تاريح ءۇشىن قاس-قاعىم ءسات سانالاتىن تاۋەلسىزدىك العان شيرەك عاسىردا ەلىمىز ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە, تولاعاي تابىستارعا جەتە ءبىلدى. ءتورت جاعىمىزدى تۇگەندەي وتىرىپ, تورتكۇل دۇنيەگە اتىمىزدى تانىتتىق. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا التى قۇرلىققا اتاعىمىز جايىلدى. الىس-جاقىن شەت ەلدەرمەن, ازۋىن ايعا بىلەگەن الپاۋىت مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناسىمىزدى نىعايتىپ, باعىتىمىزدى نىقتاي بىلدىك. ارقا توسىندە التى الاشتىڭ اسپانعا قۇلاش ۇرعان اجارلى استاناسى بوي كوتەردى. ەلىمىزدىڭ بارلىق ءوڭىرى وركەندەپ, ءوسىپ, جاڭارۋ ۇستىندە. ۇلى دالامىزدىڭ ءاربىر بولىگى جارقىن ىستەرگە تولى دەسەك, ءسات ساناپ جاڭارعان, جاسارعان جامبىل وبلىسىندا دا ەلىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان جەمىستى جۇمىستار جەتەرلىك.
ونەركاسىپتەگى ءونىمدى ىستەر
ونەركاسىپ سالاسىن الاتىن بولساق, بۇل سالا وبلىسىمىزدا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ-اق قارقىندى دامۋ جولىنا ءتۇستى. وعان دەيىن توقتاپ قالعان ونەركاسىپ ورىندارىنىڭ دەنى ىسكە قوسىلىپ, شاعىن كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسى قايتا جانداندى. ءونىم ءوندىرۋ كورسەتكىشى جىل ساناپ ارتا بەردى. اتاپ ايتار بولساق, ءونىپ كولەمى 1998 جىلى 4,9 پايىزدى قۇراسا, 2000 جىلى – 5,2 پايىزعا, 2004 جىلى 28,7 پايىزعا دەيىن وسكەن. ال 2007 جىلى بۇل كورسەتكىش 14,1 پايىزعا وسكەن.
2000 جىلدارى ءوڭىردىڭ حيميا ونەركاسىبى سالاسىنا «كازفوسفات» جشس كەلدى. وسىعان بايلانىستى فوسفور ءوندىرۋ ءوندىرىسى ارتىپ, حيميالىق ونىمدەردى وتكىزۋ نارىعى كەڭەيدى. قازىرگى تاڭدا اتالعان كومپانيا وبلىس ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ 23 پايىزدان استامىن وندىرسە, ەكسپورتقا شىعارىلاتىن تاۋاردىڭ 70 پايىزدان استامىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ءوڭىرىمىزدىڭ تاعى ءبىر جەتىستىگى – العاش رەت امانگەلدى كەن ورنىندا تابيعي گاز جانە گاز كوندەنساتىن ءوندىرۋ مەن بەنزين شىعارۋدى قولعا العاندىعى ەكەنى داۋسىز. «حيمپروم 2030» جشس بازاسىندا جاڭادان «تاراز مەتاللۋرگيالىق زاۋىتى» جشس قۇرىلسا, «جامبىلگيپس» اق-دا گيپسوكارتون شىعاراتىن جاڭا قوندىرعى ىسكە قوسىلدى. سول سياقتى وسى جىلدار ارالىعىندا وزگە دە كوپتەگەن ونەركاسىپتەر قايتا جاراقتانىپ, جۇمىستارى جاندانا باستادى.
ەگەر دە سانداردى سويلەتەتىن بولساق, 1991 جىلى وبلىستىڭ قولدانىستاعى باعا بويىنشا ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى 10,1 ميلليون تەڭگەنى قۇراسا, اعىمداعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىنىڭ وزىندە بۇل كورسەتكىش 193 178,0 ميلليون تەڭگەگە جەتكەن.
