ادام ءوز ومىرىندە ەڭ باستىسى ماماندىق تاڭداۋدا قاتەلەسپەۋى كەرەك دەپ ايتىپ جاتامىز. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز – مەيرام جولتايۇلى بايعازين ماماندىق تاڭداۋدا جولى بولعان ازامات. جۋرناليست ماماندىعىن مەڭگەرگەن ول قازاق راديوسىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى. سونداي-اق, مەيرام جولتايۇلى ج.تاشەنەۆ, ە.اۋەلبەكوۆ جانە ءو.جانىبەكوۆ سىندى قازاقتىڭ تاۋ تۇلعالارىنىڭ جوقتاۋشىسى بولا ءبىلدى.
مەيرام بايعازين پاۆلودار وبلىسىنىڭ ماي اۋدانىنداعى «جالتىر» سوۆحوزىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى جولتاي ءوز زامانىندا «قىزىل ەڭبەك», «اقجار» كولحوزدارى مەن كيروۆ اتىنداعى سوۆحوزدارىن باسقارعان بىلىكتى باسشى بولعان. ال اناسى شاپەن ول 5 جاسقا تولعاندا تىم ەرتە ومىردەن ءوتتى. بۇل, ارينە, بالا مەيرامنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالعانىمەن, ونىڭ ەرتە ەسەيۋىنە بىردەن-ءبىر سەبەپ بولدى.
– مەنىڭ ءومىر جولىم سول كەزدەگى اۋىل بالالارى سياقتى قازاق ەلىنىڭ باسىنان وتكەن تاريحي جانە شەجىرەلىك ءمانى زور وزگەرىستەرمەن تىعىز بايلانىستى بولدى. ارينە, جولىم باسقالاردان ارتىق دەۋدەن اۋلاقپىن. دەگەنمەن, كورگەن بىلگەنىمدى, ومىردەن تۇيگەن وي-تۇجىرىمدارىمدى جازىپ قالدىرماسام, كىم بىلەدى, سول وتكەن ومىرگە جاسالعان قيانات سياقتى بولماس پا ەكەن, – دەيدى جۋرناليست.
كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان زاماندا قازاق ۇلتىنىڭ ءتىلى مەن سالت-ءداستۇرىن ساقتاپ تۇرۋ قيىنعا اينالعانى ەشكىمگە دە جاسىرىن ەمەس. ماسەلەن قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى جابىلىپ, سونىڭ سالدارىنان انا تىلىمىزگە قاتەر ءتوندى. ايتالىق, 1950 جىلدارى پاۆلودار وبلىسىندا قازاق مەكتەپتەرى بىرىنەن كەيىن ءبىرى جاپپاي جابىلا باستادى. بۇل, ارينە, مەيرامنىڭ اكەسى جولتايعا ۇناعان جوق. سەبەبى, ول قازاق مەكتەبىن جابۋ ارقىلى كەڭەس ۇكىمەتى جاپپاي ورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ جاتقانىن ءبىلدى. ونىڭ ۇستىنە تىڭ يگەرۋدى جەلەۋ ەتىپ قازاق دالاسىنا ميلليونداعان ورىس اعىلا باستادى.
وسىنداي قاۋىپ-قاتەردى سەزگەن اكە ۇلىن الماتىداعى جەزدەسى مەن اپايىنىڭ قولىنا تاپسىرادى. ونداعى جولتايدىڭ ويى بالاسىنىڭ ورىستانىپ كەتپەي, قازاقى تاربيە الىپ شىعۋى بولسا كەرەك. ول كەزدە الماتىنىڭ وزىندە ءبىر عانا 12-ءشى قازاق مەكتەبى بولاتىن. مەيرام بايعازين سول مەكتەپتە وقۋىن جالعاستىردى. ەگەر جولتاي بالاسىن الماتىعا اتتاندىرىپ, قازاق تىلىندە ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك اشپاسا, وندا مەيرام بەلگىلى قالامگەر بولىپ قالىپتاسپاس ەدى. قالامگەر بولۋ بىلاي تۇرسىن, ءتىپتى, ول ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن, كوپ شالا قازاقتىڭ ءبىرى بولىپ قالار ما ەدى, كىم ءبىلسىن؟ الايدا اكە جۇرەگى ءبىر قاۋىپتىڭ بولارىن سەزىپ, ۇلىنىڭ ورىستانىپ كەتۋىنىڭ الدىن العان سەكىلدى.
قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن الماتىداعى جالعىز مەكتەپتىڭ باسشىلىعى وقۋشىلاردى اتاقتى جازۋشىلارمەن ءجيى كەزدەستىرىپ, ولاردىڭ تاربيەلىك ءمانى زور اڭگىمەلەرىن تىڭداتىپ تۇرۋدى داستۇرگە اينالدىردى. ايتالىق, ءبىلىم ورداسىنا باۋىرجان مومىشۇلى, مالىك عابدۋللين, مۇحتار اۋەزوۆ, قانىش ساتباەۆ, شاكەن ايمانوۆ, شارا جيەنقۇلوۆا سىندى جانە قازاقتىڭ تاعى دا باسقا ايتۋلى ازاماتتارى كەلگەن بولاتىن. سول كەزدەسۋلەردەن ەرەكشە اسەر العاننان كەيىن بولار, كىم ءبىلسىن, ايتەۋىر مەيرام قازاقتىڭ اتاقتى جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن وقىپ, مول ماعلۇمات الدى. بالا كەزىنەن كىتاپ وقۋعا اۋەس بولعان ول بۇل ادەتىن كەڭەس ارمياسى قاتارىندا جۇرگەندە دە تاستامادى. كوپ وقىعاننىڭ ارقاسىندا ونىڭ جازۋعا دەگەن بەيىمى ارتا باستايدى. اسكەردە جۇرگەندە قابىرعا گازەتتەرىنە ماقالا جازىپ, جاۋىنگەرلەر ومىرىنەن ماعلۇماتتار بەرىپ, بىرتە-بىرتە ساياسي ساباقتاردى جۇرگىزۋگە كوشتى. بۇل ونىڭ سول كەزدەگى جانىنا جاقىن ماماندىق تاڭداۋداعى ارمانىنىڭ ەڭ العاشقى ساتىسى بولسا كەرەك.
سوناۋ الپىسىنشى جىلدارى قازاق راديوسىنا كەلىپ, قىزمەتكە ورنالاسقانىمدا سونداعى اعا جۋرناليستەرىمىز ەرەكشە كورىنەتىن, بەرگەن كەڭەستەرى دە اقىلعا قونىمدى بولاتىن. ءبىز سياقتى جاس ماماندار سولارداي بولساق دەپ ارماندايتىنبىز. قازاق راديوسىنىڭ مايتالمان جۋرناليستەرى ءبىز سياقتى جاس مامانداردى كەۋدەدەن يتەرمەي, قايتا ەرتەڭ وزدەرىنىڭ ورنىن باساتىن, ەل سەنىمى مەن تاڭداعان ماماندىعىنا كىر كەلتىرمەي, ونى ابىرويمەن الىپ شىعادى دەپ باۋلىدى. مىسالى العاش رەداكتور بولىپ قازاق راديوسىنا اۋىسقانىمدا ماعان قامقور بولىپ, جۋرناليستيكانىڭ قىر-سىرىنا باۋلىعان باستى ۇستازىم مەيرام بايعازين بولاتىن. ويتكەنى ول ناعىز ءجۋرناليستىڭ قانداي بولۋ كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەتىن.
– جۋرناليستيكا – ءار ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن, ەرەكشە دارىن مەن توزىمدىلىكتى, جىگەرلىلىك پەن ەڭبەكقورلىقتى تالاپ ەتەتىن ماماندىق. دەگەنمەن مەن اۋىر دا بولسا وسى ماماندىقتى تاڭدادىم. مەنىڭ ويىمشا, ناعىز جۋرناليست – بىرىنشىدەن, شىنشىل بولۋ كەرەك. ەكىنشىدەن, سوزگە شەبەر, ويى ۇشقىر, تاقىرىپتى ەركىن تاڭداي الاتىن, توزىمدىلىك پەن جىگەرلىلىكتى, ەڭبەكقورلىقتى كورسەتە بىلەتىن ادام عانا ناعىز جۋرناليست بولا الادى. جالپى بۇل – قىزىعى دا, قيىندىعى دا مول ماماندىق. كەزىندە راديودان ساڭقىلداپ تۇرعان ديكتورلاردىڭ اۋەزدى داۋىسىن ەستىپ, تامسانا تىڭدايتىنمىن, ءارى قىزىعاتىنمىن. ولاردىڭ سويلەگەن مانەرى, ءتىل بايلىقتارىنىڭ شەبەرلىگىنە تاڭداناتىنمىن, – دەيدى ول.
