ۇلى جەڭىس كۇنى جاقىنداعان سايىن اتامدى ءجيى ەسىمە الامىن. ارينە, ونى كورگەن ەمەسپىن. ءتىپتى, قانداي ادام بولعاندىعىن قيالىممەن ەلەستەتە المايمىن. ول تۇگىل تۋعان اكەمنىڭ ءوزى مەن ەس بىلمەي تۇرعاندا دۇنيەدەن وزدى. كىشكەنتايىمنان اجەمنىڭ باۋىرىندا ءوستىم. «جالعىزدان قالعان تۇياق, قارا شاڭىراقتىڭ يەسى» دەپ توبەمنەن قۇس ۇشىرمادى. بەتىمنەن قاقپاي, ماپەلەدى. اپالارىمنان بولەكتەپ وتىردى. اجەمنەن دە اتام تۋرالى ءجوندى سۇراي المادىم. ول كىسى 2-ءشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە ومىردەن ءوتىپ كەتتى.
بالا كۇنىمىزدە مەكتەپتە ارداگەرلەرمەن ءجيى كەزدەسۋ وتەتىن. وعان سوعىسقا قاتىسقان ارداگەرلەردى شاقىرىپ, ەرلىك جايىنداعى اڭگىمەلەرىن تىڭدايتىنبىز. اسىرەسە, 9 مامىر جاقىنداعاندا سونداي شارانى ءار سىنىپ جارىسىپ وتكىزەدى. ول كەزدە اۋىلدا قاندى قىرعىندى كورگەن اقساقالداردىڭ قاتارى كوپ. سوندايدا مەدەت دوسىم اتاسى ەسىمسەيىت قاريانى, عابيت بوقان اكەسىن جەتەكتەپ الىپ بارا جاتقاندا, سولارعا قىزىعا قاراپ: «مەنىڭ دە اتام سوعىستان امان كەلگەندە, ونى مەكتەپكە جەتەكتەپ بارۋشى ەدىم» دەپ ارماندايتىن ەدىم. ءيا, جۇمىر باستى پەندەنىڭ قاي ارمانى ورىندالعان؟
اتامنىڭ ەسىمى – قۇسايىن. 1907 جىلى قوستاناي وبلىسى (بۇرىنعى تورعاي) امانكەلدى اۋدانى قابىرعا اۋىلىندا تۋعان. ەرتەرەكتە ول «ءبىرىنشى اۋىل» دەپ اتالعان. 1942 جىلى اسكەرگە شاقىرىلادى. اجەمنىڭ ايتۋىنشا, ستالينگراد مايدانىنا الىنعان. ويتكەنى سوعىس دالاسىنان ۇيگە جولداعان سوڭعى حاتىندا «ستالينگرادتامىز» دەپ جازعان. ول حاتتاردىڭ ەشقايسىسى ساقتالمادى. تاريحتان بەلگىلى, ستالينگراد شايقاسىندا ادام قانى سۋشا توگىلدى. ءدال وسىندا كەڭەس اسكەرى 1 ملن 130 مىڭعا جۋىق جاۋىنگەرىنەن ايىرىلدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ستالينگراد قالاسىنا ەڭ جاقىن تىل سانالدى. وعان قازاقستاندا جاساقتالعان ديۆيزيالار تارتىلدى. ايتالىق, 62-ارميانىڭ قۇرامىندا 4 مىڭعا جۋىق قازاق سوعىسقان. مىنە, سولاردىڭ قاتارىندا مەنىڭ مارقۇم اتام قولىنا قارۋ الىپ, قاندى قىرعىننىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. اجەمنىڭ سوزىنشە, اتامنان «سوعىستا ەرلىكپەن قازا تاپتى» دەپ جازىلعان قارا قاعاز كەلمەگەن. تەك «حابار-وشارسىز