«دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى, ءانشى, جىرشى-تەرمەشى ايگۇل ەلشىباەۆا كوپشىلىككە تەك ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىمەن عانا ەمەس, قازاقتىڭ جىر ماقامدارىن زەرتتەۋگە ۇلەس قوسقان ونەرپاز رەتىندە دە تانىمال. ونىڭ ورىنداۋىنداعى جىر-تەرمەلەر سانانى سىلكىندىرىپ, رۋحتى كوتەرەدى, جان-دۇنيەڭدى قوزعايدى. ءداستۇرلى انشىمەن اراداعى اڭگىمەدە ءبىراز جايدىڭ باسىن قوزعاۋعا تىرىستىق.
– ءسىز بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن «قازاقتىڭ جىر ماقامدارى» دەگەن زەرتتەۋ كىتابىڭىزدى شىعارعان ەدىڭىز. بۇل زەرتتەۋ جۇمىسىڭىزدى قازىرگى ۋاقىتتا جالعاستىرىپ جاتسىز با, مىڭ ماقامعا جاقىندايتىن ءتۇرى بار ما؟
– «قازاقتىڭ جىر ماقامدارى» كىتابىم – جىراۋلىق ءدəستۇردىڭ ورىنداۋشىلىق مەكتەپتەرىنىڭ كلاسسيفيكاتسياسى, جىراۋلىق دəستۇردەگى ورىنداۋشىلىق ونەردىڭ نوتالىق نۇسقاسى مەن əر مەكتەپتىڭ ورىنداۋشىلىق ينتوناتسيالىق ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتاتىن تۇڭعىش عىلىمي ەڭبەگىم. «مىڭ ماقام» دەگەن ارمانىم عوي, ال بۇل ەڭبەگىم جىراۋلىق مەكتەپتەردىڭ ماقامدارىن قوسىپ, انتولوگيالىق تاسپا جاساپ, قازاقتىڭ مۋزىكالىق مəدەنيەتىندەگى جىراۋلىق ءدəستۇردىڭ ماقامدارىنىڭ بايلىعىنا قوسقان ۇلەسىم ەدى. ماقام دەگەن زەرتتەۋ ەمەس, مىڭ كۇي سياقتى انتولوگيا جاساۋ ءۇشىن 1000 ماقامنان تۇراتىن ديسك جاساسام دەگەنمىن. ماقامداردى جيناۋ, ەل ارالاۋ – ءبəرى قاراجاتقا تىرەلەدى عوي.
– قازاقتىڭ جىر مەكتەبى تۋرالى كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىندە اعىلشىن تىلىندە بايانداما جاساعانىڭىزدان حاباردارمىز. تۇبىندە وسى ەڭبەكتەرىڭىزدى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ, الەمدىك وقىرمان نازارىنا ۇسىنعىڭىز كەلمەي مە؟
– قازىرگى تاڭدا جىراۋلىقتى ءوركەندەتەتىن ەشقانداي جوعارعى وقۋ ورنىندا جۇمىس جاساماعاندىقتان, شىعارماشىلىق كونتسەرتتەرىمدى بەرىپ ءجۇرمىن. جوعارىدا اڭگىمە بولعان كىتابىمدا كىشكەنە دە بولسا اعىلشىنشا اۋدارما بەرىلگەن. سول اۋدارما كىتاپ تۋرالى ۇلكەن ماعلۇمات بەرەدى. كەمبريدجدە بايانداما جاساماس بۇرىن, əر مەكتەپتەردىڭ ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرىنەن ءۇزىندى ايتىپ بەرگەنمىن. وزگە ەلدىڭ عالىمدارى بۇعان جاقسى نازار اۋداردى. دەگەنمەن, مەن ءۇشىن ورىنداۋشىلىق شەبەرلىك əرقاشاندا بيىك تۇرادى عوي.
– ءسىز جىردى ەسترادامەن دە ورىنداپ كوردىڭىز, جىردىڭ تابيعاتىن ەسترادا تىڭدارمانعا جەتكىزە الا ما ەكەن, قالاي ويلايسىز؟ كوپشىلىك تىڭدارمان جىر ماقامدارى دومبىرا اۋەنىمەن عانا جاقسى ۇيلەسىمدە بولادى دەگەن پىكىردى ءجيى ايتادى.
