالى ايتىلدى. بۇل جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟
– ءيا, ونداي اڭگىمە ءالى ءجۇرىپ جاتىر. قازىر حابارىن كۇتىپ ءجۇرمىز. پاسپورتىن بەرگەندە الىپ قالۋىمىز دا مۇمكىن. ونىڭ دا وزىندىك تالاپتارى بار بولۋى كەرەك. ءۇمىتىمىزدى ۇزبەيمىز. بۇرىنعى كوركەمدىك جەتەكشىمىز تالعات تەمەنوۆ تە وسى ماسەلەمەن اينالىستى.
ۇلتتىق تەاتر اتانساق, ارتىستەردىڭ دە الەۋمەتتىك جاعدايى وڭالار ەدى. قازىر جالاقىلارى وتە تومەن. جۇمىستى تالاپ ەتۋ ءۇشىن ولارعا الدىمەن جاعداي جاساۋ كەرەك. كەيبىرى جاتاقحانادا تۇرادى. ءتىپتى, قالا اكىمدىگىنەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە ءوتىپ جاتقاندىعىمىزدان جاتاقحانادان دا شىعارىپ جاتىر. باسپانا جاعى قازىر ەڭ جاندى جەرىمىز بولىپ وتىر. ءۇش-ءتورت بالامەن ون جىلدان اسا ۋاقىت سىن كوتەرمەيتىن جاعدايدا تۇرىپ جاتقاندار بار. ارينە, باسپانا الۋعا جەتەلەيتىن بىرنەشە مەملەكەتتىك باعدارلاما باستالدى. بىراق ارتىستەرىمىزدىڭ كەيبىرى ءتيىستى تالاپتارعا سايكەس كەلمەيدى. ماسەلەن, جاسى وتىزعا دەيىن بولۋى كەرەك دەيدى. ال ولار وسى جاسقا تولىپ كەتكەن. جالاقى دا نەسيە الۋعا جەتپەي جاتادى. تەاترىمىزعا بىردە-ءبىر پاتەر بەرىلمەگەنىنە بەس جىل بولىپ قالدى. ونىڭ الدىندا ءبىر جىلدا 17 پاتەر بەرىلگەنى بار.
كۇلاش ءتۇستى, قاللەكي قالا ما؟
– كوپشىلىكتى تولعاندىراتىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. قاليبەك قۋانىشباەۆتىڭ اتى الىنادى دەگەن اڭگىمەنى ەستىدىك. بۇل قانشالىقتى راس؟
– ونداي دا اڭگىمە بولدى. بىراق ءبىز قارسى بولىپ, قۇزىرلى ورگانداردىڭ بارىنە حات جازدىق. كوركەمدىك جەتەكشىدەن باستاپ ءبارىمىز قول قويدىق. «استانا وپەرا» تەاترى اشىلعاندا, كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ اتى ءتۇسىپ قالعانىن بىلەسىزدەر. وسىنداي جاعداي قايتالانباس ءۇشىن قاللەكيدىڭ اتىن قالدىرۋدى سۇراپ وتىرمىز. بۇل اتاۋدان ايىرىلعىمىز كەلمەيدى. «ءولى رازى بولماي, ءتىرى بايىمايدى» دەيدى. ازىرگە بىزگە ەشقانداي حابار جەتكەن جوق. قاللەكي تەاترى دەگەن اتاۋ برەندىمىزگە اينالىپ كەتكەن. بۇل – تاريح. تاريحتى ەشكىم جاڭادان جازبايدى.
جاندى جەرى – جالاقى مەن باسپانا
– مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە ءوتىپ جاتىرمىز دەپ ايتتىڭىز. ءالى تۇبەگەيلى ءوتىپ بولعان جوقسىزدار ما؟
– مينيسترلىككە ءالى تولىعىمەن وتپەدىك. بۇل پروتسەسس ەندى-ەندى ءجۇرىپ جاتىر.
– جالاقىعا كەلگەندە, كاتەگوريا دا بولادى عوي. مينيسترلىككە قاراستى ونەر ۇجىمدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى كوپتەۋ بولادى دەپ ەستىدىك. سوندا جالاقىلارىڭىز ءالى كوتەرىلگەن جوق پا؟
– كوتەرىلگەن جوق. سول بۇرىنعى جالاقىنى الىپ جاتىرمىز. اكتەرلەردىڭ اراسىندا 90-100 مىڭ تەڭگە الاتىندار بار. جالاقىسى 90 مىڭعا جەتپەيتىندەر دە ءجۇر ارامىزدا. 35 مىڭنان 70 مىڭعا دەيىن الاتىن قىزمەتكەرلەر دە كەزدەسەدى. بۇل – ەدەن جۋشىلار, ۆاحتادا وتىراتىندار, تاعى باسقا وسىنداي جۇمىسكەرلەر.
– تەاتر تەك قانا اكتەرلەردەن تۇرمايدى عوي. ونەر وشاقتارىندا تەحنيكالىق ماماندار جەتىسپەيدى دەگەن سىندى دا ەستىپ ءجۇرمىز. سىزدەردە قالاي؟
– تەاترىمىز اشىلاردا ديرەكتورىمىز ەرنار جۇماتاەۆ «استانا وپەرا» تەاترىنان مامانداردى شاقىردى. ولار بىزگە كەلىپ, قىزمەتكەرلەرىمىزگە شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزدى. قازىر دە تەحنيكالىق ماماندارىمىز «استانا وپەرا», «استانا بالەت» تەاترلارىنا بارىپ, ءتيىستى قۇرالدارمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەنىپ ءجۇر. جاڭا عيماراتىمىزداعى جارىق پەن دىبىس بەرۋ تسەحتارىنا كىرسەڭىزدەر, ۇلكەن ءپۋلتتى كورەسىزدەر. ماماندارىمىزعا سونى يگەرۋ كەرەك. بىزدە دە جاقسى, بىلىكتى ماماندار جوق ەمەس. بىردەن ۇيرەنىپ, الىپ كەتىپ جاتىر. بۇل جاعىنان دا شتاتتى كەڭەيتۋ قاجەت.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت! جاڭا عيماراتتا تىڭ تىنىسپەن, جاڭا شابىتپەن جۇمىس ىستەۋلەرىڭىزگە تىلەكتەسپىن!
