جەتپىس – ادام عۇمىرىنىڭ ىشىندە الىپ بايتەرەك سەكىلدى تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن, جاپىراعى جايقالىپ وسكەن مەرەيلى جاس دەۋگە بولادى. ىرگەلى ەلدىڭ ۇرپاعىنداي ۇقىپتى, جاقسىنى قاپىسىز كورىپ, ادامدى باعالاۋ, باعاسىن بەرۋ ىسىندە ىرىلىك تانىتىپ جۇرگەن مەنىڭ جەرلەسىم, قۇرداسىم ءارى دوسىم وزدەنباي جۇمانوۆ سول جەتپىستىڭ جەلكەنىن كەرگەندەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەشكىمگە كوكىرەك كەرمەي, باسقانىڭ تيتتەي جاقسىلىعىن كوتەرە ايتۋعا بەيىم, ادامدىق قاسيەتىمەن قاشاندا جىلى شۋاعىن شاشا بىلەتىن, جانى دارحان, جۇرەگى اق ازامات جايلى وي بولىسكەندى ءجون ساناپ وتىرمىن.
«ادامنىڭ ءىسى قانداي بولسا, ءوزى دە سونداي» دەپتى نەمىس فيلوسوفى گەگەل. سونداي-اق حالقىمىزدىڭ ماتەلدەرىنىڭ بىرىندە: «ادامگەرشىلىككە ارنالعان ءۇش ساۋال بار: شولگە قۇدىق قازعان ءبىر ساۋاپ, وزەنگە كوپىر سالعان ءبىر ساۋاپ, جولعا اعاش ەكەن ءبىر ساۋاپ» دەلىنەدى. راس ءسوز. مەن مۇنداي دانالىق سوزدەردى وزدەنباي جاقيۇلىنا قاراتىپ ايتقان بولار ەدىم. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باياندى بولۋىنا ءارى نىعايۋىنا ايتۋلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن تۇلعا مەرەيلى 70 جاسقا تولدى. «بىرەۋدى قۇداي قوسسا, ەندى بىرەۋدى نوقتا قوسادى» دەيدى تاعى دا حالىق دانالىعى. ءبىزدى قوسقان تاريحتىڭ اشىق اسپان استىنداعى ايقارا اشىلعان ۇلى دالا كىتابىنا اينالعان ۇلىتاۋ ءوڭىرى. كوپ جىلدار بۇرىن جەزقازعان قالاسىندا باستالعان تانىستىعىمىز كەيىن دوستىققا ۇلاستى. ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ, ەتەنە ارالاسپاساق تا, ءومىر نوقتامىز بوساڭسىپ نە تولىق اعىتىلىپ كەتكەن تۇستارى بولعان ەمەس. سىرتتاي بولسا دا ءبىر-بىرىمىزگە تىلەكشى بولىپ جۇردىك.
ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن سوڭ, ول 1971-1973 جىلدارى ۋكراينانىڭ لۆوۆ قالاسىندا كەڭەس اسكەرى قاتارىندا بولدى. اسكەري بورىشىن وتەپ كەلگەننەن كەيىن جەزقازعان كەن-مەتاللۋرگيا كومبيناتىنداعى مىس قورىتۋ زاۋىتىندا ەلەكتريك, اۋىسىم ەنەرگەتيگى دەگەن جۇمىستاردى ىستەي جۇرە, جەزقازعانداعى ينستيتۋتتىڭ كەشكى فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ, ينجەنەر-ەلەكتريك ماماندىعىن الدى. كەيىننەن وسى سالادا 43 جىل بويى ۇزبەي قىزمەت جاساپ, ءوز ءىسىن شىنايى سۇيىسپەنشىلىكپەن, قۇشتارلىقپەن اتقاراتىن مامان ەكەندىگىن كورسەتتى, ءسويتىپ دارەجەسى قاراپايىم ەلەكتريكتەن باسشىلىق قىزمەتكە شەيىن ءوستى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن ەنەرگەتيك اتاندى.