– جىر بولسىن, ءان بولسىن تازا ءدəستۇرىن بۇزباي ەستراداعا سالسا, ول تىڭداۋشىسىن تابادى. تəۋەلسىزدىك العالى 25 جىل بويى شەتەلدىڭ ەستراداسىن تىڭداعان جاستارعا زامان سۇرانىسى بويىنشا جىردى وسىنداي جولمەن جەتكىزۋدىڭ ورەسكەلدىگى جوق. تەحنيكانىڭ كومەگىمەن بولسا دا جاستاردىڭ ساڭىلاۋىنا ازداعان ۇلتتىق ءۇننىڭ سازىن جەتكىزە الساق, بۇل دا از جەتىستىك ەمەس. جەكە شىعارماشىلىعىمدا əن-جىر, تەرمەمەن, دومبىراممەن شىعىپ ءجۇرمىن عوي. حالىقتىڭ ىقىلاسى, كورەرمەننىڭ ساحنادان جىبەرمەگەن قوشەمەتى مەنىڭ ءانشى-جىرشى رەتىندە قالىپتاسۋىما سەپتەستى. جالپى, ەل مەنى ءدəستۇرلى ءəنشى-جىرشى رەتىندە قابىلدادى. كەيىن سۇگىردىڭ تەرمەسىن ەستراداعا سالعانىمدا, ەسترادانى سۇيەتىن تىڭدارمانداردىڭ ىقىلاسىنا بولەندىم.
– ونەردەگى شىعارماشىلىعىڭىزعا كەلەر جىلى 20 جىل تولادى ەكەن. قانداي جوسپارىڭىز بار, قۇپيا بولماسا…
– 1997 جىلى پاريجدە پلەيەل زالىندا əن شىرقاعانىمدا, زالدىڭ ديرەكتورى ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. «براۆو» دەگەن ۆيزيتكاسىن قولىما ۇستاتقان ەدى. مارقۇم, كۇيشى قارشىعا اعاعا, سكريپكاشى, əلەم ءəرتىسى ايمان مۇساحودجاەۆاعا, ماعان يتاليانىڭ پيانينو ويناۋشىسى ماريسسيو ءپولينيدىڭ كونتسەرتىنە بيلەت بەردى. ونەر جولىمدى 20 جاسىمنان باستاسام دا, قانشاما كونتسەرتتەرگە شىقسام دا, اتاق ءۇشىن جۇگىرمەپپىن, مەن ءدəستۇرلى ونەردىڭ ءوزىم سەزىنەتىن قۇدىرەتىن ەلگە سەزدىرتسەم دەگەن ويمەن عانا ءجۇرىپپىن. مەن ءۇشىن ساحناعا ءار شىققان سايىن ونەرىڭدى پاش ەتۋ – ۇلكەن قاجىر مەن ەڭبەكتىڭ جەمىسى. كەلەسى جىلى 20 جىل تولادى ەكەن. دەنىم ساۋ بولسا, قازاق ونەرىنە ءəرى قاراي ەڭبەگىمدى سىڭىرە بەرەمىن دەگەن ويدامىن.
– ءسىزدىڭ رەپەرتۋارىڭىزدا باتىستىڭ دا, سىر بويىنىڭ دا, جەتىسۋدىڭ دا جىر مەكتەبىنىڭ اندەرى كەزدەسەدى. ءوزىڭىزدىڭ جانىڭىزعا قايسىسى جاقىن؟
– مەنىڭ رەپەرتۋارىمدا əر مەكتەپ – وزىنشە əدەمى əۋەنمەن ورنەكتەلگەن əۋەندەر. ءبىرى رۋحىڭدى قايرايتىن, ءبىرى رۋحىڭدى وياتاتىن, ءبىرى كوڭىلدىڭ كىرىن تازارتاتىن, ءبىرى قايعىڭدى ۇمىتتىراتىن جىر-تەرمەلەر. مەن سول جىر-اۋەندەردى ورىنداعاندا, ءوزىمدى مۋزىكا پاتشالىعىنىڭ يەسى سەزىنەمىن. ءوزىمنىڭ رۋحىمدى كوتەرىپ, شابىتتاندىراتىن əۋەندەردى سول كۇيىندە تىڭداۋشىما جەتكىزسەم, مەنىڭ ماقساتىمنىڭ ورىندالعانى. سونگەن جۇرەكتى جالىندى جىر عانا رۋحتاندىرا الادى.
