استانادا «ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمە قارساڭىندا ۇيىمداستىرىلعان وڭىرلەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسىنە وتكەن سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى وڭتۇستىك قازاقستان, اتىراۋ جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ شارۋالارى ازىق-تۇلىك اكەلدى. ساۋدا «قازاقستان» سپورت كەشەنىنىڭ اۆتوتۇراق اۋماعىندا جۇرگىزىلدى.
شىنى كەرەك, بۇل جولى ازىق-تۇلىكتىڭ نەگىزگى تۇرلەرى وڭتۇستىكقازاقستاندىقتار تىككەن شاتىرلاردان تابىلدى. اتىراۋلىقتار بالىقپەن, باتىسقازاقستاندىقتار قۇس ەتى مەن شۇجىق ونىمدەرىمەن شەكتەلدى. «بۇرىن وڭىرلەر ەلوردادا جارمەڭكەنى جىلىنا ءبىر-اق رەت وتكىزەتىن ەدى. «ەكسپو- 2017» كورمەسى كەزىندە استاناعا جان-جاقتان حالىق جينالاتىنىن, سول سەبەپتەن تۇتىنۋشىلار سانى ەداۋىر ارتاتىنىن ەسكەرىپ, بيىل 200- گە تارتا جارمەڭكە ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاپ قويدىق.
ياعني, ءار ايماق بىرنەشە مارتە ازىق-تۇلىك ساۋدالايدى. ماسەلەن, وڭتۇستىك ايماقتارى 5 رەت, سولتۇستىك وڭىرلەر 3-4 رەت استاناعا كەلەدى. بۇل جەردە باعا نارىقتاعى باعادان 15- 20 پايىزعا تومەن. مىسال ءۇشىن ايتايىن, كارتوپتىڭ كەلىسى 120 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. بۇل كوتەرمە باعا دەپ ايتسام دا بولادى. ال ساۋدا نۇكتەلەرى مەن بازارلاردا كارتوپ بىرازعا قىمبات. جىلقى ەتى جارمەڭكەدە 1500 تەڭگەدەن ساۋدالانسا, قالادا ونىڭ ورتاشا باعاسى 1500 تەڭ- گەدەن باستالىپ, 1900 تەڭگەگە بارادى» دەيدى استانا قالاسى اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا ەرمولدينا. ونىڭ ايتۋىنشا, جارمەڭكەگە 300 تونناعا جۋىق ءونىم اكەلىندى. وعان جالپى العاندا 190 تاۋار ءوندىرۋشى قاتىستى. بۇل شارانىڭ ارتىقشىلىعى – شارۋالار دەلدالدارسىز ساپالى ازىق-تۇلىكتى ساۋدالاي الادى. سونداي-اق, جاڭا برەندتەردى تانىستىرادى. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەر وزدەرى قويعان باعامەن اكەلگەندەرىن ساتادى. ارينە, الىستان كەلگەن سوڭ شارۋالاردا شىعىن دا بولاتىنى ءمالىم. بۇل تۇرعىدان العاندا بەلگىلەنگەن باعانى ۇستاپ تۇرۋ دا وڭاي تيمەيتىنىن سەزەمىز. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ قايتا وڭدەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى تايجان مىرزازيانىڭ سوزىنشە, بۇل ءوڭىر ەلورداعا جارمەڭكە وتكىزۋ ءۇشىن بيىل التى رەت كەلەدى. «ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسىن استانا اكىمدىگى بەلگىلەيدى. جالپى, ءبىز وسى جولى 367 ءونىم ءتۇرىن اكەلدىك. الايدا ەتتى مولىنان ساۋدالاۋعا جاعداي جاسالماعاندىقتان, توڭازىتقىش بولماعاننان كەيىن, ونىڭ ءبىرازىن قالا بازارلارىنا تاراتتىق.
نەگىزىنەن, بۇل جارمەڭكە شارۋالارعا ءتيىمسىز ەمەس. وڭتۇستىك قازاقستان جەرىندە ونىمدەرىمىزدى ساتساق تا سونشاما پايدا تابامىز. بۇل جەردە الىپ-ساتار بولماعاننان كەيىن شارۋالار ۇتىلمايدى» دەيدى ول. سايرام اۋدانىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باسشىسى نۇرپاپا كوپەەۆتىڭ ايتۋىنشا, كەيبىر كوكونىستى شارۋالار استانا اكىمدىگى بەلگىلەگەن باعادان تومەن ساۋدالادى. «قياردىڭ باعاسى كەلىسىنە 350 تەڭگە بولىپ بەلگىلەندى, الايدا ءونىم وندىرۋشىلەر 200 تەڭگەدەن ساۋدالاۋدا. ويتكەنى وزدەرىنىڭ جىلىجايلارىندا وسى باعامەن ساتۋدا. ال جول شىعىندارى ماسەلەسىن اۋدان اكىمدىگى دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن شەشتى» دەيدى نۇرپاپا وسپانۇلى. ەت سياقتى كارتوپتىڭ ءبىرازى دا استانا بازارلارىنا كەتكەن سياقتى. ءبىر توپ ارىپتەستەرمەن قولىمىزعا قالام-قاعازىمىزدى ۇستاپ تۇرعانىمىزدا, قاسىمىزعا ءبىر اجەي جاقىندادى. «اكىمدىكتىڭ ادامىسىزدار ما؟» دەدى ول. سوزىنەن اشۋلانىپ تۇرعانىن بايقادىق. «جوق, جۋرناليستەرمىز» دەپ جاۋاپ بەرىپ, سوزگە تارتتىق. ءوزىن ايمان اپاي دەپ تانىستىرعان ول: «كارتوپ الايىن دەپ ەدىم, تاۋ- سىلدى دەپ تۇر. حالىققا جەت- پەيتىن بولسا نەگە اكەلەدى؟» دەپ, ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى. بۇل تۇسكە دەيىنگى جاعداي ەدى. ءوزىمىز دە كارتوپ الامىز با دەپ تۇرعان ەدىك, سورەلەردى ارالاپ شىققان- دا ەش جەردەن تابا المادىق.
