جارتى قۇرمانىڭ جىرى

«بۇگىن تاعى پالاۋ ما-ا-ا؟!». جىگىت اعاسىنىڭ وسى سوزىنە مەشىتتەگىلەر دە, داياشى دا تىكسىنىپ قالدى. اۋىزاشاردا كۇندە ءبىر مازىردەن شارشاسا كەرەك. ايتپەسە, ازىرەت سۇلتان مەشىتى ءارتۇرلى تاماق بەرۋگە تىرىسادى. «نۇر استاناداعى» يفتاردان «شاتىردا وتىراسىڭ, سۋىق ەكەن…» دەپ كەتىپ بارا جاتقانداردى كوردىك. اۋىزاشاردا ءبىر اپا ءوز ستاقانىنا سۋ, كەسەسىنە ءشاي, مەنىكىنە قىمىز قۇيىپ الدى. مەنىڭ كەسەمە قوسىمشا ءشاي قۇيعىزىپ قويدى تاعى. بۇگىن قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ سوڭعى كۇنىندە وسى جايلاردى ورتاعا سالعىمىز كەلدى. اۋىز­اشار ادەبىنە ساي ەمەس, مايدا-شۇيدە, بىراق جۇيكەڭە شي جۇگىرتەتىن جاعدايلار الدىمىزدان ءجيى شىعىپ ءجۇر…

اتالعان مەشىتتەردەن بولەك, شۇبار شاعىن اۋدانىنداعى قۇلشىلىق ۇيىندە دە اۋىز اشتىق. ىنساپ قالماي بارا جاتقانىنا قىنجىلاسىڭ. تاعى ءبىر مەشىتتە جاسى جەتپىستەردەگى اجە سومكەسىنە الما, بانان, كامپيتتەردى سالا بەردى. تارەلكەسىندە كارتوشكە دە ەلدىكىنەن كوپ. ءبىر قىز «باسقالار دا اۋىز ءتيسىن» دەپ ءجونىن ايتىپ ەدى, بەكەر سويلەدى. «كوپ بىلەدى ەكەنسىڭ, كوردىك, تىنىش وتىر» دەپ تىيىپ تاستادى. نەمەرەلەرىنە ەكەن. ول كىسىنىڭ قۇلىنشاقتارى اللانىڭ ۇيىنە كەلمەيتىن كورىنەدى. مەشىتتە قۇلشىلىق جاساپ, تالوندى تالاسىپ العاندار تاماقسىز وتىرادى. اناۋ ەكى اجەيدىكى ءتىپتى استامشىلىق سياقتى. مەشىتكە اياقكيىمىمەن كىرىپ بارادى. كۇزەتشىنى تىڭدار ەمەس…
ورازا ۇستاعاندارمەن بىرگە اۋىز بەكىتپەگەندەر دە اۋىز اشىپ ءجۇر. بۇل ەندى اردىڭ ماسەلەسى. ءبىر جاعى مەشىتكە مۇقتاج ەمەس جان بارمايدى عوي. ۇيىندە جاي-كۇيى جوق ادام كەلەدى. سوسىن يفتار بەرۋشىگە كىمدى تويدىرسا دا, ساۋاپ. استاناعا العاش كەلگەن قىزمەتكەر 3-4 رەت مەشىتتەن اس-اۋقاتتاندى وسى ايدا.
ءبىر بايقاعانىم, اقشام نامازىندا ساپتا ساناۋلى ادام تۇرامىز. ال اۋىزاشاردا تولىپ وتىرامىز. ءتىپتى, ايەلدەر مەن ەرلەر زالىندا ناماز ۋاقىتىندا ناماز وقىماي, وتىرا بەرەتىندەر دە بار. پارىزدى وقىپ, سۇننەتكە قاراماي, كەتىپ قالعانداردى دا كوردىك. مەشىتتە قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتقانداردى دا اڭعاردىق. كۇزەتشى كەپ وياتقاندا, قىسىلىپ قالعان بيكەشتەر دە بولدى.