– كەيبىر ارىپتەس اعالارىڭىز «استانادان ءداستۇرلى مۋزىكا تەاترىن اشۋ كەرەك» دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپ ەدى, وسى تۇرعىدا ءسىزدىڭ ويىڭىز قانداي؟
– «جومارتتىڭ قولىن جوقشىلىق بايلايدى» دەگەن ءسوز بار, قازاقى əۋەن بايلىعىنا زəرۋ ادام تەك حالىقتىڭ ىشىندە. قولىندا قاۋعاسى بار, تەرەڭنەن سۋ الىپ ىشەتىندەردىڭ ويلارى – ورىسشاتىس. ءدəستۇرلى مۋزىكا تەاترىنا مەملەكەت كوڭىل بولمەسە, قولداۋ جاساماسا, مەنىڭ قولىمنان دəل قازىر ەشتەڭە دە كەلمەيدى.
– اناڭىز جۇمابيكە جۇباتقىزى ايگىلى كۇيشى قازانعاپتىڭ شاكىرتى ماتاي قۋانتايۇلىنىڭ تۋعان ناعاشىسى عوي, كۇي تارتاتىن ونەرىڭىز جوق پا؟
– كۇيدى مۋزىكا مەكتەبىندە 7 جاسىمنان تارتتىم. كونسەرۆاتوريادا وقىپ جۇرگەنىمدە ۇستازدارىم: حالىق ءəرتىسى Əزيدوللا ەسقاليەۆتەن, سəدۋاقاس بالماعانبەتوۆتەن ءدəرىس العانىمدى ماقتان تۇتام. رەپەرتۋارىمدا بىرنەشە كۇيلەر بار, كەيدە دومبىراشىلارمەن باس قوسقاندا, بىلەتىن كۇيلەرىمدى بىرگە تارتامىز.
– ەلباسىمىزدىڭ باتاسىن العاندا نەشە جاستا ەدىڭىز, سول وقيعانى ءوز اۋزىڭىزبەن ايتىپ بەرسەڭىز…
– ەلباسىنىڭ الدىندا العاش رەت اقتوبەدە وتكەن پرەزيدەنتتىك شىرشا كەزىندە ونەر كورسەتكەنمىن. ول كەزدە 17 جاستا بولاتىنمىن. نۇرسۇلتان اعا تەرمەلەرىمدى مىقتى ورىنداعان ءسəتىمدى بىلەتىن بولعان سوڭ, كەيدە ءسəتسىز شىعىپ جاتسا, ىشىمدە ءبىر ايتارىم بار ەكەنىن ءبىلىپ, «تاعى ايت» دەپ قولقالاعاندا, داۋىسىم اشىلىپ سالا بەرەتىن. جاستايىمنان ەلباسىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەسىن, شابىتىم شارىقتاپ, ەشقاشان دا مۇقالۋدى بىلمەي ءوستىم. كەيىن «كونسەرۆاتوريانى ۇزدىك ءبىتىردىم» دەگەنىمدە, ديپلومىما بايعازى بەرىپ, ءəرى قاراي اسپيرانتۋرادا وقۋىما قولداۋ جاسادى. سونىڭ ارقاسىندا «قازاقتىڭ جىر ماقامدارى» اتتى جىراۋلىق ءدəستۇرلى ورىنداۋشىلىق ونەردەگى تۇڭعىش عىلىمي زەرتتەۋ كىتابى دۇنيەگە كەلدى. ەلباسىنىڭ «ءار ادام ءوز ءىسىنىڭ كəسىبي شەبەرى بولۋى كەرەك» دەگەن ءسوزى ماعان əرقاشاندا دەمەۋ بولدى, سول ءسوزدى نىساناعا الىپ, كəسىبىمدى شىڭداپ كەلە جاتىرمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت, ونەرىڭىز ۇستەي بەرسىن!
سۇحباتتاسقان:
مەڭدوللا شامۇراتوۆ
