ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ جاي-جاپسارىن حالىقتىڭ, اسىرەسە جاستاردىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىمەن باعامداۋعا بولادى. الايدا ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر مەن مەملەكەتتىك ورگاندار ۇسىناتىن دەرەكتەرگە قاراپ تون ءپىشۋ شىنايى جاعدايدى ايقىنداي الماسى انىق. قوعامدا جاستاردىڭ اتى اتالعان جەردە جۇمىسسىزدىقتىڭ قوسا ايتىلاتىنى راس. ەلىمىزدە ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي جۇرگەن جاس ماماندار قاتارى بارشىلىق. بۇعان نە سەبەپ؟ جاستاردىڭ وزدەرى قۇلىقسىز با, الدە مەملەكەتتىك باعدارلامالار قاۋقارسىز با؟
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك, بۇگىندە 452,6 مىڭ وتانداسىمىز جۇمىسسىز ءجۇر. ونىڭ 3,6 پايىزى – 15 پەن 34 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار. ال وقۋعا دا, جۇمىس ىستەۋگە دە قۇلىقسىز NEET ساناتىنداعىلار ۇلەسى 7,5 پايىزعا جەتكەن. بۇل ساندار ەلىمىزدە جۇمىسسىز جاستاردىڭ قاتارى وسپەسە, ازايماعانىن كورسەتىپ وتىر. ال ەلورداداعى احۋال جايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ استانانى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەس وتىرىسىندا ايتقان ەدى.
«ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باسا ءمان بەرۋ قاجەت. باستى نازاردى قالا تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتۋعا اۋدارۋ ماڭىزدى. الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ اياسىنداعى ورتاشا جالاقى 100 مىڭ تەڭگەدەن اسادى. جۇمىس ورىندارى بار. بىراق اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الاتىن ەڭبەككە جارامدى ازاماتتاردىڭ 60 پايىزدان استامىنىڭ تۇرمىس جاعدايى تومەن. سونداي-اق جاستاردى قولداۋ شارالارى ءتيىمدى ەمەس. جاستارمەن جۇمىس بۇقارالىق ءىس-شارالار وتكىزۋدەن اسپاي جاتادى. ال استانادا جاستار اراسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى وتە جوعارى, رەسپۋبليكا بويىنشا ەكىنشى ورىندا» دەدى پرەزيدەنت.
باعدارلامالاردىڭ بەرەرى نە؟
باس قالادا جاستاردىڭ جالپى سانى 440 مىڭنان اسادى. ال ولاردىڭ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4 پايىزدى قۇراسا, NEET ساناتىنداعى جاستار ۇلەسى – 6,1 پايىز نەمەسە 25 مىڭ ادام. سونداي-اق استانا قالاسى ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ دەرەگىنشە, ەڭبەككە قابىلەتتى جاستار سانى – 298 مىڭ, ونىڭ ىشىندە جۇمىس ىستەيتىندەر – 286 مىڭ, جۇمىسسىز – 12 مىڭ. جاستار كوپ شوعىرلانعان قالالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ولاردى جۇمىسپەن قامتۋ – باس قالاداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. وسى ورايدا قالالىق «ەڭبەك موبيلدىلىگى ورتالىعىنىڭ» مانساپ ورتالىعى ارقىلى بيىلعى 10 ايدا 6195 ادام جۇمىسپەن قامتىلىپ, 3706-سى تۇراقتى جۇمىس ورنىنا ورنالاستى. بۇل كورسەتكىشتىڭ ىشىنە ۇڭىلەتىن بولساق, ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپقانداردىڭ اراسىندا وقىعان ماماندىعى, العان ديپلومى بويىنشا جۇمىس تاپقان جاستار از. ەكىنشى تۇرعىدان العاندا, جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جاستار بوس ورىندار جارمەڭكەسىنە قاتىسقانىمەن, دەنى قىزىعا بەرمەيدى. سەبەبى بۇل جۇمىس ورىندارىنىڭ, سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا, ەڭبەكاقىسى تومەن. ونىڭ ۇستىنە جاستار جان قينامايتىن, كومپيۋتەر الدىندا عانا وتىرىپ ىستەيتىن جۇمىسقا اۋەس. اۋىر جۇمىس ىستەپ, قينالعىسى كەلمەيدى. مىنە, وسى ماسەلەلەر دە جاستاردىڭ كاسىپتەنۋىنە ءوز سالقىنىن تيگىزىپ تۇرعانى جاسىرىن ەمەس.