تاريح تۇگەندەلىپ, مادەنيەت دامۋدا
تاريحى تەرەڭنەن تامىر الاتىن تاراز توپىراعى, جامبىل ءوڭىرى مادەنيەتتىڭ مايەگىنە اينالىپ كەلەدى. تاسىن تۇرتسەڭ تاريحى سويلەيتىن بۇل ولكەنىڭ مادەني قۇندىلىقتاردى جاڭعىرتۋ جولىنداعى اتقارىپ جاتقان تىرلىكتەرى وراسان زور. اتالمىش سالا بويىنشا وبلىس 25 جىلدىڭ ىشىندە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتتى دەي الامىز. ولاردىڭ قاراپايىم عانا كورىنىسىن ءبىر كەزدەرى ۇدەرە جابىلعان مادەنيەت ۇيلەرى مەن كىتاپحانالاردىڭ قايتا اشىلىپ, حالىق يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ جاتقاندىعىنان دا كورۋگە بولادى. ايتالىق, بۇگىندە وبلىس تۇرعىندارىنا بارلىعى 545 مەكەمە مادەني قىزمەت كورسەتۋدە. 2000 جىلدارى وڭىردە نەبارى 15 مادەنيەت ءۇيى مەن كلۋب بولسا, قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ سانى 199-عا جەتكەن. ال كىتاپحانالار وسى ون التى جىلدىڭ ىشىندە 21-دەن 287-گە جەتكەن.
«تاريحي مۇرا – باعا جەتپەس قازىنا» دەيدى دانا حالقىمىز. قازىرگى تاڭدا وبلىستاعى تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ سانى 3365-ءتى قۇرايدى. ونىڭ 741-ءى مەملەكەتتىك تىزىمگە الىنعان. سونداي-اق, 2014 جىلى يۋنەسكو-نىڭ «بۇكىلالەمدىك مادەني مۇرا» تىزبەسىنە رەسپۋبليكا بويىنشا جەتى تاريحي نىسان ەنگىزىلسە, ونىڭ بەسەۋى كيەلى تاراز ولكەسىنەن ەكەندىگىن دە ەرەكشە ايتىپ ءوتۋ كەرەك. ولار – اقتوبە (بالاساعۇن), ورنەك, قۇلان, قوستوبە قالاشىقتارى جانە اقىرتاس كەشەنى. ول عانا ەمەس, 2011 جىلى باستاۋ العان «ەجەلگى تاراز» قالاشىعىنداعى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ, ءبىرشاما ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى. وتكەن جىلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى قارساڭىندا اتالمىش قالاشىق تاريحي-مادەني ورتالىققا, اشىق اسپان استىنداعى مۋزەيگە اينالىپ, تارازدىقتار مەن قوناقتاردىڭ تىنىعۋىنا تاپتىرماس ورىن بولۋدا. سونداي-اق, ايتۋلى تاريحي توي قارساڭىندا شاھاردا «ماڭگىلىك ەل» مونۋمەنتى بوي كوتەردى.
جامبىلدىق جامپوزداردىڭ جەتىستىگى
بەيبىت كۇننىڭ باتىرلارى ەلدىڭ داڭقىن سپورتپەن اسقاقتاتادى. جامبىلدىق سپورتشىلاردىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى بايراقتى باسەكەلەردە قاشاندا ءباسى جوعارى. ماسكەۋ وليمپياداسىندا جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتىڭ التىن تۇعىردان كورىنىپ, سەرىك قوناقباەۆتىڭ كۇمىستەن القا تاعىنعان ەرلىكتەرى وسى كۇنگە دەيىن ءساتتى جالعاستى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى جەتىستىگىمىز دە وتە قوماقتى. فۋتبولدان وليمپيادا چەمپيونى ەۆگەني ياراۆەنكو ءوز الدىنا ءبىر توبە. اتلانتا وليمپياداسىندا بولات ءجۇمادىلوۆتىڭ كۇمىس, ەرماحان ىبىرايىموۆ پەن بولات نيازىمبەتوۆتىڭ قولا جۇلدەمەن قۋانتقانىن قالاي ۇمىتايىق؟! ارادا ءتورت جىل وتكەندە, سيدنەيدە ەرماحان ىبىرايىموۆ قولانى التىنعا الماستىرسا, الەم چەمپيونى بولات ءجۇمادىلوۆ كۇمىس تۇعىرىن ەكىنشى مارتە ساقتاپ قالدى. افينىدا باقتيار ارتاەۆ قورجىنىمىزعا التىن جۇلدە سالدى. لوندون وليمپياداسىندا اقجۇرەك تاڭاتاروۆتىڭ قولا جۇلدەگە قول جەتكىزىپ قۋانتقانى دا ءبىر ەرلىك بولاتىن. ريو وليمپياداسىنداعى ەلدوس سمەتوۆتىڭ التىنعا بەرگىسىز كۇمىسى نەگە تۇرادى؟! ارتىنشا ريوداعى پاراليمپيادا ويىندارىندا ءزۇلفيا عابيدۋللينا التىننان القا تاعىنىپ, مەرەيىمىزدى تاعى ءبىر بيىكتەتتى.
