«كوزىڭىزدى جۇمىپ, جايباراقات كۇيدە اۋديوجازبانى تىڭداڭىز. قالىڭ تۇماننىڭ اراسىنا كىرىپ, راحات سەزىمدى باستان كەشىرەسىز. تىنىس الۋىڭىز باياۋلايدى, باسقا الەممەن بايلانىس ورنايدى». ون بەس جاستاعى الماتتىڭ وسى جارنامانى وقىعاننان كەيىن كومپيۋتەر الدىندا وتكىزەر ۋاقىتى مۇلدە كوبەيدى. ەندى ويىن ءۇشىن ەمەس,تەك الگى اۋەندى قايتا-قايتا ەستۋ ءۇشىن جەتكىنشەك كۇنۇزاققا مونيتورعا تەلمىرەدى. قۇلاققاپتى كيگەن كۇيى ەكران الدىندا تاپجىلماي, ءتورت-بەس ساعاتتاپ وتىرۋعا بار.
قۇمارلىقتىڭ قۇربانى
الماتتىڭ ايتۋىنشا, جازعى دەمالىس جامان وتكەن جوق. ويتكەنى, ول وزىنە جاڭا ەرمەك تاۋىپتى.
– ەرتەلى-كەش كومپيۋتەردىڭ الدىندا وتىرامىن. ءبىر كۇنى عالامتوردى اقتارىپ وتىرىپ, اۋديوەسىرتكىنىڭ جارناماسىن كوزىم شالىپ قالدى. ءتورت-بەس ءتۇرىن تىڭداپ كوردىم. ىشىندەگى ۇناعانى – «مورفين». العاشقىدا تۇسىنىكسىز دىبىستاردان ءسال باسىم اينالاتىن, كەيىن وعان ۇيرەندىم. تىڭداپ بولعان سوڭ, بىرازعا دەيىن كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدە جۇرەسىڭ, – دەپ اعىنان اقتارىلدى ول.
جەتكىنشەك اۋەلگىدە تەگىن سايتتارداعى اۋەندەردى تىڭداپتى, كەيىن اۋديوەسىرتكىنىڭ اقىلى تۇرىنە كوشكەن. «باعاسى تىم قىمبات ەمەس, بار بولعانى
1 دوللار كولەمىندە عانا. اقشانى انامنان الامىن. مۋزىكا تىڭداۋ ءۇشىن كەرەك دەيمىن. ول ۇنەمى بەرىپ تۇرادى, ەش قارسى ەمەس» دەيدى.
الماتتىڭ اناسى, بۇعان قۋانباسا, رەنجىمەيتىن كورىنەدى. ۇلى ەندى كوپ ۋاقىتىن ۇيدە وتكىزەتىن بولدى. كوشە كەزىپ تەنتىرەمەيدى.
– دوستارىمنىڭ بارىنە ۇسىنعانمىن مۇنى. كەيبىرەۋلەرى ۇناتپادى. باسىمىز اۋىردى دەپ ءبىر-ەكى تىڭداعان سوڭ قولدارىن سىلتەدى. ال سامات پەن ەرجان شىنىمەن-اق ادەمى اسەر الاتىنىن ايتادى. ۇشەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدەگى ايدوزەرلەردى ءوزارا
اۋىستىرىپ وتىرامىز. عالامتوردا اۋديوەسىرتكىنىڭ جاڭا تۇرلەرى شىقسا, بىردەن ساتىپ الامىز, – دەيدى جەتكىنشەك.
ايدوزەرلەر ايقاسى
«ارزان, قاۋىپسىز جانە زاڭدى!» وسىنداي ۇرانمەن عالامتور جەلىسىندە اۋديوەسىرتكىلەردىڭ جارناماسى سامساپ تۇر. سوڭعى ۋاقىتتا مۇنداي دىبىستىق فايلداردىڭ كەڭىنەن تارالۋى ينتەرنەت-بيزنەستىڭ ءبىر تۇرىنە اينالدى.
اۋديوەسىرتكى دەگەن نە؟ تەرەڭىنەن تانىسىپ الۋ ءۇشىن ۆيكيپەدياعا ۇڭىلدىك. «پسيحوبەلسەندى ارەكەت تۋدىراتىن دىبىستىق فايلداردىڭ اتاۋى» دەپ كورسەتىلىپتى وندا. ياعني, ءسىز اۋەندى ەستىمەسەڭىز دە, ول ميعا اسەر ەتە الادى. بۇل قۇبىلىس 2006 جىلدىڭ ورتاسىنا قاراي «I-Doser» باعدارلاماسىمەن بىرگە شىققان. «كوكاين», «نيكوتين», «ماريحۋانا», «ەكستازي» سەكىلدى اتاۋلارىمەن كوپشىلىكتىڭ نازارىن بىردەن اۋدارادى. اتالعان اۋديودىبىستاردى العاشىندا تەك ءبىر رەت قانا تىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى. قۇمارىڭىز ارتىپ, «تابەتىڭىز» تارتىپ جاتسا, كەلەسى دوزا ءۇشىن اقىلى فايلدارعا جۇگىنەسىز.
