كەيىنگى كەزدە «نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءبىر جاس بالا اسىلىپ قالىپتى, الماتى قالاسىندا ءبىر قىز جيىرما بەسىنشى قاباتتان قۇلاپتى, قاراعاندىدا ءجاسوسپىرىم وزىنە قول جۇمساپتى» دەگەن سياقتى اقپاراتتاردى كوپ وقيتىن بولدىق. بىرەۋلەر «مۇنداي سۋىق حابارلاردى بۇقارالىق اقپارات بەتتەرىندە مۇلدە كورسەتپەۋ كەرەك» دەسە, ەكىنشى بىرەۋلەر «ولار جامانات شاقىرۋشىلار» دەپ جۋرناليستەردى كىنالايدى. قالاي دەگەندە دە ايتىلعان سۇمدىقتاردىڭ ومىردە بولىپ جاتقانى راس. تەك ەلوردانىڭ وزىندە جىل باسىنان بەرى التى ادام وزىنە قول جۇمساپ, ون ادام وزىنە قول جۇمساۋعا ارەكەت جاساعان.
ءبارى بالانىڭ بولمىسىنا بايلانىستى
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, 2012 جىلى قازاقستان 15-29 جاس اراسىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار اراسىندا سۋيتسيدتەن 3 ورىندا تۇرعان. ال وتكەن جىلى 13-ورىنعا تابان تىرەپتى. پسيحولوگ-دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا, بۇل تۇرعىدا تولىق ساپ-ساۋ ادام بولمايدى ەكەن. ءومىر بولعاسىن ءبىزدىڭ قاي قايسىمىز دا قالىپتان بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اۋىتقۋىمىز مۇمكىن ەكەن. ماسەلەن, ادام قاتتى اشۋلانسا, شامادان تىس كۇيگەلەكتەنسە, ءوزىن-ءوزى ۇستاي الماي قالۋى مۇمكىن. مىنە, وسىنداي كەزدە قاسىنداعى ەكىنشى ادامنىڭ باسۋ ايتۋى, ونى بارىنشا ساباسىنا تۇسىرۋگە ارەكەتتەنۋى اسا ماڭىزدى. سول سياقتى جەتكىنشەك بالانى دا اتا-اناسى سابىرلىلىق پەن توزىمدىلىككە تاربيەلەگەنى, باسىنا تۇسكەن قيىندىقتى جاسىرماي ايتىپ, كەز كەلگەن جاعدايدا ۇلكەندەرگە جۇگىنۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرگەنى دۇرىس ەكەنى ايتىلادى.
دەگەنمەن, وتكەن جىلى ەلىمىزدە كامەلەت جاسقا تولماعان 105 ءجاسوسپىرىم ومىرمەن قوشتاسقان. وسىلاردىڭ بىردە-ءبىرى پسيحولوگكە, نەمەسە پسيحياترعا بارىپ كورىنبەگەن ەكەن. «سوندا ولاردىڭ بويىنان ءسال دە بولسا, اۋىتقۋشىلىق بايقالماعان با؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى.
وعان وسى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن تاجىريبەلى پسيحولوگ گۇلميرا ەسىموۆا بىلاي دەيدى:
«جاسىراتىنى جوق, بۇل وتە كۇردەلى ماسەلە. بالا تاربيەسى, جەتكىنشەكتىڭ وتپەلى كەزەڭدە كەزدەسەتىن سىرتقى ورتانىڭ اسەرىن قابىلداۋى نەگىزى اتا-انانىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا بولۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي, ءبىز مۇنى كوبىنە ەسكەرە بەرمەيمىز. سودان كەلىپ, بالانىڭ ويىندا نە بارىن اتا-اناسى تۇگىلى, قاسىندا جۇرگەن دوسى دا, قۇربىسى دا بىلمەۋى مۇمكىن.