كەتتى» دەگەن ءۇشبۇرىش حات كەلگەن. اتامنىڭ ارتىندا ءبىر ۇل, ەكى قىزى قالدى. اجەم سولاردى تۇمسىقتىعا شوقتىرماي, قاناتتىعا قاقتىرماي ءتاربيەلەپ, ادام قاتارىنا قوسادى. اسىل جارىنا ادال بولىپ, شاڭىراعىن قۇلاتپاي, ۇستاپ وتىردى. ول دۇنيەدەن وزعانشا ەرىنىڭ ولگەندىگىنە سەنگەن ەمەس. وعان اتام ءبىر جەردە ءتىرى جۇرگەندەي سەزىلەتىن. ءبىزدىڭ ەلدە ەرتەرەكتە شۇرمەن دەگەن ارۋاقتى قۇمالاقشى بولىپتى. ول كىسىنىڭ ايتقانى قاتە كەتپەيدى. اجەم بىردە سول قارياعا بارىپ قۇمالاق اشتىرادى. اقساقال قۇمالاقتى جايىپ جىبەرىپ, ۇزاق ويلانىپتى. «وسى شاڭىراققا سىرت جەردە تىلەۋلەس بولىپ جۇرگەن ءبىر ادام بار. بىراق ونىمەن تىرلىكتە كەزدەسپەيسىز» دەپ تۇقىرايىپ قالىپتى. سونى ەستىگەن اجەم: «ايتتىم عوي, ايتتىم مەنىڭ شالىم ءتىرى, تۇتقىنعا ءتۇسىپ, شەتەلدە قالىپ قويعان عوي» دەپ جورامال جاساۋشى ەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ اۋىلدا ۆلاسوۆتار ارمياسىندا بولىپ, تۇتقىنعا ءتۇسىپ, ودان كەيىن كەڭەس وكىمەتىنىڭ ازاپ قۇرىعىنا دا ءىلىنىپ, ەلگە كەش ورالعان 1-2 ارداگەر بولدى. اجەم سولاردى كورگەندە مۇڭايىپ قالاتىن.
سوعىستا قازا تاپقان جاۋىنگەرلەر جايىنداعى قۇجاتتار جارىققا شىققاننان باستاپ, اتام تۋرالى دەرەكتى عالامتوردان ىزدەستىردىم. اسىرەسە, رەسەيدىڭ قورعانىس مينيسترلىگى جاريالاعان سايتتارعا كوبىرەك ءۇڭىلدىم. ناقتى قولىما ەشتەڭە ىلىكپەدى. ءسويتىپ, ءۇمىتىم ۇزىلۋگە اينالعان شاق ەدى. وتكەن سەنبى كۇنى سەرىكبول حاسان دەگەن جۋرناليست الەۋمەتتىك جەلىدە: «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا وققا ۇشقان, حابارسىز كەتكەن, ەرلىك كورسەتكەن اتالارىڭىزدى ىزدەسەڭىزدەر, مىنا سايتتاردان مالىمەت الۋعا بولادى» دەپ رەسەيلىك ءۇش سايتتى كورسەتىپتى. سونىڭ «pamyat-naroda.ru» اتتى پورتالىنا كىرىپ, اتامنىڭ اتى-ءجونىن تەردىم. بۇرىن ۇنەمى ورىسشا «كۋداباەۆ كۋساين» دەپ جازىپ ىزدەۋشى ەدىم. وسى جولى «حۋداباەۆ حۋساين» دەپ جازا سالدىم. نەگە ولاي تەرگەنىمدى ءوزىم دە بىلگەن جوقپىن. ءبىر كەزدە ەكى ادامنىڭ ەسىمى شىقتى. العاشقىسى – 1902 جىلى تۋعان, ۇلىتاۋدىڭ قازاعى. ونىڭ دا ەسىمى – قۇداباەۆ قۇسايىن. ەكىنشىسى…يا, ەكىنشىسى, ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. مەن