البەتتە, بۇل ماراپاتتاردى ەڭبەك جولىنداعى توگىلگەن ماڭداي تەردىڭ ءادىل باعاسى دەپ قابىلداعان ءجون. قاي قىزمەتتە بولماسىن وزدەنباي ءوندىرىمدى ءىستىڭ كوزىن تاباتىن ۇيىمداستىرۋشى بولا ءبىلدى. مۇنى 1982-1992 جىلدارى جايرەم كەن بايىتۋ كومبيناتىندا باس ەنەرگەتيكتىڭ ورىنباسارى جانە باس ەنەرگەتيك, 1993-2002 جىلدارى «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنا قاراستى «ەلەكتر جەلىلەرى كاسىپورىندارى» مەكەمەسىنىڭ باس ينجەنەرى, ال كەيىننەن ديرەكتورى, 2002-2017 جىلدارى «جەزقازعان ەلەكتر تاراتۋ جەلىلەرى» اق باس ديرەكتورى, كەڭەسشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان كەزدەرىنەن انىق اڭعارۋعا بولادى. اسىرەسە تاۋەلسىزدىكتىڭ قيىندىققا تولى العاشقى جىلدارى ول جۇمىستىڭ ءمان-جايىن جاقسى بىلەتىن بىلىكتى باسشى رەتىندە ءوزى باسقارىپ وتىرعان سالانى تىعىرىقتان شىعارا ءبىلدى. ناتيجەسىندە ءوندىرىس ورىندارى ەلەكتر كوزدەرىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلىپ, ەكونوميكا جاندانا باستادى, ۇيلەردە جارىقتىڭ ءسونۋى سيرەپ, مانەرلەپ ايتساق, ءدۇيىم جۇرتتىڭ كوزى اشىلدى. وسىلايشا وزدەنباي ءوز قابىلەتى مەن ىسكەرلىگىنىڭ ارقاسىندا ەسكى مەن جاڭانىڭ تارازىعا تۇسكەن سىناعىنان سۇرىنبەي وتكەندەردىڭ قاتارىندا بولىپ, سول كۇردەلى جىلدارى قاراپايىم حالىقتىڭ قامىن جەۋمەن دە اينالىستى.
«ادامعا ەڭ قىمبات نارسە – جۇرتتىڭ قامى, جۇرتتىڭ ءىسى» دەپ ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى ايتقانداي, جۇرتتىڭ قامىن ويلاپ, مۇددەسىنە ساي كەلەتىن ءىس تىندىرۋ كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىنى انىق. مەن بىلەتىن جۇمانوۆ قايىرىمدىلىق جاساۋدان تانعان ەمەس. ءبىر عانا مىسال. 2020 جىلى بابىر بي بوكەنشىۇلىنىڭ تۋعانىنا 250 جىل تولدى. وسىعان وراي, كەنشىلەر قالاسى – ساتباەۆتا ول كىسىنىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلعان بۇل يگى ءىس-شارا بابانىڭ كەنشىلەر شاھارىنداعى كوشەسىنىڭ بويىندا ءوتتى. مونۋمەنتتىك ونەر تۋىندىسىن بابانىڭ ۇرپاعى وزدەنباي ءوزىنىڭ جەكە قاراجاتى ەسەبىنەن جاساتتى. ال ەسكەرتكىشتىڭ اۆتورى – ءمۇسىنشى, ەۋرازيا ديزاينەرلەر وداعىنىڭ مۇشەسى امانتاي مەڭدىعاليەۆ.
بابىر بي بوكەنشىۇلىنا دەگەن مۇنداي قۇرمەت بەكەر ەمەس. ول نايماننىڭ باعانالى تارماعىنىڭ قىزىلتاس-يبەسكى-جۇرتشى بولىسىن 25 جىل باسقارعان. ەلدىڭ ازاتتىعى مەن دەربەستىگى ءۇشىن كۇرەسكەن كەنەسارى حاننىڭ كوتەرىلىسىن قولداعان. تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىندەگى قابىرگە جەرلەنگەن.