باس قالادا جاستاردىڭ جالپى سانى 440 مىڭنان اسادى. ال ولاردىڭ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4%-دى قۇراسا, NEET ساناتىنداعى جاستار ۇلەسى – 6,1% نەمەسە 25 مىڭ ادام. سونداي-اق استانا قالاسى ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ دەرەگىنشە, ەڭبەككە قابىلەتتى جاستار سانى – 298 مىڭ, ونىڭ ىشىندە جۇمىس ىستەيتىندەر – 286 مىڭ, جۇمىسسىز – 12 مىڭ
«ەڭبەك موبيلدىلىگى ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى ولجاس وماردىڭ ايتۋىنشا, جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ ماقساتىندا بىرقاتار مەملەكەتتىك جوبالار ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتىپ وتىر.
– بۇگىندە استانادا 5000-عا جۋىق بوس جۇمىس ورنى بار. مانساپ ورتالىعى جۇمىسپەن قامتۋدا جاستارعا باعىتتالعان «جاستار پراكتيكاسى», «العاشقى جۇمىس ورنى» جانە «ۇرپاقتار كەلىسىمشارتى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ۇسىنادى. بۇگىندە بۇل جوبالار ناتيجەسىن كورسەتىپ, «جاستار پراكتيكاسى» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە 983 ادام جانە «العاشقى جۇمىس ورنى» بويىنشا 301 ادام جۇمىسقا ورنالاستى. اتالعان جوبالار ورتالىق تىركەۋدەگى ازاماتتارعا سۋبسيديالاناتىن, ياعني ايلىق جالاقىسى مەملەكەت تاراپىنان تولەنەتىن جۇمىس ورىندارىن ۇسىنادى. «جاستار پراكتيكاسى» جوباسى ماماندىعى بويىنشا العاشقى جۇمىس تاجىريبەسىن الۋعا كومەكتەسەدى. وعان كوللەدجدى نەمەسە جوو-نى سوڭعى ءۇش جىلدا بىتىرگەن جاستار قاتىسا الادى. باعدارلاماعا قاتىسۋشى 35 جاستان اسپاۋى ءتيىس. سونداي-اق شارتتاردىڭ ءبىرى – ماماندىق بويىنشا جۇمىس تاجىريبەسىنىڭ بولماۋى. ەڭبەكاقى مولشەرى – 30 اەك نەمەسە 103 500 تەڭگە.
وقۋىن اياقتاپ, ديپلومىن ەندى عانا قولىنا العان جاس مامان قانداي دا ءبىر مەكەمەنىڭ ەسىگىن قاقپاسىن «تاجىريبەڭ بار ما؟», «بىزگە بىلىكتى ماماندار كەرەك ەدى!» سىندى سوزدەردى ەستۋگە ءماجبۇر بولادى. ال ءتورت جىلىن ءبىلىم الۋعا ارناعان تۇلەكتە جۇمىس ءوتىلى قايدان بولسىن؟! وسى تۇستا ءبىز جاستاردى «العاشقى جۇمىس ورنى» جوباسىنا قاتىسۋعا شاقىرامىز» دەدى و.ومار.