الەم چەمپيوناتتارىندا دا ەڭسەمىز سان مارتە بيىكتەدى. بولات ءجۇمادىلوۆتىڭ التىنى, عاني جايلاۋوۆتىڭ قولاسى – ءوز الدىنا ءبىر مەرەي. مارات مازىمباەۆتىڭ الەم چەمپيونى اتانعانى – مىقتىلىق. سالكەن جارتىباەۆتىڭ دا اتانعا جۇك بولاتىنداي جەتىستىگىن ەرەكشە ايتىپ وتۋگە ءتيىسپىز. ولجاس ساتتىباەۆ ازيا چەمپيونى بولعاندا, قۋانباعان قازاق قالمادى. بەيبىت ىستىباەۆتىڭ قازاق كۇرەسىنەن الەم چەمپيونى اتانعانى, بەيبىت ىستىباەۆ پەن رۋسلان مۇحامەدقاليەۆتىڭ قازاق كۇرەسىنەن ازيا چەمپيونى اتانعانى نامىسىمىزدى قورعايتىن دارىندى سپورتشىلاردىڭ بار ەكەنىن ايعاقتايدى.
تاريحي تارازدىڭ اجارلى استاناعا تاعزىمى
ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي قىركۇيەك ايىنىڭ 23-25 ارالىعىندا استانادا جامبىل وبلىسىنىڭ كۇندەرى وتەدى. وسىعان بايلانىستى بىرقاتار الەۋمەتتىك جانە مادەني ءىس-شارالار وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
اتاپ ايتار بولساق, شارانىڭ ءبىرىنشى كۇنى, ياعني 23 قىركۇيەكتە م.گوركي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا ساعات 11.00-دە جامبىل وبلىستىق ورىس دراما تەاترىنىڭ س. مارشاكتىڭ «كوشكين دوم» اتتى بالالارعا ارنالعان ەرتەگىسىن, ساعات 18.00-دە ش. ايتماتوۆتىڭ پوۆەسىنىڭ جەلىسى بويىنشا «پەگي پيوc, بەگۋششي كراەم موريا» قويىلىمىن تاماشالاۋعا بولادى.
24-25 قىركۇيەك كۇندەرى ساعات 9-دان باستاپ كەشكى 18.00 ارالىعىندا استانالىقتاردى بەيبىتشىلىك كوشەسىندە (ەسكى الاڭ) وتەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسىنە شاقىرامىز. وسى كۇندەرى ساعات 10.00-دەن باستاپ ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا «قازاقستاندا جاسالعان» اكتسياسى اياسىندا وتەتىن جامبىل وبلىسى كاسىپورىندارى ونىمدەرىنىڭ كورمەسىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىكتەرى بولادى.
24 قىركۇيەك كۇنى تەاتر ونەرىنىڭ كورەرمەندەرىن استانا قالاسىنىڭ ساحنالارىندا وتەتىن قويىلىمدارعا شاقىرامىز. ساعات 12.00-دە م. گوركي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا س.مارشاكتىڭ «كوشكين دوم» اتتى بالالارعا ارنالعان ەرتەگىسى ساحنالانسا, 18.00-دە جاستار تەاترىندا م. اۋەزوۆتىڭ پوۆەسىنىڭ جەلىسى بويىنشا ن. ءورازاليننىڭ «قيلى زامان» تاريحي دراماسىن, م. گوركي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا ف. بۋلياكوۆتىڭ «ۆىحوديلي بابكي زامۋج» اتتى كومەدياسى قويىلادى.
سونىمەن قاتار, وسى كۇنى ساعات 10.00-دەن باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيىندە جامبىل وبلىسىنىڭ مۋزەيلەر قورىنىڭ كورمەسى جۇمىس جاسايدى. ال ساعات 16.00-دە بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وبلىس ونەرپازدارىنىڭ «ۇلى دالا – ۇلىسىم» اتتى كونتسەرتتىك باعدارلاماسى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلماق.
كەلەسى كۇنى, ياعني سوڭعى 25 قىركۇيەك كۇنى ساعات 16.00-دە جاستار تەاترىندا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك–كەبەك» تراگەدياسىن جامبىلدىق اكتەرلاردىڭ سومداۋىندا كورۋگە بولادى.
ازىرلەگەن اسحات رايقۇل