ايدوزەرلەردى جاساۋ كەزىندە ەكى ءتۇرلى ىرعاقتىڭ اسەرى قولدانىلادى. بۇل پروتسەستى عىلىمي تۇرعىدان ەڭ العاش 1956 جىلى عالىم روبەرت مونرو ءتۇسىندىرىپ بەردى. تاجىريبە ءۇشىن سول قۇلاققا 200 گەرتستىق, وڭ قۇلاققا 209 گەرتستىق دىبىس جىبەرسەك, وندا 9 گەرتستىق ءدۇرسىل ميدىڭ الفا-ريتمىنە اينالىپ, ونى راحاتتاندىرادى ەكەن. وسىلايشا ءتۇرلى-ءتۇرلى ىرعاقتاردى قاباتتاستىرىپ, كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدى «قولدان جاساپ الۋعا» بولادى.
مونرونى جوعارىداعى جاڭالىعى ءۇشىن جازعىرۋعا دا بولماس. ماسەلە – مۇنى جۇرتتىڭ قاي ماقساتتا پايدالانعانىندا عوي. جاقسى تاڭدالعان ۇيلەسىمدى مۋزىكانىڭ كەز كەلگەن دەرتتەن ايىقتىرۋعا كۇشى جەتەدى. سونداي-اق, ول قاۋىپتى پسيحوتروپتى قارۋ دا بولا الادى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە نەمىستەردىڭ دىبىسپەن ولتىرەتىن قارۋ ويلاپ تاپقانى تاريحتان بەلگىلى. ءسال كەيىنىرەك مۇنداي قارۋ گەرمانيانىڭ كونتسلاگەرلەرىندەگى تۇتقىندارعا قولدانىلعان. تاجىريبە بارىسىندا بەلگىلى ءبىر دىبىستىق جيىلىكتەر ادامنىڭ ۇرەيىن تۋعىزىپ, جۇرەك سوعىسىنا ەداۋىر زيان كەلتىرەتىنى انىقتالىپتى.
ون دوللارلىق «باقىت»
«سانانى بومبالاۋ» دەيدى مۇنى پسيحولوگتار. كادىمگى ەسىرتكىنىڭ ءدامىن تاتىپ, دەنساۋلىق پەن قالتاعا قاتار سالماق تۇسىرگەنشە, اۋديونۇسقاسىن تىڭداپ-اق قاناعاتتانعىسى كەلەتىندەر ءۇشىن تاپتىرمايتىن جول. ارينە, «ءاۋديولاززاتتىڭ» قۇنى دا اجەپتاۋىر. ساپاسىنا قاراي ءار مولشەرى 1-10 دوللار كولەمىندە. ءۇandex, Google سەكىلدى تانىمال ىزدەۋ سەرۆيستەرىنەن اتالعان ونىمدەرگە مىڭداعان سىلتەمەلەر تابىلادى. دەمەك, سۇرانىس جوعارى دەگەن ءسوز. ءۇandex ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, بۇعان سەبەپ – اۋديوەسىرتكى قىزمەتىن ۇسىناتىن سايتتاردىڭ كۇن سايىن
كوبەيىپ كەلە جاتقاندىعى. باس اينالدىراتىن ءلاززاتتى ۋادە ەتەتىن سپامەرلەر, اسىرەسە, الەۋمەتتىك جەلىلەرگە اۋىز سالىپ, پايدالانۋشىلاردى تورلارىنا تۇسىرۋدەن تانار ەمەس. جەلىدەگى «جاستاردىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتى» جوباسىنىڭ كوورديناتورى لەونيد ارمەردىڭ ايتۋىنشا, مۇنىڭ ءبارى الدىن-الا ويلاستىرىلىپ, مۇقيات دايىندالىپتى. ويتكەنى, سايتتارداعى اقپاراتتى تالداۋ بارىسىندا كوبىن ورتاق كونتەنت بايلانىستىراتىنى, سونداي-اق ءبارى دە ءبىر مەزگىلدە قۇرىلعانى بەلگىلى بولعان.
ايتپاقشى, سايتتارعا سەنسەك, «الكوگول», «باقىت», «العاشقى ماحاببات», «شىڭ باسىندا», «ۇيقىداعى پەرىشتە», «سۋيتسيد», «اتوم جارىلىسى» سەكىلدى اتاۋى كۇماندى اۋديوفايلداردى تىڭداپ, ءتۇرلى اسەرلەرگە بولەنۋگە بولادى ەكەن. ءبارى دە mp3, wav نەمەسە flv فور-
ماتىندا جاسالعان. تىڭداپ بولعان سوڭ, ويدى تىنىشتاندىرىپ, سانانى قايتا قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن «رەسەت» اتتى تاعى ءبىر ءونىم تىڭداۋ ۇسىنىلادى. بىراق جۇيكە جۇيەسى اۋرۋلارىنا شالدىققاندار, جاسى كامەلەتكە تولماعاندار جانە جۇكتى ايەلدەر ءۇشىن بۇلاردى تىڭداۋعا تىيىم سالىنعان. سايتتار سولاي دەيدى.