اۋىزاشاردا تىڭقيىپ اپ, قۇپتان مەن تاراۋىققا قارا­ماي, ۇيىنە زىتقانداردى كوزى­مىز كوردى. ايتپەسە, اتالعان قۇلشى­لىقتاردان كەيىن ارنايى اۆتوبۋس ۇيىڭە جەتكىزىپ سالادى.
يفتارعا ورامالسىز بارىپ, قۇراندا جالاڭباس وتىرعان قىز­دى دا شىققىر كوزىمىز شالدى. داستارقاندا «اناۋ ءدامدى, مىناۋ ءدامسىز» دەپ جۇتىنىپ, قاسىنداعى كورشىسىنىڭ تاباعىنا ەشتەڭە قال­دىرماعاندار دا كەزىكتى.
ايەل ادام السا تاعى مەيلى, ءۇي­دەگى بوتاقانىنا دەپ, ءبىراز دۇنيە قالتاسىنا سالعان اعالا­رىمدى دا بايقادىم. مەشىتتەگى ءدام, ءتىپتى سۋ دا وزگەشە عوي. سول ءۇشىن قۇمبىل شىعار…
اۋىزاشار بەرۋ – وتە ۇلكەن ساۋاپ. پايعامبارىمىز الەيھيسسالام: «كىمدە-كىم بۇل ايدا اۋزى بەرىك ءبىر ادامعا اۋىزاشار بەرسە, كۇنالارى كەشىرىلەدى. سول ورازا ادامنىڭ ساۋابىنداي ساۋاپ بۇعان دا بەرىلەدى» دەگەنىندە, ساحابالاردىڭ كەيبىرى اۋزى بەرىك ءبىر ادامعا دا اۋىزاشار بەرەتىندەي جاعدايى جوق ەكەندىگىن جەتكىزدى. ولارعا راسۋلۋللاھ بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
«ءبىر دانا قۇرمامەن اۋىزاشار بەرگەنگە دە, تەك سۋمەن عانا ورازاسىن اشتىرعانعا دا, كىشكەنە ءسۇت بەرگەنگە دە وسى ساۋاپ جازىلادى» (بايھاقي). تاعى ءبىر حاديستە بىلاي كەلەدى: «رامازاندا ءبىر قوناققا اۋىزاشار بەرگەن ادامعا سىرات كوپىرىنەن ءوتۋ وڭاي بولادى» (ۋ.ءناجات). پايعامبارىمىز الەيھيسسالام «رامازان ايىندا اۋزى بەرىك ادامعا سۋ بەرىپ, اۋزىن اشتىرعان ادام, اناسىنان جاڭا تۋعانداي كۇناسىز بولادى» دەگەنىندە, ساحابالار: «سۋعا تاپشىلىق بولعان كەزدە شە؟» دەپ سۇرادى. پايعامبارىمىز الەيھيسسالام ولارعا «قالاسا وزەن جاعاسىندا بەرسىن, ءبارىبىر» دەپ جاۋاپ بەردى. وسىندايدا ەسىڭە اقتوبەدەگى 150 كوشە سىپىرۋشىنى داستارقانعا شاقىرىپ, ساۋاپقا كەنەلگەن جان ورالادى.
ءبىز كوڭىلدە جۇرگەن كوپ كىربىڭدى تىزدىك. بۇعان ءدىن وكىلدەرى نە دەيدى؟ وڭىرلەردە تەگىن اۋىزاشار بار ما؟ الدە ەلوردادا عانا ما؟ وسى ويمەن بىرنەشە كىسىنى سويلەتتىك…