توماعا-تۇيىق جۇرەتىن بالانىڭ ءبارىن بىردەي دارىگەرگە الىپ بارا بەرۋ دە قيىن. پسيحياترعا نەمەسە پسيحولوگقا كورسەتكەن ءجاسوسپىرىمدى ولار مىندەتتى تۇردە ەسەپكە قويادى. ول ەشكىمگە ۇنامايدى. «اش پالەدەن – قاش پالە». ساپ-ساۋ بالاڭدى ءسال كۇدىك ءۇشىن پسيحياتورعا كورسەتىپ, ەسەپكە قويعىزعاننان, تىنىش جۇرگەندى ارتىق كورەدى كوبى».
الماتىدا كوپشىلىككە ۇلگىلى سانالاتىن ءبىر وتباسىنىڭ ون ەكى جاسار قىزى وزىنە قول جۇمساعان. اتا-اناسى مەكتەپتە مۇعالىم. تۇرمىستارى دا ويداعىداي. ءبىر كورمەگە ءبارى قالىپتى سياقتى. قىزدارىن وتە جاقسى كورگەن. بىراق… ءبىر ساباقتان ۇلگەرىمى ناشارلاپ كەتىپ, اناسى قاسىنداعى قۇربىسىن ۇلگى ەتىپ, ۇرىسقان. بىرنەشە كۇنى ساباعىن دۇرىستاپ وقىسىن دەپ كوپ سويلەسپەي قويعان ەكەن. سوڭى ورىنى تولماس وكىنىشكە اينالعان…
پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا, وتباسىنداعى بالامەن اتا-انا اراسىنداعى قالىپتاسقان ءوزارا قارىم-قاتىناستى تەرەڭ ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور بولىپ وتىر. بالانى شامادان تىس تىم قاتتى ەركەلەتۋگە دە, تىم قاتالدىق تانىتۋعا دا بولمايدى ەكەن. ونداي كەزدە جەتكىنشەك ومىردە كەزدەسەتىن وقىس جاعدايدى, كۇيزەلىستى تىم تەرەڭ قابىلداپ, قۇلا تۇزدە جاپادان جالعىز قالعانداي كوڭىلى قۇلازىپ, جالعىزسىرايتىن كورىنەدى. اسىرەسە, بۇرىن استى-ۇستىنە ءتۇسىپ, وبەكتەپ جۇرگەن ەڭ جاقىن ادامدارىنان قاتتى ءسوز ەستىگەن كەزدە بالا ءوزىن قورعانسىز سەزىنىپ, شامادان تىس تورىعۋى مۇمكىن.
بۇل دا ءجاسوسپىرىمنىڭ جاراتىلىسىنا بايلانىستى. قانشا قاتتى ءسوز ەستىپ, تاياق جەسە دە اينالا بەرە ونى ۇمىتىپ كەتەتىن بالالار بولادى. ال مۇنداي جاعدايدا دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ كەتەتىن دە ساتتەردى ومىردەن كورىپ ءجۇرمىز.
كۇيزەلىستى جاسىرماۋ كەرەك
قازىر ءاربىر مەكتەپتە پسيحولوگ بار. بىراق ودان ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى تۇپكىلىكتى شەشىلىپ جاتقان جوق. كامەلەت جاسقا تولماعانداردىڭ سۋيتسيدكە بارۋىنىڭ الدىن الۋدى كوزدەيتىن ارنايى باعدارلاما دا ەنگىزىلدى. وسى تۇرعىدا پەداگوگتار مەن اتا-انالاردىڭ ساۋاتتىلىقتارىن ارتتىرۋ دا ماڭىزدى. پسيحيكالىق قالىپتىلىقتى زەرتتەپ, زەردەلەپ, بايقاپ جۇرەتىن ماماندار كومانداسىنا جالپى تاجىريبەدەگى جانە پسيحياتور دارىگەرلەر دە تارتىلۋدا. الايدا قالا مەكتەپتەرىندە پسيحولوگتارعا كوبىرەك جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى. اتا-انالارمەن ءجيى جينالاستار وتكىزىپ, ولاردان بالالارىن سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلىققا بەيىم ەمەس پە دەگەن تۇرعىداعى انىقتاۋعا ارنايى تەكسەرىستەن وتكىزۋ ءۇشىن رۇقسات الۋى كەرەك. كەيبىر اتا-انالار مۇنداي قادامعا كەلىسپەي دە جاتادى. ول دا ەشتەڭە ەمەس, كەيدە توماعا-تۇيىق جۇرەتىن بالالاردى ءماجبۇرلى تەكسەرىپ, ولاردىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ مۇمكىندىكتەرى باسىم ەكەندىگىن ايتقاندا ناقتى ۋاجگە سەنبەي, قاسارىسىپ تۇرىپ الاتىن, «ءتىپتى مەنىڭ بالاما قىسىم جاساپ ءجۇر» دەپ شاعىمداناتىن ادامدار دا بار كورىنەدى.