ءيا, جۋرناليستيكا سالاسى كوبىنە-كوپ شىنشىلدىقتى ۇناتاتىندارعا ارنالعان. ەگەر قاتەلەسەر بولساڭ, وزىڭنەن كەيىنگى ۇرپاق سەنىڭ دۇرىس جولدا بولماعانىڭدى تۇسىنەدى. سەبەبى شىندىق تۇبىندە ءبىر جەڭبەي قويمايدى. ءارى بۇل سالا ادامنان جان-جاقتىلىقتى تالاپ ەتەدى. مەيرام بايعازيننىڭ ايتۋىنشا ناعىز جۋرناليست بولعان وقيعانى بۇرمالاماي, سول كۇيىندە بەرۋى كەرەك.
– ءار نارسەنى دۇرىس ءتۇسىنىپ, تالداۋ قاجەت. اقيقاتتان اينىماي شىندىقتى كورسەتۋ ءجۋرناليستىڭ باستى پارىزى دەپ سانايمىن. جالپى جۋرناليست جاقسىنى دا, جاماندى دا تارازىلاي بىلگەنى ءجون. ال ءبىلىمسىز جۋرناليست بولماشى نارسەنى ياعني تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتۋگە اۋەس بولىپ كەلەدى. سەبەبى ءوزىنىڭ تايازدىعىن بىلدىرمەۋ ءۇشىن قوعامدا جالعان پىكىر تۋعىزۋ ءۇشىن نەبىر قيتۇرقى ارەكەتكە دەيىن بارادى. جاس جۋرناليستەر وسىنداي جامان ادەتتەن اۋلاق بولعاندارى ءجون. جۋرناليستەردىڭ ماقساتى حالىق پەن ۇكىمەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى, سەنىمدىلىكتى ساقتاپ قالۋ. بۇگىنگى قوعامنىڭ بەت-بەينەسىن دە, كەمشىلىك تۇستارىن دا ءدوپ باسىپ, وسىنداي جايسىز جايلاردى بولدىرماۋعا, دۇربەلەڭ تۋدىرماۋعا دەر كەزىندە اقىل-كەڭەس بەرەتىن مامانداردى تاۋىپ الىپ, ەكىجاقتى تالقىعا سالۋ ارقىلى تۇبەگەيلى ءبىر تۇجىرىم جاساۋ كەرەك, – دەيدى ول.
مەيرام جولتايۇلى – تەك قانا جۋرناليست ەمەس, سونىمەن قاتار قابىرعالى قالامگەر ەكەندىگىن دالەلدەگەن ازامات. ونىڭ ءبىر ەمەس بىرنەشە تۇلعاعا ارناپ, ماقالالار مەن كىتاپ جازۋى تەگىن ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى – جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ ەرەن ەرلىگى تۋرالى جازىلعان ەڭبەك بولسا كەرەك.
– بۇگىندە ەلىمىزدە كەڭ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان باستى ماسەلە – ول جەر ماسەلەسى. جەردىڭ ءبىر عانا يەسى بار, ول قازاق حالقى. اتامەكەنىمىزدىڭ ۇلان-بايتاق جەرىن بىزگە اتا-بابالارىمىز اماناتتاپ كەتكەن. ولاي بولسا, وسى جەردى ساۋدا-ساتتىققا سالۋعا قاقىمىز جوق. جالپى جەر تۋرالى ماسەلە كوتەرىلسە, ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ ەسىمى مەن ازاماتتىق ەرلىگى بىردەن ەسكە تۇسەدى. الىپ دەرجاۆانى باسقارعان نيكيتا حرۋششەۆ پەن تاشەنەۆتى تايتالاسقا تۇسىرگەن قازاققا ءتان قايسار مىنەز, بۇكىل بولمىسىنا ساي ۇلتتىق نامىس, اتا-بابا وسيەتىنە بەرىكتىگى بولسا كەرەك. وسىنداي ءور مىنەزىنىڭ ارقاسىندا جۇمابەك تاشەنەۆ قازاق حالقىن جەڭىسكە جەتكىزدى, – دەيدى مەيرام بايعازين.
شىنى كەرەك, جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ ەلىنە, حالقىنا جاساعان جاقسىلىعى ۇشان-تەڭىز. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان جىلدارى جۇمابەك تاشەنەۆ قازاقتىڭ قاسيەتتى جەرىن رەسەيگە بەرگىزبەي, ن.حرۋششەۆكە قارسى شىقتى. ەگەر سول جىلدارى جۇمابەك تاشەنەۆ باس كوتەرمەگەندە اقمولا, قوستاناي, كوكشەتاۋ, پاۆلودار, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى رەسەيدىڭ قۇرامىنا ءوتىپ كەتەر ەدى. ول ەلىمىزدىڭ جەرىن عانا ەمەس, 3,7 ميلليون حالقىن رەسەيگە بەرگىزبەي, تۋعان جەرىندە قالۋعا مۇمكىندىك جاسادى. بۇل از دەسەڭىز, ماڭعىشلاقتى – تۇركمەنستانعا, وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ەكى اۋدانىن وزبەكستانعا بەرگىزبەي, امان ساقتاپ قالدى.