سارىلىپ ىزدەپ جۇرگەن تۋعان اتام تۋرالى مالىمەت. اۋەلگىدە ونشا سەنىڭكىرەمەدىم. اقىرىن جازىلعانداردى وقي باستادىم. ءبارى دە كەلىپ تۇر. كوزىمنەن جاس ىتقىپ شىقتى. اجەمنىڭ ءومىر بويى اڭساعان ارمانى. امال نە, وعان ەندى ايتۋعا كەش… قۋانىشتان اۋىلداعى اناما قوڭىراۋ شالدىم. اپام دا سەنەر ەمەس. قايتا-قايتا ول تۋرالى بەرىلگەن دەرەككە ۇڭىلەمىن. وندا بىلاي جازىلعان. سول قالپىندا جاريالاعىم كەلدى. «حۋداباەۆ كۋساين. 05.02.1942 تۋرگايسكي رۆك, كازاحسكايا سسر, كۋستانايسكايا وبل., تۋرگايسكي ر-ن.53 زاپاس. پولك سۆيازي. سترەلوك. كراسنوارمەەتس. __.08.1943 پروپال بەز ۆەستي. نومەر فوندا يستوچنيكاينفورماتسي – 58. نومەر وپيسيستوچنيكاينفورماتسي –977521. نومەر دەلايستوچنيكاينفورماتسي-623» دەپ ايقىن كورسەتىلگەن. تۇپ-تۋرا مەنىڭ اتام. زايىبى دەپ اجەمنىڭ ەسىمىن جازىپتى. بار بولعانى – وسى. بىراق ءبىز وسى حاباردى جەتپىس ەكى جىل كۇتتىك. بيىل جەڭىستىڭ اياقتالعانىنا دا 72 جىل تولدى. ءبىر ادامنىڭ عۇمىرى. اتام جايىندا جازىلعان مالىمەت شىعىپ قالا ما دەپ قانشا جىل ەلەڭدەپ جۇردىك. مىنە, سول ارمانىمىز ورىندالدى. ەندى وسى قۇجاتتاردىڭ ىزىمەن ىندەتىپ زەرتتەيمىن. بولاشاقتا جەرلەنگەن جەرى تابىلىپ قالار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
جالپى, ەل ىشىندە سوعىس سالعان قاسىرەتتىڭ تاڭباسى ءالى وشە قويعان جوق. ءبىزدىڭ اۋلەتتەن التى بىردەي ازامات مايداننان ورالمادى. اتامنىڭ نەمەرەلەس – ابدىكارىم شاحاتۇلى, ءابدىراحمان شاحاتۇلى, سەيىتقاسىم سەيىتقوجاۇلى سەكىلدى باۋىرلارى جات جەردىڭ توپىراعىن جاستاندى. ايتەۋىر, سولاردىڭ ارتىندا ءبىر-ءبىر تۇياق قالدى. قازىر ولار ماۋەلى بايتەرەككە اينالدى. تاعى ءبىر جاقىن تۋىسقانىمىز مۇرات قاريانىڭ ءۇش ۇلى بىردەي اسكەرگە شاقىرىلىپ, جاپ-جاس اسقار مەن ماۋسىمباي دەگەن ەكى ۇلى سوعىستا قازا تابادى. ءۇشىنشى بالاسى مايداننان اۋىر جارالانىپ كەلىپ, ەلدە كوز جۇمادى. ۇشەۋىنەن دە ۇرپاق قالمادى. مۇرات اتامنىڭ ءوزى ۇزاق عۇمىر كەشىپ, 99 جاسىندا ومىردەن وتەدى. ءسويتىپ, ءبىر ۇلكەن شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنى ءوشتى.
9 مامىر جاقىنداعاندا سولاردى ويلاپ, جۇرەگىم مۇڭعا باتادى. ولار تۋرالى كولەمدى دۇنيە جازعىم كەلەدى. سونى جازا الماي ءجۇرمىن…