جالاقىنى ازسىنادى
«العاشقى جۇمىس ورنى» باعدارلاماسى جاستاردىڭ ەڭبەك نارىعىندا باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدى, ولاردى قاجەتتى ەڭبەك داعدىلارى مەن ءبىرىنشى جۇمىس ورنىنا بەيىمدەۋدى قامتاماسىز ەتەدى. وعان جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن جوو تۇلەكتەرى, جۇمىس تاجىريبەسى جوق NEET ساناتىنداعى جاستار قاتىسا الادى. باعدارلاما ۇزاقتىعى – 18 اي. سۋبسيديا مولشەرى – 30 اەك نەمەسە 103 500 تەڭگە. ودان بولەك, «ۇرپاقتار كەلىسىمشارتى» جوباسى جۇمىسسىزداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا, زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان جۇمىسكەردى اۋىستىرۋعا ارنالادى.
ورتالىق ديرەكتورىنىڭ سوزىنشە, جاستاردىڭ باسىم بولىگى جالاقىسى كوپ تولەنەتىن جۇمىستاردى ىزدەيدى. جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى – وسى.
«قازىرگى جاستار جۇمىستىڭ ناتيجەسىن ۇزاق ۋاقىت كۇتكىسى كەلمەيدى. تەزىرەك بايىپ كەتۋدى, تەزىرەك تابىستى بولۋدى ويلايدى. ولار كەمى جالاقىسى 300 مىڭ تەڭگەدەن اساتىن جۇمىسقا ورنالاسقىسى كەلەدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك قىزمەتكە تۇرىپ, كەڭسەدە وتىرۋدى ارماندايدى. ال مەملەكەتتىك باعدارلاما ارقىلى قانشاما بوس جۇمىس ورنى ۇسىنىلعانىمەن, ونى ءارى قاراي يگەرىپ, الىپ كەتۋگە جاستاردىڭ قابىلەتى جەتە بەرمەيدى. سوندىقتان ءبىز جاستارمەن كەزدەسۋلەر بارىسىندا بولسىن قانداي جۇمىس بار, سوعان بارۋ كەرەك دەگەن ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزەمىز. اقىسى از تولەنەتىن جۇمىس بولسا دا, جاستار ءۇشىن بۇل – كاسىبي جولدا العاشقى قادام. ولار وزدەرىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن كورسەتۋ ارقىلى بۇدان دا جوعارى قىزمەتتەرگە ورنالاسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولاتىنى ءسوزسىز» دەدى سپيكەر.
مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى جۇمىس ىزدەگەن جاس مامانداردىڭ جالاقىسى ماردىمسىز ەكەنى دە راس. ينفلياتسيا سالدارىنان قىمباتشىلىق ەتەك العان ۋاقىتتا تومەن جالاقىعا جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقتى جاستار تابىلا قويمايتىنى دا انىق. جاستاردىڭ از جالاقى بۇگىندە ەشنارسەگە جەتپەيدى دەۋى دە وسىدان. سوندىقتان بۇل باعدارلامالار ۇسىناتىن قىزمەتتەن باس تارتقان جاس ماماندى دا كىنالاي المايمىز. وسىلايشا, ولاردىڭ كوپشىلىگى باعدارلاما بويىنشا قىزمەت ەتۋدەن باس تارتىپ, وزدىگىنشە جۇمىس ىزدەۋگە تىرىسىپ, كاسىپكەرلىككە بەت بۇرۋعا نيەتتى بولادى.
جۇمىس ىزدەپ, شەتەل اسادى
وسى ارالىقتا تاعى ءبىر ماسەلە تۋىندايدى. قازىر نەسيەسىن جابۋدىڭ, كاسىپ تابۋدىڭ, قالادان ءۇيلى بولۋدىڭ امالىن ىزدەپ جۇرگەن جاستار ەندى ناپاقاسىن شەتەلدەن ىزدەۋدى باستادى. ءبىرى كورەيادا قارا جۇمىسقا جەگىلسە, ءبىرى ەۋروپانىڭ دالاسىندا يا فەرمالارىندا كوكونىس تەرىپ, اقشا تاۋىپ ءجۇر. كۇنكورىس قامى ءۇشىن وتانىنان جىراقتا قىرىققابات تەرىپ, قارعا قۋعا, قۇلپىناي جيناپ, ساڭىراۋقۇلاق تاسۋعا ءماجبۇر. الەمدە ەكونوميكالىق احۋال قۇبىلعان تۇستا جان سانى ازايىپ, ەڭبەك كاپيتالى جەتىسپەيتىن ەۋروپا ەلدەرىنە بۇل – تاپتىرماس ولجا. وزگە ەلدىڭ جالاقىسىنا قىزىعىپ, شەتەل اسقانداردىڭ قاتارىندا ءمادي قۋاندىق بار.
– كورەيادا قۇرىلىسشى بولىپ جۇرگەنىمە 2 جىلدان استى. 6 ساعاتتىق جۇمىسىم ءۇشىن كۇنىنە 70 مىڭ تەڭگە الامىن. قازاقستاندا جۇمىس تابىلدى, بىراق ايلىعى از. ءدامحانالاردا كاسسير بولىپ تۇرعانىم ءۇشىن ايىنا 42 مىڭ الاتىن ەدى. مۇندا ءبىر ايدا تاپقانىمدى قازاقستاندا 3-4 ايدا تابامىن. بۇل جۇمىسىمدا ءۇش ۋاقىت تاماق بەرەدى. جاتاتىن جەرىمىز تەگىن. وسى جۇمىس ارقىلى نەسيەمدى جاۋىپ, ءۇيلى بولدىم. مەنىڭ تانىستارىم دا وسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. شىنى كەرەك, قازاقستاندا ەڭبەك رەسۋرسى باعالانبايدى. بىلايشا ايتقاندا, جۇمىس كۇشىنەن ايىرىلىپ جاتىرمىز, – دەيدى ول.
ەڭبەك ميگراتسياسى – مەملەكەتتىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالىنا, حالىقارالىق ارەناداعى رەيتينگىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن دۇنيە. مەملەكەتتەن جۇمىس كۇشى نەعۇرلىم كوبىرەك سىرتقا اعىلسا نەمەسە بىلىكتى كادرلار باسقا مەملەكەتكە بارىپ جۇمىس ىستەسە, ول مەملەكەتتىڭ ىشكى جۇمىس كۇشتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىگى جوق دەگەندى بىلدىرەدى.
«جالاقىنىڭ تومەن بولۋى جاستاردى كۇن كورۋ ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە ماجبۇرلەيدى. ساپالى ءبىلىم الۋعا الەۋەتى دە, قاراجاتى دا جەتكىلىكتى جاستار جاعى شەتەلگە كەتىپ ءبىلىم الۋعا اسىقسا, ونداي مۇمكىندىكتەرى جوق جاستار ول جاققا جۇمىس ىستەپ, كوبىرەك قاراجات تاۋىپ كەلۋگە اسىعادى. ءوز ەلىن قۇرمەتتەيتىن, ۇناعان ەڭبەك تۇرىمەن اينالىساتىن, ەڭبەك ەتۋدى ماقسات ەتەتىن سانالى ۇرپاقتى قالىپتاستىرۋ قاجەت. سوندىقتان جاستارعا ساپالى ءبىلىم الۋعا جاعداي جاساۋ, جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ, قالا جانە اۋىل جاستارى ءۇشىن تەڭ مۇمكىندىكتەر قالىپتاستىرۋ, جالاقىنى كوتەرۋ ماسەلەلەرى تۋىندايدى. قازىرگى نارىق قوعامى جاعدايىندا جاستاردىڭ ەڭبەك قۇندىلىقتارىن دۇرىس قالىپتاستىرۋ, ولاردى ادال ەڭبەك ەتۋگە, شىعارماشىلىققا, كاسىبيلىككە ىنتالاندىرۋ, مورالدى-ەتيكالىق تالاپتاردى باسشىلىققا الۋعا باعىتتاپ وتىرۋ قاجەت» دەيدى الەۋمەتتانۋشى الماگۇل مۋسينا.