ءسىز نە دەيسىز؟

ەربول ءابدۋاحيتۇلى, «نۇر استانا» ورتالىقمەشىتىنىڭ نايب يمامى:

• عالىمداردىڭ ءپاتۋالا­رىن وقىعان ابزال. پايعامبا­رىمىزدىڭ حاديستەرىندە دە كورسەتىلگەن. ورازاسىن اش­قان ءمۇمىننىڭ قارنى تويۋى, اسقازاننىڭ ۇشتەن ءبىرى تولعانى ابزال. ال جارتى قۇرما – ەش مۇمكىندىك بولماعاندا عانا. وسىنى جاقسىلاپ ءتۇ­سىنگەن دۇرىس. ەگەر ءدىنىمىز, پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ءبىر نارسەدەن تىيىلۋدى ايتسا, تىيىلعانىمىز ءجون. ىسىرابى, كەساپاتى تيەدى. حاديستە «كىمدە-كىم اۋىز اشتىرسا, ورازا ۇستاۋشىنىڭ ساۋابىنداي ساۋاپ الادى. بۇدان اۋىز بەكىتۋشىنىڭ ساۋابى ءبىر مىسقال دا كەمىمەيدى» دەلىنگەن. وزىنە جۇپىنى بولسا دا, اۋىزاشار جاساعان وتباسىنا پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «ۇيلەرىڭدە ورازا ۇستاۋشىلار اۋىز اشسىن. استارىڭدى تاقۋا كىسىلەر جەسىن. سوندا پەرىشتەلەر كۇنالارىڭنىڭ كەشىرىلۋىنە دۇعا ەتەدى» دەپ باتا بەرەدى.
  ال ورازا ۇستاماعان ادام بارسا, وقاسى جوق. اۋىزاشار ورازا ۇستاۋشىلاردىڭ حاقىسى ەكەنى انىق. الايدا بۇگىنگى تاڭدا اۋىز­اشار داستارقاندارىندا ءتۇرلى تاقىرىپتاردا ۋاعىز-ناسيحاتتار جاسالىپ, دۇرىس, سەنىمدى ءدىني ماعلۇماتتار ايتىلادى. سوندىقتان, ول ازاماتتاردىڭ رۋحاني ومىرىنە جاقسى اسەر قالدىرۋى مۇمكىن.
  ورازا ۇستاۋدىڭ دا وزىندىك ەتيكاسى بار. كەي نارسەنىڭ انىق-قانىعىن بىلمەي جاتىپ, دۇرلىگىپ, ءسوز قوسىپ, ەلدى شۋلاتۋ ورازانىڭ ساۋابىن قۇرالاقان قالدىرۋى بەك مۇمكىن. حاديستەردە ايتىلۋىنشا, اراق-شارابىن توقتاتپاعان جاننىڭ, اتا-اناسىنا ءتيىستى قۇرمەتىن جاساماعان مۇسىلماننىڭ, ورازا ۇستاي تۇرا, كۇنادان تىيىلماعان كىسى مەن اعايىننىڭ اراسىنا جىك ءتۇسىرۋشى, ارازداستىرۋشىنىڭ – وسى ءتورت ءتۇرلى ورازا ۇستاۋشىنىڭ ورازاسى قابىل بولمايتىنى ايتىلعان.
  ۇيىنە تاماق تاسيتىندارعا قاتىستى ايتساق, ءار نارسەنىڭ قانا­عات قايىرى بار. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) «داستارقاندا ءوزىڭنىڭ الدىڭنان عانا ال» دەدى. جوقشى­لىقتان ادام كوپ نارسەگە بارادى. ۇيىندە بولماسا, يفتاردان تاسىدى دەپ كىنالاي المايسىڭ.
  ال سۇننەت نامازىن وقىماي, تاماققا اسىقسا, ايىپ جوق. پايعامبارىمىزدىڭ ءوزى: «اۋىز اشۋعا اسىعىڭدار!» دەگەن. «ناماز وقىماعان ادام ورازا ۇستاماسىن» دەگەن دە حاديس كەزىكپەيدى.

باقىتجان ايسانۇلى, جەكە شارۋا قوجالىق يەسى:

• استانادا تەگىن اۋىزاشار بارىنا قۋانىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ الماتى وبلىسى پانفيلوۆ اۋدانى اۆات اۋلى ءوزىمىز قولعا الدىق. ءبىزدىڭ اۋىلدا باي, مىرزا كىسىلەر كوپ ەمەس. بىراق ءار جىلعى ۇجىمدار ءبولىپ الدىق. وتكەندە ءار ءۇي 20 000 تەڭگە شىعارىپ, 1977-ءشى جىلعىلار جاسادىق. ونىڭ الدىندا 1976-شى جىلعى باۋىرىم باۋىرجاندار وتكىزدى. قوي الامىز. نان ءپىسىرىلىپ, ەت اسىلادى. ەڭ كەرەكتى دەگەن تاعامداردى قويامىز. اۋىز بەكىتكەندەرمەن بىرگە ورازا ۇستاماعان ۇلكەندەردى دە ءوزىمىز شاقىرامىز. ول دا ساۋاپ. ءارى عيبراتتى اڭگىمەسىن جاستار تىڭداسا دەيمىز. جاس تا, كارى دە تاراۋىقتان قالمايدى. اقشا ءار جولى ءوز قالتاسىنان شىققاندىقتان, ىسىراپ جوق.

دانيار بارىس, ءانشى, «قازاقستان داۋىسىنىڭ» ءفيناليسى:

• شىمكەنتتە 150 ادامعا اس بەرىپ, زور ساۋاپ جاساعان كىسىنى كوردىم. وڭتۇستىكتە اۋىز­اشار بەرۋ ءداستۇرى جاقسى ساقتالعان. جەڭگەلەرىم ساماۋ­رىن قايناتىپ, 30-40 ادامعا نارىن دايىندايدى. ءبىر كەشتە 10-15 زۋالا قامىر جايىپ ءجۇر. ءارى وزدەرى شارشامايدى دا, ساۋاپشىلىق قوي. مەشىتتە اۋىزاشار بەرىپ جاتقان باۋىرلارىما اللا قاراسسا ەكەن. ءسىز ايتقانداي وعاش ارەكەتتەر مۇندا دا بار شىعار. بىراق مەن بۇكىل رامازان بويىنا تەرىس ارەكەتتەر كورمەيمىن. وزىمە رياعا جولامايمىن, عايبات ايت­پايمىن دەپ ۋادە ەتىپ ەم. ءار مۇسىلمان وسىلاي جاساسا, ىزگىلىك ورنايدى.

قارلىعا يبراگيم