ءماجىلىس دەپۋتاتى يرينا سميرنوۆا العاشقى ەڭبەك جولىن مەكتەپتە مۇعالىم بولۋدان باستاعان. سوندىقتان ءبىلىم سالاسىنىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەدى. پارلامەنت قابىرعاسىندا وسى سالاداعى قوردالانىپ قالعان پروبلەمالاردى اشىق ايتىپ, ولاردى شەشۋگە ءجيى ءۇن قوسىپ وتىرادى. ءبىز بۇگىن حالىق قالاۋلىسىمەن ءبىلىم سالاسىنداعى وزگەرىستەر تۋرالى اڭگىمە وربىتتىك.
– يرينا ۆلاديميروۆنا, ەلباسى جاقىندا حالىققا ارناعان كەزەكتى جولداۋىندا ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى كوپ ماسەلەلەردى جىلىكتەپ ايتتى. اسىرەسە, «پەداگوگ مارتەبەسى» تۋرالى زاڭ قابىلدانۋ كەرەك دەدى. وسى جاڭا زاڭعا قانداي ۇسىنىستار ايتار ەدىڭىز؟
– مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا ارناعان ءار جولداۋىندا ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋدى ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. راسىندا, قوعامدا بارلىق ماسەلەنى ادام شەشەدى. ول ءۇشىن ادامعا ەڭ كەرەكتى – ءبىلىم, دەنساۋلىق ماسەلەلەرىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن ءجون. سونداي-اق ەلدىڭ دامۋىن جەر استىنداعى پايدالى قازبالارمەن ولشەي بەرۋگە بولمايدى. ماسەلەن, جاپونيا, وڭتۇستىك كورەيا جانە سينگاپۋر سەكىلدى ەلدەردە ەشقانداي پايدالى قازبالار قورى بولماسا دا, ولار ساپالى ادام كاپيتالىنىڭ ارقاسىندا الەمنىڭ كوشباسشى مەملەكەتتەرىنە اينالدى. سوندىقتان ادامي كاپيتال ساپالى ءبىلىمنىڭ نەگىزى سانالادى. قازىر قوعامدا ۇستازداردىڭ بەدەلى بۇرىنعىداي ەمەس. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايلارى دا سىن كوتەرمەيدى. پەداگوگتاردىڭ جالاقىسى تومەن بولعاندىقتان, مەكتەپكە بىلىكتى ماماندار بارمايدى. بالاباقشالارعا دا ءتاربيەشىلەر تۇراقتامايدى. باسپانا ماسەلەسى دە ءجيى تولعاندىرادى. انىعىن ايتقاندا, ءبىلىم سالاسىندا وسىنداي ءبىراز ماسەلەلەر قوردالانىپ قالدى.
بىراق پرەزيدەنتتىڭ جاقىندا جاريالانعان جولداۋى ۇستازدار قاۋىمىن ءبىر سەرپىلتتى. مەملەكەت باسشىسى «پەداگوگ مارتەبەسى» تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى ۇسىندى. ەندى مۇعالىمدەر بەدەلى قايتا كوتەرىلەدى دەپ ويلايمىن. جاڭا زاڭدا ءبىلىم سالاسىنىڭ ماماندارىنىڭ قۇقىقتارى مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى جان-جاقتى قامتىلۋ قاجەت. مەنىڭ ويىمشا, ۇستازداردىڭ جالاقىسى ەلىمىزدەگى ورتاشا ەڭبەكاقىدان جوعارى بولسا دەيمىن. جاس مۇعالىمدى دە نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. ۇزاق جىلعى تاجىريبەسىنىڭ ناتيجەسىندە قاتارداعى مۇعالىمنەن ءۇزدىك مامانعا اينالعان پەداگوگتارعا قانداي دا ءبىر ارتىقشىلىقتار جاسالۋ كەرەك. سودان كەيىن مۇعالىمدەردى 25 جىلدىق ەڭبەك وتىلىمەن زەينەتكەرلىككە شىعارۋدى ويلاستىرعان دۇرىس. اسىرەسە, اۋىل مۇعالىمدەرى الەۋمەتتىك قولداۋعا ءزارۋ.
بىزدە مۇعالىمدەر جۇمىستارىن تەكسەرەتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ دە سانى ەداۋىر. وسى مەكەمەلەردىڭ قىزمەتىن وڭتايلاندىرۋ قاجەت. ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا مەكتەپ پەن ۇستازدارعا شىن جانى اشيتىندارى از. كوبىسى جوعارىدان تاپسىرما بەرىپ, ورىنداتۋدى بىلەدى. قىسقاسى, پەداگوگتاردىڭ جۇمىسىن تەكسەرۋدى ازايتىپ, ولارعا شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.
ەلىمىزدەگى جەكەمەنشىك ءبىلىم وردالارىنا دا جەڭىلدىكتەر جاسالسا ارتىق بولمايدى. ءۇش اۋىسىمدىق مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسىن وسى ءبىلىم ۇيالارى ارقىلى شەشسەك, ارزانعا تۇسەدى دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن جاڭا زاڭعا ەنەتىن وزگەرىستەرگە اتا-انالاردىڭ, پەداگوگتاردىڭ, وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى ەسكەرىلگەنى ءجون.
– ءسىز پارلامەنت ءماجىلىسىندە ءبىلىم سالاسىنا بايلانىستى ءبىراز ماسەلە كوتەردىڭىز. قورىتىندىسى قالاي بولدى؟
– ءيا, ول راس. ۇكىمەتكە مۇعالىمدەر مەن تاربيەشىلەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى, ولارعا مىندەتتەلگەن ارتىق جۇكتەمەلەر جايىندا ونعا جۋىق ساۋال جولدادىم. العاشقى كەزدە ۇكىمەتتەن ۇسىنىستارىما «قارجى جوق, كۇتىڭىز» دەگەن ماردىمسىز جاۋاپتار كەلدى. بىراق كەيىنگى جىلدارى جىبەرگەن ساۋالدارىما كەلگەن جاۋاپتار مەنى ۇمىتتەندىرە باستادى. قالاي دەگەنمەن دە, قازىر العا جىلجۋ بار. مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋدى قولعا الدى. ولاردان ساباقتان تىس ۋاقىتتاعى ارتىق جۇكتەمەلەرى الىنىپ تاستالدى. پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا بۇل ماسەلەلەرگە كەڭىرەك توقتالدى.
– بۇگىندە قاشىقتىقتان وقىتۋ جۇيەسى قولعا الىنا باستادى. ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز؟
– قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى پەداگوگتاردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ بارىسىندا مۇعالىمدەردى ءوندىرىستەن, ياعني مەكتەپ پەن وقۋشىدان ۇزبەي قاشىقتىقتان وقىتۋدى بارىنشا بەلسەندى پايدالانۋدى قولعا الدى. بۇل ۇستازدىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋداعى جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتەدى. قازىر بۇل وقىتۋ جۇيەسى كەڭ تاراپ بارادى. كەيبىر اتا-انالار بالالارىن قاشىقتىقتان وقىتۋ ارقىلى شەتەلدەن ءبىلىم الادى.
– قوعامدا بالا ءتاربيەسى دە وتە وزەكتى ماسەلەگە اينالدى. ءسىز ءبىر ساۋالىڭىزدا بالالاردىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ توندىرەتىن ينتەرنەت سايتتارىن بۇعاتتاۋ تۋرالى ايتتىڭىز. بۇل ماسەلە شەشىمىن تاپتى ما؟
– قازىر عالامتور ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنە اينالىپ ۇلگەردى. ەندى ودان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا المايمىز. جانە بۇل مۇمكىن دە ەمەس. ەلىمىزدە بالالاردى قاجەتسىز اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى زاڭ قابىلداندى. مەملەكەت شىعاراتىن نەمەسە مەملەكەتكە اكەلىنەتىن ءاربىر كونتەنتتىڭ جاس مولشەرلىك بەلگىسى بولاتىندىعى دا انىقتالدى. اقپاراتتى سۇزگىدەن وتكىزەتىن, «اق» عالامتور بولادى جانە ونى بالالاردىڭ قولجەتىمدى رەسۋرسى رەتىندە ورناتامىز دەپ ايتىلىپ ءجۇر. بىراق بالالارىمىزعا جارامايتىن نارسەدەن ولاردى قورعاي المايتىن ءتارىزدىمىز. سوندىقتان جەتكىنشەكتەردى اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋگە, تالداۋعا جانە سۇزگىدەن وتكىزۋگە ۇيرەتۋىمىز قاجەت. بۇل جەردە تۇيەقۇستاي باسىمىزدى قۇمعا تىقپاي, بالامەن نەمەسە وقۋشىمەن قارىم-قاتىناس جاساپ, ولارعا كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەر جايلى ايتىپ وتىرۋ كەرەك. بۇگىنگى بالالاردىڭ بويىنان شەكتەن شىققان تاربيەسىزدىك پەن ادەپسىزدىكتى بايقامادىم. كەرىسىنشە, قازىرگى جەتكىنشەكتەر بايقامپاز, اقىلدى, مەيىرىمدى بولىپ ءوسىپ كەلەدى.
– سوڭعى جىلدارى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىلىم سالاسىندا ءبىراز رەفورمالار جۇرگىزۋدە. ءسىز وسى جاڭا جوبالاردى قولدايسىز با؟
– بۇل جايىندا پرەزيدەنتىمىز قازاندا جاريالاعان جولداۋىندا تاراتىپ ايتتى. سوندا ەلباسى ءبىلىم سالاسىنداعى بىتپەيتىن رەفورمالاردى توقتاتىپ, ولاردى جۇمىس ىستەتۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. شىندىعىندا, ەلىمىزدە ءبىلىم سالاسىنداعى رەفورمالار جيىرما جىلدان بەرىپ دامىلسىز ءجۇرىپ كەلەدى. ارينە, ونى بۇرىنعى ءبىلىم جۇيەسىمەن سالىستىرا المايسىز. زامان اۋىسقاننان كەيىن زاڭ دا اۋىسادى. الايدا بۇرىنعى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ جاقسى جاقتارى بولدى. ونى دا ايتقان دۇرىس. كەيبىرەۋلەر كەڭەستىك ءبىلىمنىڭ تاجىريبەمەن بايلانىسى بولمادى دەپ ايتادى. مەن بۇعان كەلىسپەيمىن. ەسىڭىزدە بولسا, مەكتەپتەگى وقۋ بارىسىندا پراكتيكالىق ساباقتار بولدى. اسىرەسە, فيزيكا, حيميا, بيولوگيا, گەوگرافيا, تەحنولوگيا پاندەرىندەگى تاجىريبەلىك ساباقتار قىزىقتى وتەتىن. ماسەلەن, گەوگرافيا ءپانىندەگى پراكتيكالىق ساباقتا ەكسكۋرسياعا شىعىپ, الەم كارتاسىمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەندىك. تەحنولوگيا ءپانىنەن ءىس تىگۋ, توقۋ, اس دايىنداۋدى مەڭگەردىك. قالاي بولعاندا دا سول كەزدەگى ءبىلىم جۇيەسىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
قازىرگى ۋاقىت – باسقا. وتاندىق ءبىلىم سالاسىنا كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ جاتقانى راس. ونىڭ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنا دا ءتيىپ جاتقان اسەرى مول. بۇل وزگەرىستەرمەن اتا-انالار دا كەي جاعدايدا كەلىسە بەرمەيدى. ولار بالالارىنىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرۋ ءۇشىن اقىلى ءتۇرلى كۋرستارعا, دايىندىق سىنىپتارىنا اپارادى, مۇعالىمدەر جالدايدى.
وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى تۋرالى دا ءتۇرلى پىكىر بار. كەيبىر وقۋلىقتاردىڭ قاتەلەرى تۇزەتىلىپ, قايتا شىعارىلدى. ونىڭ ءبارى – قانشاما شىعىن. بۇگىندە كوپشىلىك اراسىندا ەلەكتروندى كۇندەلىك كوپ تالقىلانۋدا. بۇعان دا قارسى پىكىرلەر جەتەدى. قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءبىلىم سالاسىنا ەنگىزگەن وزگەرىستەرىمەن كوپشىلىك ونشا تانىس ەمەس. سودان ءتۇرلى پىكىرلەر تۋىندايدى. الدىمەن اتالعان مينيسترلىك ول رەفورمالاردى مۇعالىمدەر مەن اتا-انالارعا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. انىعىن ايتقاندا, حالىققا تولىق اقپارات جەتپەيدى.
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