مەيرام جولتايۇلى ج.تاشەنەۆتەن بولەك ۇلت ماقتانىشىنا اينالعان ە.اۋەلبەكوۆ جانە ءو.جانىبەكوۆ سىندى مەملەكەت قايراتكەرلەرى تۋرالى جان جاقتى جازدى. ويتكەنى ول وسىنداي تاۋ تۇلعالارىمىزدىڭ مۇرالارى مەن وسيەتتەرى ءبىزدىڭ قوعامىمىزعا وتە-موتە قاجەت ەكەنىن ءبىلدى. سوندىقتان دا ول جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ 100 جىلدىعىنىڭ اياسىندا «جۇمابەك تاشەنەۆ» دەگەن اتپەن كىتاپ شىعاردى. ونداعى تاريحي قۇندى ماقالالار مەن ەستەلىكتەر جاستاردىڭ ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەنۋىنە سەبەپ بولادى. مىسالى اتالعان كىتاپقا كەزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك ەرى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ەركەعالي راحماديەۆ مىناداي جوعارى باعا بەرگەن.
«مەيرام بايعازين جۇمەكەڭ ارۋاعىن ءتىرىلتىپ قانا قويماي, تاشەنەۆ سىندى مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزعا دا كەرەك ەكەنىن كورسەتتى. جۇمەكەڭنىڭ ءوزى ايتقانداي: «تۋعان ەل, تۋعان جەرىم ءۇشىن ءومىرىمدى قيۋعا بارمىن. مەن ەلىمنىڭ جەرىن – تاققا ايىرباستامايمىن» دەگەن ۇلتجاندى ازاماتتىڭ بەينەسىن اسپانعا كوتەرمەك بولعان ونىڭ مىنا باستاماسى ۇلگى-ونەگە بولارلىق ءىس بولدى».
مەيرام بايعازين – جۋرناليست رەتىندە شىندىقتى ايتۋمەن قاتار, بولعان جايدىڭ دۇرىس-بۇرىسىن تەز اڭعاراتىن, ءاربىر ءىستىڭ ءمان-جايىن تالداپ, ساۋاتتى قورىتىندى جاسايتىن قالامگەر. كوتەرگەن ماسەلەسىنىڭ شەشىمىن تاۋىپ, تىعىرىقتان شىعار جولدى ىزدەستىرىپ, ءوزى قازبالاعان ماسەلەنى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن جەتكىزگەن مايتالمان جۋرناليست. سوندىقتان دا بولسا كەرەك ونىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگى ەسكەرۋسىز قالمادى. ناقتىراق ايتسام, ول كەڭەستەر وداعى تەلەۆيزياسى مەن راديوسىنىڭ ۇزدىگى, «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» جانە قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلىك مەدالدەرىمەن ماراپاتتالدى. سونداي-اق كسرو جۋرناليستەر وداعىنىڭ لاۋرەاتى, كسرو كومىر ونەركاسىبى مينيسترلىگى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ ەكس-باسشىسى قازىرگى پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ گراموتاسىن العان. بۇدان بولەك تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور ساعىمباي قوزىباەۆ كورنەكتى قازاقستان جۋرناليستەرىنە ارناعان العاشقى ەنتسيكلوپەدياسىنا مەيرام بايعازيننىڭ ەسىمىن ەنگىزدى. بۇل مەيرام جولتايۇلىنىڭ كوپ جىلعى جۋرناليستيكا سالاسىنداعى ەڭبەگىنە بەرىلگەن ءادىل باعا بولاتىن.
قازىرگى تاڭدا مەيرام بايعازين استانا قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ بەلدى دە بەلسەندى مۇشەسى بولىپ وتىر. ول ءتۇرلى باسقوسۋلار مەن كونفەرەنتسيالاردا ءسوز الىپ, قانداي دا ءبىر قوعامدىق ماڭىزى بار ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ, تىڭ ۇسىنىستار جاساپ جاتادى. ءبىز مەيرام بايعازيندى 75 جاسقا تولۋىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ, اعامىزعا شىعارماشىلىق تابىس, وتباسىنا باقىت, سارقىلمايتىن بايلىق تىلەيمىز.
عاليا بالتاباي, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى
