وتكەن عاسىردىڭ سوناۋ 50-ءشى جىلدارى قازاقتىڭ قايسار دا اقيىق اقىنى قاسىم امانجولوۆ: «بەرسەڭ, بەر, بەرمەسەڭ, قوي باسپاناڭدى, سوندا دا تاستاماسپىن استانامدى. ولەڭنىڭ وتىن جاعىپ جىلىتارمىن ءوزىمدى, ايەلىمدى, جاس بالامدى» دەپ قوعامنىڭ ءبىر كەمشىلىگىن, ءبىر كەم دۇنيەسىن اشىپ تا اشىنىپ ايتىپ كەتكەن عوي. ارينە, ول ۋاقىت پەن قازىرگى كەزدى سالىستىرۋعا مۇلدە كەلمەس. قازىر ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىن الىپ, ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەن, ياعني قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن زامانعا بەت العان كەزەڭدەمىز. شۇكىر, باسپانا دا بەرىلىپ جاتىر. كەز كەلگەن قازاق ءۇي الام دەسە دە, ءۇي تۇرعىزام دەسە دە – ءوز ەركى.
ەلوردا – ساپالىلىقتىڭ, ساۋلەتتىلىكتىڭ, ادالدىقتىڭ, ۇلگىلىكتىڭ, ەڭ باستىسى تازالىقتىڭ سيمۆولى. سوعان وراي ءاربىر قازاق بۇرىن-سوڭدى تۇسكە ەنىپ كورمەگەن كەڭ سارايداي نەبىر عاجاپ پاتەرلەرگە قونىستانىپ جاتىر. كەڭەستىك كەزەڭدە قاسىم اعامىز جىرلاعانداي, بۇگىندە دە باسپانا قادىرى ارتىپ تۇرعانىمەن, بىراق, ايتەۋىر, وعان قول جەتكىزۋدىڭ مۇمكىندىگى كوپ. سول كوڭىلگە دەمەۋ بولاتىن. جاقسىنى كورىپ, باردى بار ەتە الۋ قانىمىزعا سىڭگەن ادەت ەدى عوي. بىراق وسىندايدا كەيبىرەۋلەر قولعا تيگەن باسپانانىڭ قورلىعىن كورەدى دەگەندى كىم ويلاعان.
ماسەلەن, استانا قالاسىنىڭ بۇرىن «چۋگۋنكا» دەپ اتالىپ كەتكەن ايماعى بار. بىلەتىن ەل-جۇرت كەڭەستىك كەزەڭدە بۇل تۇستا اتى دۇركىرەگەن شويىن قۇيۋ زاۋىتى بولعانىن دا ايتادى. ونىڭ جۇمىسشىلارىنا ارنالىپ بىرنەشە كوپ قاباتتى جاتاقحانالار دا سول كەزدە سالىنعان كورىنەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, زاۋىت جۇمىسشىلارىنىڭ تىڭعىلىقتى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن باسپانا ماسەلەسى عانا ەمەس, ۇيدە, ياكي تۇزدە بولسىن جاقسىلاپ دەمالۋلارىن كوزدەپ جانعا جايلى تازالىقتىڭ ءبارى قاراستىرىلعان ەكەن. ۋاقىت وتە كەلە ول ۇيلەردىڭ دەنى جەكەشەلەندىرىلگەنى جانە بەلگىلى. ياعني جاتاقحانانىڭ ءار بولمەسىنىڭ يەلەرى تابىلدى. بۇل دۇرىس بولدى. ويتكەنى يەسىز قالسا, ول ۇيلەردىڭ جاعدايى قانداي كۇيگە تۇسەرى بەيمالىم ەدى. ال ءتارتىپ پەن تازالىق – استانا كوركى. ەلوردانىڭ قاي بۇرىشىنا بارساڭىز دا تەك جاقسىلىقتىڭ بەلگىسىن كورۋگە ءتيىستىسىز. ءبىز سولاي ويلايمىز.