نۇر-سۇلتان قالاسىندا جەتىنشى سىنىپقا كوشكەن ءبىر وقۋشى «ماعان سوڭعى ۇلگىدەگى ايفون الىپ بەر» دەپ اتا-اناسىنا قيعىلىقتى سالعان. بالكوننىڭ ەرنەۋىنە اسىلىپ جەتىنشى قاباتتان سەكىرىپ كەتەمىن دەپ قوقان-لوقى كورسەتكەن. كوپتەپ-كولەمدەپ كورشىلەر مەن اعايىن تۋىس ارالاسىپ, بالانى ساباسىنا ارەڭ تۇسىرگەن. ارتىنان پسيحولوگتار «بۇل بالانىڭ بويىندا سۋيتسيدكە بەيىمدىلىك بار» دەگەنى ءۇشىن اتا-اناسى «ول جاي عانا بالالىق نەمەسە ەركەلىك» دەپ بەتباقتىرماي, ايقاي شۋ شىعارعان. دەگەنمەن, ارتىنان يۋۆەنالدى پوليتسيا بالالار دارىگەرىمەن بىرگە مەكتەپتە ارنايى جينالىس وتكىزىپ, اتا-اناسىن بالانى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋعا كوندىرىپتى.
«ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ – ەشكىم ەستىمەيتىن ىشكى دۇنيەنىڭ جانايقايى» دەگەن ءسوز بار. سوندىقتان كەز كەلگەن اۋىتقۋشىلىقتار نازاردان تىس قالماۋى قاجەت.
اتىراۋدىڭ ءبىر مەكتەبىندە مىناداي وقيعا بولىپتى. ءبىر بالا دوسىنا كەلىپ, «مەن ومىردەن ءتۇڭىلىپ كەتتىم. مەنى ەشكىم جاقسى كورمەيدى. جاقسى كورىپ جۇرگەن قىزىم دا تەرىس اينالدى. ول مەنىمەن سويلەسكىسى كەلمەيدى» دەپ سىرىن اقتارعان عوي. ال ول بالا سول ءسوزدى سىنىپ جەتەكشىسىنە ايتىپ قويعان. جاعداي ءتىپتى ۋشىعىپ كەتكەن. جاڭا وقۋشى ەكى كۇن ساباققا كەلمەي, دوسىنا «سەن ساتقىنسىڭ, مەن سەنى ەندى كورگىم كەلمەيدى» دەپ حابارلاما جىبەرۋمەن بولعان. سىنىپ جەتەكشىسى پسيحولوگ پەن دارىگەردى ىلەستىرىپ ۇيىنە بارسا, اتا-اناسى اڭ-تاڭ ابدىراپ قالىپتى. ال بالا جۋىناتىن بولمەنى ىشىنەن كىلتتەپ الىپ, «مەن ولەمىن, ماعان ءومىر كەرەك جوق» دەپ باقىرىپ جىلايتىن كورىنەدى. ارەڭ دەگەندە جابىلىپ ءجۇرىپ ەسىكتى اشىپ, بالانى ساباسىنا ءتۇسىرىپتى. «دوسىم مەنى مازاق قىلدى» دەپ كۇيىنگەنىمەن, دوسىنىڭ شىن جاناشىر ەكەنى كەيىن بەلگىلى بولىپ وتىر. ەگەر سول دوسى سىنىپ جەتەكشىسىنە ەسكەرتپەسە وقيعا باسقاشا رەڭك الۋى دا ابدەن مۇمكىن ەدى عوي. سوندىقتان مۇنداي جاعدايدى ەشۋاقىتتا جاسىرىپ قالۋعا بولمايتىنى وسىدان كورىنەدى.