ءيا, جۇك اۋىرىن – نار كوتەرەدى. وزدەنباي جاقيۇلى قاي كەزدە دە قولىنان كەلەر تىرلىكتەن ايانعان ەمەس. بىرەۋدىڭ شاتىرىنىڭ استىندا «جەل تيمەسىن, كۇن وتپەسىن» دەپ ماپەلەۋدە جۇرگەن جوق. كەرىسىنشە, جاڭا زاماننىڭ جاڭا تالابىنا ساي بولۋعا, نارىق يىرىمدەرىن بويلاۋعا ۇمتىلدى, ءسويتىپ جاڭا استاناعا قونىس اۋدارىپ, جەكە كاسىپكەرلىككە بەت بۇردى. «ASTANA. EXPO-2017» حالىقارالىق كورمەسى قارساڭىندا, 2017 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ەسىلدىڭ وڭ جاعالاۋىندا ەلوردانىڭ قاق ورتاسىندا «AYKUN» جاڭا وتەلى پايدالانۋعا بەرىلدى. ونداعان ادامعا جۇمىس ورنىن اشىپ بەردى. ارينە, بۇگىنگىدەي دۇربەلەڭ ءداۋىر دۇبىرلەپ جاتقان تۇستا بيزنەسكە وڭاي بولىپ تۇرعان جوق. دەيتۇرعانمەن, ەستى قيمىلدىڭ ارقاسىندا قيىننان قيسىنمەن جول تابا بىلەتىن جۇمانوۆتار اۋلەتى بۇل سىناقتان دا مۇدىرمەي وتەرى ءسوزسىز.
جۇمانوۆتاي جارامدى ازاماتتىڭ بارلىق قىرىن, ەلىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ءبىر ماقالادا تىزبەكتەپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق, مىنا جايتتى اينالىپ وتۋگە بولماس. ۇلىلىقتى ۇعىنباعان جانداردىڭ ءوزارا ۇعىنىسىپ ءومىر ءسۇرۋى قيىن عوي. وسى رەتتە اللا وزدەنبايعا جار تاڭداۋدا جۇلدىزىن وڭىنان تۋعىزدى دەپ بىلەمىن. وزدەنبايمەن جۇبىن جازباي 40 جىلدان استام وتاسىپ كەلە جاتقان, بۇل وتاۋعا جاننا ەسىمدى قىز بەن ءانۋارداي التىن اسىق ۇل تۋىپ, بۇگىنگى كۇنى قارا شاڭىراققا بال اعاشىنداي تىرەۋ بولىپ, جار الدىنداعى عانا ەمەس, اتا-ەنە مەن اعايىن-تۋىستىڭ الدىنداعى پارىزىن ادال وتەپ, قازىرگى جۇمانوۆتار اۋلەتىنىڭ ۇلكەنى بولىپ وتىرعان اعايشانى ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون دەپ بىلەمىن. قازىر ول سۇيىكتى بالالارىنا, سۇيكىمدى كەلىنىنە قامقورشى بولىپ, ءوزىنىڭ ومىردەن بىلگەن-تۇيگەندەرى جايلى ولارمەن تىنباي بولىسۋدە. بۇگىندە وزدەنباي مەن اعايشا بالالارىن ۇياعا قوندىرعان ونەگەلى وتباسى يەلەرى, سەگىز نەمەرەنىڭ سۇيىكتى اتاسى مەن اجەسى رەتىندە تۋعان-تۋىستارى مەن دوس-جاراندارىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ جاتقان ءجايى بار. ءومىرى كوپكە ۇلگى-ونەگە وزدەنباي قۇرداسىم جايلى جۇرەكجاردى لەبىزىمدى اقتارۋ ءۇشىن دوسىمنىڭ ەل نازارىنا ۇسىنار ەرەكشە تۇستارىن ەسىمە الىپ, جان سەرىگىم – جازۋ ۇستەلىنە جەتكەنشە اسىقتىم. باعاسىن بەرۋ – سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىزدە, قۇرمەتتى وقىرمان. ءوز تاراپىمنان وزدەنباي جاقيۇلىن مەرەيلى جاسقا تولۋىمەن قۇتتىقتاپ, دەنىنە ساۋلىق, وتباسىنا قۇت-بەرەكە تىلەپ, ەل ءۇشىن ەتكەن ەڭبەگىنىڭ راحاتىن كورسىن دەگەن ىزگى نيەتىمدى جەتكىزگىم كەلەدى.
كەنجەبولات جولدىباي,
ساياساتتانۋشى
