جىلدار جىلجىپ, ايلار الىستاپ, بۇگىندە 85 جاستىڭ تورىنەن ورىن العان قاريا ماكەن قايىرۇلىمەن جىلى جۇزدەسۋدىڭ, سىرلى سۇحبات قۇرۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كوپتى كورگەن, كوكەيگە تۇيگەنى مول اقساقالدان جاۋاپ الىپ, وقىرماننىڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.
– ماكەن قايىرۇلى, بۇگىندە قاريا جاستى ەڭسەرگەن ارداقتى ازامات, قادىرلى اقساقالسىز. ۋاقىتتى كەرى اينالدىرۋعا بولسا, نەنى ەسكە الار ەدىڭىز؟
– قالقام, بالالىق پەن جاستىق شاققا ساياحات جاساۋعا قولقا سالىپ وتىرسىڭ. ايتايىن, ەسكە الايىن. مەن 1938 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىنىڭ العاشقى ايى – قىركۇيەكتىڭ 10-ى كۇنى دۇنيە ەسىگىن اشتىم. اكەم قايىر قاراپايىم ەڭبەك ادامى بولاتىن. جانىنا ىلەسە ءجۇرىپ, ەڭبەكپەن ەسەيدىم. بىردە توق, بىردە اشقۇرساق ءجۇرۋ ۋاقىتى باسىمىزدان ءوتتى. ءتاتتى جەپ, نانعا تويىپ ءوستىم دەپ جالعان ايتا المايمىن. جاسىم 14-كە كەلگەندە, اس اتاسى – ناندى تويا جەگەنىم ەسكە تۇسەدى. بۇل – 1952 جىلدار كەزى. قاراپايىم شارۋا وتباسىنىڭ تىرشىلىگى وڭاي بولا قويعان جوق. كيەلى سەمەي وڭىرىندە بالالىق شاعىم ءوتتى. ماقانشى اۋدانىندا ورتا شارۋا وتباسىندا بىرنەشە بالا ومىرگە كەلىپ, تاربيەلەندىك. اكەمىز بارىنشا ەڭبەك ەتۋدىڭ قىر-سىرىن بالا كۇنىمىزدەن سانامىزعا سىڭىرە ءبىلدى. اكەم بولاشاعىما قاتتى الاڭداپ, زور ۇمىتپەن قارادى.
– قانداي بالا بولىپ ەرجەتتىڭىز؟
– بالا كۇنىمنەن زەرەك, العىر, ءسوز ۇققىش بالا بولسام كەرەك, وسە كەلە بىلىمگە قۇشتار بولدىم. باقتى ورتا مەكتەبىن بىتىرگەن سوڭ, تراكتور رۋلىنە وتىردىم. دالا توسىندە تاڭداماستان ءارتۇرلى ەڭبەككە ارالاستىم. وڭ-سولىمدى ەرتە سەزىندىم, بايقامپازدىعىممەن ەرتەرەك كوزگە ءتۇستىم. ەڭبەكپەن ەسەيدىم, ءوستىم, ەرجەتتىم. سونىڭ ارقاسىندا جاڭادان قۇرىلعان ماقانشى سوۆحوزىندا قارا جۇمىستان باستاپ, ءتۇرلى قىزمەتكە كوتەرىلدىم. ءجۇرىپ وتكەن ءومىر جولىم تۋرالى «ءومىردىڭ كەيبىر ەستەلىكتەرى» دەگەن اتپەن جارىق كورگەن كىتابىمدا جان-جاقتى باياندادىم.
ماكەن قايىرۇلى «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن, كسرو توسبەلگىلەرىمەن ماراپاتتالعان. 1980 جىلى جوعارى پارتيا مەكتەبىن سىرتتاي وقىپ ءبىتىردى. ول – ەڭبەك ارداگەرى جانە ءۇرجار اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. وتباسىلى, زايىبى مەن بالالارى بار
– جوعارى ءبىلىم الۋ, بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋ ماقساتىڭىزعا ەندى مە؟
– ارينە, ءبولىم باسقارا ءجۇرىپ, ءبىلىمىمدى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا 1959 جىلى سەمەي اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىنا قابىلدانىپ, ارنايى تەحنيكالىق مەحانيكا ماماندىعىن الىپ شىقتىم. ودان سوڭ 1962 جىلدان 1965 جىلعا دەيىن سوۆحوزدا ينجەنەر-باقىلاۋشى جانە 1965-1971 جىلدار ارالىعىندا كالينين اتىنداعى كولحوزدا باس ينجەنەر بولدىم. 1971 جىلى كوممۋنيستەر پارتكوم حاتشىلىعىنا سايلادى. بارىنشا ادال قىزمەت ەتۋ ايقىن ماقساتىم بولدى. سونىڭ ارقاسىندا 1974 جىلى ءۇرجار اۋداندىق كوميتەتى كاسىپوداق ۇيىمىنا توراعالىق قىزمەتكە ۇسىنىلدىم. 1976 جىلى ءۇرجار اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندە ۇيىمداستىرۋشى-نۇسقاۋشى لاۋازىمىن دا اتقاردىم. 1977 جىلى سەمەي وبلىسى ماقانشى اۋدانىندا ارقالدى ءىرى قوي سوۆحوزىندا كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقاردىم. 1978 جىلى «قىزىل پارتيزان» پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىلىعىنا سايلاندىم. فرۋنزە كولحوزىندا ىسكەر مامان رەتىندە كوپتىڭ ىقىلاسىنا بولەندىم دەپ ويلايمىن. قىزمەت بارىسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مەن ارنايى فەرمالاردا يگى جاڭالىقتار كورىنىس تاپتى. «كوكتەرەك» دەپ اتالاتىن جاڭا تەاتر ەسىگىن ايقارا اشتى. قۋىرشاق تەاترى اشىلىپ, ساحناگەرلەرگە كيىمدەر تىگىلدى. قۋىرشاق تەاترى ءۇشىن دە قاجەتتى بۇيىمدار الىندى. ۇلتتىق اسپاپ – دومبىرالار ساتىپ الىندى. وسىنىڭ ءبارى حالىقتىڭ مادەنيەتىن ارتتىرۋعا, ونەرسۇيەر قاۋىمنىڭ الەۋەتىن كوتەرۋگە ىقپالى بولعانى انىق. 1996-2011 جىلدار ارالىعىندا «ماياك» اۆتوكووپەراتيۆىن جانداندىرۋعا بەلسەندى ۇلەس قوستىق.