ويىن ەمەس, ناعىز قىلمىس
ماماندار جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءسۋيتسيدتىڭ كوبەيىپ كەتۋىن سەكتا-سايتتاردان كورەدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ قانشاما كوزىن جويۋعا تىرىسقانىمەن, ول جەتى باستى اجداھاداي قايتادان باس كوتەرە بەرەدى. ينتەرنەتتەگى ويىندار, ەرجەتۋدىڭ بەلگىسى رەتىندە وزدەرىن-وزدەرى سىناپ كورۋگە ۇندەيتىن تەست-بايقاۋلار جاسوسپىرىمدەردىڭ ءوزىن-ءوزىن ولتىرۋگە يتەرمەلەيتىن ءتۇرلى ادىستەرى ەكەنى قازىر ايدان انىق ايقىندالىپ وتىر. اسىرەسە, جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى وتپەلى كەزەڭدە وسىندايلاردىڭ كورىنىس بەرۋى وتە قاۋىپتى. ماسەلەن, جەتكىنشەككە «ساعات تاڭعى 4-تە تۇر. ايتىلعان جەرگە بار. سۋرەتكە ءتۇسىپ, بىزگە جىبەر» دەيدى. جىبەرسە, «سەن ۇلكەن سىناقتان ءوتتىڭ, مارتەبەڭ ءوستى» دەپ ماداقتايدى. بىراق «ون قاباتتى ءۇيدىڭ شاتىرىمەن جالاڭاياق ءجۇرىپ ءوت» دەۋ وتە قاۋىپتى.
نە بولماسا, «كەۋدەڭدى قىسىپ ءۇش مينۋت تۇرۋعا شىداساڭ, ناعىز كەرەمەت ادامسىڭ» دەپ كەۋدەسىن قىس تىرىپ, ەستەن تانۋ, قايتادان ارەڭ ەسىن جيناۋ بۇل ويىن ەمەس, ناعىز قىلمىس. مۇنى جاساپ وتىرعان – قىلمىسكەر. مىنە, وسىنىڭ ءبارى ينتەرنەت ارقىلى ىستەلەدى. ءارى مۇندايعا ءۇيىر بولاتىن بويىندا كەم دەگەندە ءبىر اۋىتقۋى بار ءجاسوسپىرىم. بىراق ولار سىرقات رەتىندە باقىلاۋعا الىنباعان.
«سوندىقتان جاسوسپىرىمدەر ءسۋيتسيدىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن التى اي سايىن سكرينينگ جۇرگىزۋ دە ۇسىنىلىپ وتىر. سونداي-اق ولاردىڭ بويىندا ومىرلىك داعدى قالىپتاستىرۋ دا وتە ماڭىزدى. ومىرلىك داعدىلارى دامىعان بالالار وزدەرىن دەربەس, تاۋەلسىز سەزىنىپ, ءوزىنىڭ ماسەلەلەرىن اينالاسىنداعىلاردان ايىرا الادى. ولار بەلسەندى, باستاماشىل بولىپ كەلەدى ءارى وزىنە سەنىمدى, ىشكى باقىلاۋىن جوعالتپايتىنداي بولىپ ەرجەتەدى» دەيدى ماماندار.
راسىندا دا جاڭا جەتىلىپ, ەرجەتىپ, بوي تۇزەپ كەلە جاتقان وسكەلەڭ ۇرپاققا ءوزىن-ءوزى قۇرمەتتەۋ سەزىمىن وياتاتىن مۇمكىندىكتەر تۋعىزسا, ءبىر نارسەگە ەرەكشە قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرسا, ءسويتىپ بۇگىن تاڭدا ەلىمىزدە قالىپتاسىپ وتىرعان جوعارىدا ايتىلعان كەلەڭسىزدىكتەرگە ەشقانداي جول بەرىلمەسە ەكەن دەيمىز.
