بۇرىن داۋاسى قيىن اۋرۋ – جيتس-تەن, ياعني جۇرە پايدا بولاتىن يممۋن تاپشىلىعى سيندرومى دەرتىنەن ەمدەلۋ مۇمكىندىگى بۇگىندە عىلىم مەن مەديتسينا جەتىستىگىنىڭ ارقاسىندا ارتا ءتۇستى. مامىردىڭ ءار ءۇشىنشى جەكسەنبىسىندە الەم وسى اۋرۋدان قايتىس بولعانداردى ەسكە الادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, ەلوردادا سوڭعى 10 جىلدا جيتس-تەن ءولىم-ءجىتىم ەكى ەسە ازايدى. مۇنىڭ ءبارى دياگنوز قويىلعاننان كەيىن بىردەن قولجەتىمدى انتيرەتروۆيرۋس تەراپياسىن وتكىزۋدىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولعان.
اۋرۋدىڭ الدىن الۋ, جالپى تاريحى تۋرالى جاقىندا ارنايى بريفينگتە قالالىق ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ, ياعني ادامداعى يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسىنىڭ الدىن الۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قانات اسقاروۆ ايتىپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, ستاتيستيكاعا سايكەس, استانادا بۇل اۋرۋدى جۇقتىرعان 3 مىڭداي ادام تىركەلگەن, جىل باسىنان بەرى بۇل كورسەتكىش 142 ادامدى قۇراعان, جۇقتىرعانداردىڭ 64 پايىزى 20-39 جاس ارالىعىنداعى جاستار بولعان, كوبىنە, ياعني 90 پايىزدان استام جاعدايدا اۋرۋ جىنىستىق جولمەن جۇققان.
– ەلوردالىق دارىگەرلەر ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ الدىن الۋ تاسىلدەرىن وزگەرتە باستادى. سكرينينگكە, دياگنوستيكاعا جانە ەمدەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلاتىن جاڭا ستراتەگيالار (95-95-95) انىقتالدى. ءىس جۇزىندە بۇل «تابۋ, سىناۋ, ەمدەۋ جانە ساقتاۋ» تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋدى بىلدىرەدى. ماسەلەن, ەمحانالاردا كلينيكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا ايتۆ-عا تەستىلەۋ بەلسەندى جۇرگىزىلۋدە. ناتيجەسىندە 80 پايىزدان استامى ەرتە كەزەڭدە انىقتالادى. حالىقتىڭ نەگىزگى توپتارى ءۇشىن ۇەۇ بازاسىندا ەكسپرەسس-تەستىلەۋ ەنگىزىلدى. يندەكستىك تەستىلەۋ باعدارلاماسى جۇزەگە اسۋدا. جىل باسىنان بەرى بارلىعى 100 مىڭنان استام ادام ايتۆ-عا تەكسەرىلدى. الدىمىزعا قويعان جاڭا ماقسات – جاڭا تەحنولوگيالاردى, دارىلىك نارىقتا جاڭا پرەپاراتتاردى جانە نەعۇرلىم جەڭىلدەتىلگەن ەمدەۋ سحەمالارىن ەنگىزۋ, – دەدى ءوز سوزىندە ورتالىق باسشىسى.
بۇل كۇن العاش رەت 1983 جىلى اتالىپ ءوتتى. سول كەزدە مەديتسيناعا بەلگىسىز اۋرۋدان بىرنەشە مىڭ ادام قايتىس بولدى, ال ۇيىمداستىرۋشىلار جيتس-كە نازار اۋدارىپ, ناۋقاستارعا قولداۋ كورسەتكىسى كەلدى. بۇگىنگى تاڭدا الەم بويىنشا 42 ميلليوننان استام ادام ۆيرۋستى جۇقتىرىپ, 25 ميلليوننان استام ادام قايتىس بولدى. بۇل اۋرۋمەن ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگى – 30 جاسقا دەيىنگى جاستار. يۋنەيدس-ءتىڭ بيىلعى ۇرانى: «ماحاببات پەن ىنتىماقتاستىق ارقىلى بىرگە ەستە ساقتايمىز, بىرگە جەڭەمىز!». ۇران ەپيدەميا ءومىرىن قيعانداردى ۇمىتپاۋعا, اقپاراتتىق-پروفيلاكتيكالىق باعدارلامالار مەن جوبالاردى بەلسەندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋعا, ايتۆ-مەن ءومىر سۇرەتىن ادامدار اۋرۋدان گورى كوپ ەكەنىن جانە ولاردى ستيگما مەن كەمسىتۋگە بولمايتىنىن تۇسىنۋگە شاقىرادى.
ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ الدىن الۋ ورتالىعى جيتس-تەن قايتىس بولعان ادامداردى ەسكە الۋ كۇنى اتالعان ينفەكتسيانىڭ تارالۋ ماسەلەلەرىنە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارۋدى ماڭىزدى دەپ سانايدى. حالىقارالىق ەسكە الۋ كۇنى – دەرتتىڭ ودان ءارى تارالۋىنا قارسى تۇرۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتۋدىڭ تاعى ءبىر مۇمكىندىگى, سونىمەن قاتار بۇل ەشكىمنىڭ اۋرۋدان ساقتاندىرىلماعانىن ەسكە سالادى. ونىڭ ۇستىنە, بۇل – ناقتى تاۋەكەلدى كورسەتۋ جانە ونى قالاي بولدىرماۋعا بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ مۇمكىندىگى. وسىعان بايلانىستى ەسكە الۋ كۇنىنىڭ باستى ماقساتى – اۋرۋدان قايتىس بولعان ادامداردى ەسكە الۋ عانا ەمەس, ينفەكتسيانىڭ الدىن الۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى حالىقتى تاعى دا حاباردار ەتۋ, ينفەكتسيامەن ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ قۇقىعىن ساقتاۋ, ستيگما, كەمسىتۋشىلىكپەن كۇرەسۋ ماسەلەسىنە جۇرتشىلىق نازارىن اۋدارۋ.
مەديتسينا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, بۇگىنگى تاڭدا زاماناۋي مەديتسينا جەتىستىگىنىڭ ارقاسىندا ايتۆ-ينفەكتسياسى باقىلاۋعا بولاتىن سوزىلمالى اۋرۋعا اينالدى. اتاپ ايتقاندا, انتيرەتروۆيرۋس تەراپياسى ينفەكتسيانىڭ اسقىنۋىن باسەڭدەتەدى جانە ونىمەن اۋىراتىن ادامدارعا تولىققاندى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەلىمىزدە ينفەكتسيا انىقتالعان بارلىق ناۋقاس تەراپيانى تەگىن الادى. ەسكە الۋ كۇنىندە ونىڭ تارالۋ ماسەلەسىنە قاراپايىم ازاماتتاردىڭ كوزقاراسىن وزگەرتۋگە شاقىرۋ كوزدەلەدى. مالىمەتتەردى تولىق جانە كەڭىنەن بەرۋ, تاراتۋ ماقساتىندا ايتۆ-ورتالىعى ەلوردا تۇرعىندارى ءۇشىن اقپارات-اعارتۋ جۇمىسىن, ينفەكتسيانىڭ بار-جوعىن تەكسەرە وتىرىپ, ءتۇرلى ءىس-شارا وتكىزەدى. حالىقارالىق كۇنگە بايلانىستى ىشكى ساياسات, ءبىلىم, دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارمالارىمەن, استانا قالاسىنىڭ باسقا دا ۇيىمدارىمەن بىرلەسىپ, جاستار اراسىندا ينفەكتسيانىڭ الدىن الۋ بويىنشا اكتسيا وتكىزدى.
استانا قالاسى بويىنشا 1997 جىلدان باستاپ ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ 3226 جاعدايى تىركەلدى, ونىڭ ىشىندە 60 پايىز جاعداي 20-39 جاس اراسىنداعى ادامداردا تىركەلگەن. جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇيەلى الدىن الۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدە ايتۆ-ينفەكتسياسىنىڭ تارالۋى بويىنشا جاعداي دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ باعالاۋى بويىنشا شوعىرلانعان كەزەڭدە ساقتالۋدا. ءبىر جىل ىشىندە تەستىلەۋ كولەمى 7,5 پايىزعا ارتتى. جۇكتى ايەلدەردى ەسەپكە قويۋ كەزىندە تەستىلەۋمەن قامتۋ 99,1 پايىزدى قۇراسا, جۇكتى ايەلدەردىڭ جىنىستىق سەرىكتەسىن تەستىلەۋمەن قامتۋ 95 پايىزدان ارتىق بولدى.