– زەينەتكە شىققانعا دەيىن جەمىستى ەڭبەك اتقارعان ماكەن قاريا ودان ءارى زەينەتكەرلىك ۋاقىتىن قالاي ۇيىمداستىردى؟
– 2011 جىلى استانا قالاسىنا قونىس اۋداردىق. وسى ۋاقىتتان باستاپ قالا جاعدايىنداعى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە قالاي وڭ ىقپال ەتە الامىن دەگەن ماقساتپەن ءتۇرلى شارۋانى ۇيىمداستىرۋعا دەن قويدىق. 2017 جىلى «تەمىرلان» اۋلا كلۋبىن اشۋعا مۇرىندىق بولدىق. كوپبالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ 7-دەن 14 جاسقا دەيىنگى 90 بالاسىن تەگىن وقۋ, شاحمات, دويبى جانە ۇلتتىق ويىن – توعىزقۇمالاق ويناۋدى ۇيرەتەتىن ويىن الاڭدارىن اشۋعا كىرىستىك. اراسىندا اتالمىش ويىن تۇرلەرىنەن چەمپيون اتانعان جاستار بولدى جانە رەسپۋبليكالىق جارىستار مەن تۋرنيرلەر ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە ارالاستىق.
– جاقسى قارتايۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
– ەڭبەك ءبارىن جەڭبەك, ابىرويىڭ اسقاقتاپ, ەر اتاناسىڭ. ادەمى قارتايۋ – راحاتتانىپ ءومىر ءسۇرۋ, مەنىڭ ۇعىمىمدا, ەلىڭە قۇرمەتتى, اتقارعان قىزمەتىڭە ادال بولۋ.
– جاڭا قازاقستان تۋرالى قانداي پىكىردەسىز؟
– قازاقستاننىڭ بولاشاعى زور بولادى. تەك ايتارىم اكىمدەر, مينيسترلەر, جوعارى بيلىك باسىنداعىلار ادال بولسا. ەلىنىڭ بولاشاعىن دامىتۋعا شىنايى قىزمەت ەتۋ قاجەت. سول كەزدە ادىلەتتى قوعام سالتانات قۇرادى دەپ ويلايمىن.
– اعا ۇرپاق بۇگىنگى جاستار جايلى ءارتۇرلى پىكىردە. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
– قازىرگى جاستاردىڭ بويىندا كۇش-قۋات مول, ءبىلىمدى جاستار جوق ەمەس. تەك ولاردى تاني جانە قىزمەتكە تارتا ءبىلۋ كەرەك. 35 جاسقا دەيىنگى ءبىلىمدى جاستاردى بيلىككە, ساياسي-يدەولوگيا ىسىنە جۇمىلدىرۋ قاجەت. ولاردىڭ بويىندا سەنىمدىلىك, وتانشىلدىق قاسيەت باسىم. ساناسى تازا, سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ءدامىن تاتا قويعان جوق, دامىعان ەلدەردە (شەتەل) ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ كەلگەن وزىق ويلى ازاماتتاردى قولداۋ قاجەت.
– بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ورتالىعى كەرەك دەپ ويلايسىز با؟ بۇل ورتالىق كەزىندە قوعام دامۋىنا بار سانالى عۇمىرىن سارپ ەتكەن, بۇگىندە زەينەت جاسىنا شىققان, ياعني ەگدە جاستاعى كوپشىلىككە جاسالعان قامقورلىق, مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ جاتقان يگى ءىس دەۋگە ابدەن بولادى. استانامىزداعى 4 اۋداندا 4 ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
– بۇل قۇپتارلىق جاڭالىق ەكەن. ادام بالاسى ەگدە جاسقا كەلگەندە جىلى ءسوز, جاعىمدى قامقورلىققا ءزارۋ بولارى انىق. ورتالىقتاعى سان الۋان قىزمەت ءتۇرى, ءسوز جوق, اۋدان زەينەتكەرلەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ بەلسەندىلىگىن ارتتىرارى انىق.
مارجان پىرىمبەتوۆا,
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى, قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ مۇشەسى