الايدا, الگى دوسمۇحامەدۇلى اتىنداعى كوشەدە ورنالاسقان بىرنەشە تۇرعىن ءۇي ماڭايىنا بارساڭىز كوڭىل قۇلازيدى. و زامان مەن بۇ زاماندا باسپانانىڭ قورلىعىن وعان قولى جەتپەگەن ادام كورۋشى ەدى. ال مىنا جاعدايدا باسپانالى بولعان ادامىڭ سول ۇيىنەن ازاپ شەگۋىنىڭ ايىبى كىمنەن دەيسىز ەرىكسىز. سەبەبى, وسى دوسمۇحامەدۇلى كوشەسىندەگى 4 جانە 6-شى ءۇي تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, قازىرگى زامانداعى ءسان-سالتاناتى جاراسقان استانا قالاسىندا تاپ وسىنداي وزدەرى تۇراتىن جاتاقحانا سەكىلدى ۇيدە ءومىر ءسۇرۋ تىپتەن ىڭعايسىز دەيدى. بىلە بىلسەڭىز, اتالعان ۇيلەردىڭ جەرتولەسى قالدىق سۋعا تولىپ قالادى. سونىڭ ءيىسى قولقانى اتىپ, پاتەر ءىشىن جايلاپ العان ەكەن. بۇل جاعداي ەستىگەن ەلدەن ۇيات ەكەنى راس. الايدا, جايناعان ەلوردامىزدىڭ ىرگەسىندە ءدال وسىنداي جاعداي بولادى دەگەنگە سەنۋ دە قيىن.
بىراق شىندىقتان قاشىپ قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. ارىزدانعان تۇرعىنداردىڭ شاعىمىنا سايكەس, بۇل جاعدايدى تەكسەرگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ استانا قالاسى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ الماتى اۋدانى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ باسقارماسى» مەملەكەتتىك مەكەمەسى ءمان-جايدىڭ شىنايى بەتىن اشىپ بەردى. ونداعى قاعازدا سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي, «استانا قالاسى دوسمۇحامەدۇلى كوشەسىندەگى №4 ءۇي جەرتولەسىنىڭ سانيتارلىق جاعدايى قاناعاتتانارلىقسىز, كارىز قۇبىرى تەسىلىپ, سونىڭ سالدارىنان جەرتولە لاس سۋ مەن ءناجىس قالدىعىنا تولىپ قالعان. وسى جەرتولەگە بار جۋىندى-شايىندى قالدىقتار دا جينالىپ قالعان» دەپ جازىلىپتى.
ارينە, مۇنداي جاعداي جاقسى ەمەس ەكەندىگى بەلگىلى. ءتىپتى قالانىڭ وندىرىستىك ايماعىنداعى تۇرعىن ءۇيدىڭ وسىنداي كۇيگە ءتۇسۋى ادام توزگىسىز ءارى ۇيات نارسە. بارىنەن بۇرىن مۇنداي ءۇي تۇرعىندارىنىڭ قانداي قيىن جاعدايعا تاپ بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ال وعان جول بەرىپ وتىرعان كىمدەر؟ تۇرعىنداردىڭ وزدەرى مە؟ ولاي دەۋ اقىلعا سىيمايدى. ءتىپتى, شىنىمەن تۇرعىنداردىڭ وزدەرى كىنالى بولسا دا, مۇنداي حالگە جەتكىزۋگە جول بەرىپ قويعان بيلىك ورگاندارى نە دەيدى؟ ەندەشە, قانشا جەردەن كەمشىلىك جىبەرىلسە دە, ءار قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان استانا سەكىلدى قالامىزدا ءدال وسىنداي كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەتىندەي كەلەڭسىزدىكتەر ورىن الماۋى ءتيىس ەدى عوي دەيمىز.
الەكساندر تاسبولاتوۆ,
جۋرناليست