ءلاززات پا, ازاپ پا؟!
ءبىر ساتتىك «باقىتتى» باستان كەشىپ كورمەكشى بولىپ, مەن دە عالامتوردى اقتارا كەتتىم. اۋديودوپينگتىڭ الۋان ءتۇرى بار ەكەن. «شەكسىزدىك», «سۋيتسيد», «قاراڭعىلىق» دەگەندەردەن باستاپ, ءتۇرلى نۇسقالارى تولىپ تۇر. سولاردىڭ ءبىرىن جۇكتەپ الدىم. انىقتاماسىنا كوز جۇگىرتەيىك. «ولشەمى: 25,9 مەگابايت. ۋاقىتى: 25 مينۋت. باقىت گورمونى ءۇشىن ءسىزدىڭ ميىڭىز 5HTP امينقىشقىلدارىن بولەدى. بۇل مولشەر ءوزىڭىزدى باقىتتى سەزىنۋىڭىزگە كومەكتەسەدى. ءومىر تاماشا!» تەك قۇلاققاپپەن تىڭداۋعا كەڭەس بەرىلىپتى, ونى دا ورىندادىم. بىراق «ءومىردىڭ تاماشا ەكەنىن» بارىنشا سەزىنۋگە تىرىسقانىممەن, تۇك شىقپادى. العاشقى مينۋتتاردا ەستىلەر-ەستىلمەس بولىپ تۇرعان ءالسىز اۋەن بارا-بارا ۇلعايىپ, تۇسىنىكسىز شۋعا ۇلاستى. شۋ قايتادان باسەڭدەپ, بىرقالىپتى ىرعاققا اينالدى. تىتس-تىتس, تىتس-تىتس… ارادا التى-جەتى مينۋت وتكەندە اقىرىنداپ باستىڭ اينالعانىن سەزە باستادىم. سوڭىنا دەيىن شىداۋعا ءداتىم بارمادى, قۇلاققاپتى جەرگە اتىپ ۇردىم. جارنامادا كەپىلدىك بەرىلگەن «كەرەمەت اسەردىڭ» ءبىرى دە جوق. ەسەسىنە ەكى ساعاتقا سوزىلعان باس اۋرۋدى تىلەپ الدىم.
رەسپۋبليكالىق پسيحياتريا, پسيحوتەراپيا جانە ناركولوگيا عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ پسيحولوگى جۇلدىزاي اليەۆانىڭ ايتۋىنشا, كەز كەلگەن بىرقالىپتى ىرعاق ادامدى ترانسقا تۇسىرەدى. مۇنىڭ سوڭى ۇيقىشىلدىق, دەپرەسسيا مەن سترەسكە اپارادى. «اۋەننىڭ اسەرى ادامنىڭ ەرىك-جىگەرىنە تىكەلەي بايلانىستى. ادام ساناسىنا مۋزىكامەن مانيپۋلياتسيا جاساۋ – ىقىلىم زاماننان بەرى كەلە جاتقان ءۇردىس. اسىرەسە, شامانيزم مادەنيەتىندە وسىعان ۇقساس ءتۇرلى عۇرىپتار كەڭ ەتەك جايدى. اساتاياق پەن داۋىلپازدىڭ دىبىستارى كوپشىلىكتى ەلىتىپ, بەيسانالىق كۇيگە دەيىن اپاردى. اۋديوەسىرتكىنىڭ العاشقى نۇسقالارى دەپ وسىلاردى ايتۋعا ابدەن بولادى ەكەن. تاۋەلدىلىككە شالدىعاتىنداردىڭ كوبى – جاستار. ولار يلانعىش, ەلىكتەگىش كەلەدى. سوندىقتان اقپارات اعىمىنداعى ارتىق دۇنيەلەر ولارعا تاڭسىق. اۋديوەسىرتكى توڭىرەگىندەگى ماسەلەنى پسيحياتر, تەراپەۆت, ناركولوگ دارىگەرلەر قاتار وتىرىپ شەشۋى ءتيىس» دەيدى مامان.
P.S. ەرىك-جىگەر دەگەننەن شىعادى. ونى تىزگىندەي الماعان ءار جاس قوعامنىڭ وسىنداي قاۋىپتى ەپيدەميالارىنا تەز ۇرىنعىش. ەسەسىنە كەيىن بارماق تىستەيدى. وسى ماقالا ارقىلى ساناسى وياۋ جاسقا وي سالعىمىز كەلدى. تارازىلاۋ وزدەرىڭىزدە.
بوتاگوز ماراتقىزى