ەسەسىنە اتىراۋدىڭ بالىعى مول اكەلىنگەن ەكەن. سونى ساتىپ الايىق دەپ كەزەككە تۇر- دىق. بۇل جەردە امانگەلدى دەگەن تانىسىمىزدى جولىقتىردىق. «كەزەك قىرعىن, ءا؟ ءبىر ساعات تۇرعاندا بالىقتى ارەڭ الدىم» دەدى ول. بالىق بىزگە دە بۇيىردى. بىراق ونىڭ باعاسىنا نارازىلىق تانىتقانداردى دا كوردىك. ءوزىمىز كەلىسى 400 تەڭگە تۇراتىن سازان ساتىپ الدىق. بۇل قالاداعى باعادان ەداۋىر ارزان بولۋى كەرەك. ونىڭ ال- دىندا شاردارانىڭ بالىعى دەپ سازاندى 800 تەڭگەدەن ساۋ- دالاعان «حاميت» ااك سورەسىنە جاقىنداپ, قىمباتسىنعان ەدىك. گاپ باسقا بالىق تۇرلەرىندە بولىپ شىقتى. «ءبىز «شاپاعات- تا» شورتاندى 500 تەڭگەدەن ساتىپ الامىز, مىندا دا 500- دەن ساتىلۋدا. سكۋمبريانى «شاپاعاتتان» 1200 تەڭگەدەن الامىز.
ال بۇل جەردە – 2 مىڭ تەڭگە. مۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟ «شاپاعاتتان», «ارتەمنەن» قىزاناقتى دا مۇنداعىداي 500 تەڭگەدەن ساتىپ الامىز. ازىق-تۇلىكتى ارزان باعامەن الامىز دەپ كەلىپ ەدىك, سول ار- زاندىقتى كورە الماي تۇرمىز» دەدى جانار اتتى اپامىز. جارمەڭكە كوڭىلىنەن شىققان ادامدار دا بولدى. «تۇيەتاۋىقتىڭ باعاسى قالا بازارلارىندا – 1800-2000 تەڭگەنىڭ ارالىعىندا, ال مىنا جەردە – 1300-دەن. جىلقىنىڭ ەتىن 1500 تەڭگەدەن الدىم, قا- لادا ول 2000 تەڭگەدەن جوعارى. قىرىققابات تا 115 تەڭگە دەپ تۇر. بۇل بيىلعى جىلدىڭ ءونىمى عوي, وسىنداي جاڭا پىسكەن قى- رىققاباتتى كەشە 300 تەڭگەدەن ساتىپ الدىم» دەيدى ءنازيرا ءدىل- دابەكوۆا دەگەن تۇتىنۋشى. «جارمەڭكە اپتا سايىن وتەدى دەپ وتىر عوي. الايدا بۇل تۋ- رالى ءبىرتالاي جاعىمسىز ءاڭ- گىمە بار. ماسەلەن, ەتتى استانا بازارلارىنان اكەلىپ ساتادى دەيدى. ونىڭ انىق-قانىعىن كىم ءبىلىپ جاتىر؟ شىمكەنتتەن جىلقىنىڭ ەتىن اكەلدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنىڭكىرەمەدىم. سوعان قاراماي, ساپاسى كوڭىلىمنەن شىعىپ, 1600 تەڭگەدەن كەلىسىن ساتىپ الدىم. بىزدە ونىڭ باعاسى – 1700-دەن. بۇل جەردە شا- رۋالار ورىنعا اقشا تولەمەيدى عوي, سوندىقتان باعانى تۇسىرەدى» دەيدى قازىبەك باقتىبەكوۆ. وڭىرلەردىڭ وسىنداي جارمەڭكەلەرى قازان ايىنا دەيىن جالعاسادى. ءوزىمىز جارمەڭكەنى كورگەن سوڭ تۇيگەنىمىز, ەندى ازىق-تۇلىك مولىنان اكەلىنسە ەكەن جانە باعا جاعىنان حالىق الدانباسا ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار!
امانعالي قالجانوۆ
