ەسىڭە تۇسسە جۇرەككە مول جىلىلىق ۇيالاتاتىن وقيعالار بولادى. سونداي كوڭىلدىڭ حوشىن ەنگىزەر جايتتار بازارباي الەۋحانۇلىمەن بىرگە جۇرگەن كەزدە ءجيى ۇشىراسادى. ونىڭ ءاربىر كورىنىسكە ءدوپ تاۋىپ ايتاتىن سوزدەرى مەن تاپقىر ازىلدەرى كىمدى بولسا دا ءتانتى ەتەدى. جانە دە بازەكەڭنىڭ قىزىل تىلگە قۇشىرىن توگە قۇرىشىڭدى قاندىراتىن قاسيەتىنە ەرىكسىز باس يەسىز ءارى ءلۇپ ەتىپ كوكەيىنە كەلگەن ءيىرىمدى ۇيقاسى مەن ماعىناسى ۇيلەسىم تاۋىپ اعىلىپ جاتقان, ۇعىمعا جەپ-جەڭىل, بىراق تۇپكى ايتار ويى سالماقتى جىر ورنەگىنە اينالدىرا الاتىن اقىندىعىن تۇپكىلىكتى مويىندايسىز. قازاق ءجۇزدىڭ بىرىنەن تابىلا قويمايتىن وسىنداي ونەر يەلەرىن ارقاسىنا ارۋاق قونعان ادام دەپ جاتادى. راس تا شىعار. قالاي بولعاندا, بازارباي جوسىن ويىمەن, توسىن تاسىلىمەن اسىل ءسوزدىڭ ءدامىن ءۇيىرىپ, اينالاسىنا شۋاق شاشىپ جۇرەتىن قازاقتىڭ مارقاسقا ازاماتتارىنىڭ ءبىرى دەسەم, ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
ورىس حالقىنىڭ كەرەمەت اقىنى سەرگەي ەسەنين ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن ەت شابۋشى بولىپ باستاعانىنداي, بازەكەڭ دە اۋەلدە قۇرىلىس ينجەنەرى رەتىندە جۇمىسقا كىرىسكەنىمەن, پوەزياعا دەگەن ىڭكارلىك پەن ادالدىق ونى كوپ ۇزاماي قيىندىعى مەن قۋانىشى استاسىپ جاتاتىن مازاسىز جۋرناليستىك ماماندىققا جەتەلەپ اكەلدى. جاڭا سالانى مەڭگەرىپ اكەتكەنى سونشالىقتى, ول قاتارداعى تىلشىدەن جەزقازعان قالالىق «ديدار» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى لاۋازىمىنا دەيىن ءوستى, ءوز تالىمدىك مەكتەبىن قالىپتاستىرا وتىرىپ, جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ ۇلىتاۋ – جەزقازعان وڭىرىندەگى ورەلى ۇستازىنا اينالدى. وسىلايشا ءسوز دەگەن قۇدىرەتكە باس ءيدى, ونى تەرەڭ مەڭگەرىپ, قارا ءسوزدى قارا ولەڭمەن ۇشتاستىرۋدى ءبىر ءسات تە ەسىنەن شىعارمادى. ءسويتىپ, ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن, ەسىن جيعىزىپ, ءاربىر الاش بالاسىنىڭ ادام بولۋعا, ازاماتقا اينالۋىنا جول اشاتىن قىمىزداي قىزۋلى, قازىداي ءنارلى ولەڭ جازۋعا دەن قويدى. بۇل جونىندە حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ يەگەرى سەرىك اقسۇڭقارۇلى بىلاي دەيدى: «بازارباي كور-جەردى ولەڭ ەتە بەرمەيدى. سۇيەگىنەن ءوتىپ, جۇرەگىنە جەتكەن قۇبىلىستارعا عانا قالام تارتادى. ونىڭ ادام مەن قوعام, اق پەن قارا, اقيقات پەن جالعان, ازاماتتىق پەن پەندەلىكتىڭ تەكەتىرەسى حاقىنداعى وي تولعامدارى وقىرمانىن بەيجاي قالدىرعان ەمەس. سوناۋ گومەر اتام زامانىنان بەرى كەلە جاتقان ازاماتتىق ليريكاعا كەلگەندە بازاربايدىڭ ادىمى اشىلىپ, قالامى قاناتتانىپ قويا بەرەدى». سونداي-اق, ول بازاربايدىڭ ءوز جازعان-سىزعاندارىن كوپتىڭ تەزىنە سالۋعا اسىعىپ, اپتىعا قويماعاننىڭ وزىندە ءبىر بەكزات مارتتىك جاتىر دەگەن وي تۇيىندەيدى.
راسىندا, بازاربايدىڭ «قولىمدا مەنىڭ قالام بار» دەگەن كىتابىن وقۋعا العانىمدا, بۇل ونىڭ جارىق كورگەن تۇڭعىش جيناعى ەكەنىن بىراق ءبىلدىم. ءارى مۇنى ەكى ءسوزدىڭ باسىن قوسىپ, ءتورت جول قۇراسا, ءوزىن اقىن ەكەنمىن دەپ ويلاپ, كىتاپ شىعارۋعا قۇمار كەيبىرەۋلەر سياقتى پيعىلدان بازاربايدىڭ ءوزىن الىس قويا الاتىندىعى دەپ ۇقتىم. تاعى س.اقسۇڭقارۇلىنىڭ سوزىمەن ايتساق: «قارا ولەڭگە دەگەن كوزسىز ماحاببات ونى اقىندىققا الابوتەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراتىپ, ادىمىن اشتىرماي قويعانداي». ياعني, تۇلا بويىن جارىپ شىققان دۇنيەسىن «ءتورت قۇبىلاسى» تۇگەلدەنگەننەن كەيىن عانا, ونى حالىققا ۇسىنۋدى ءجون ساناعانى بايقالادى. مۇنى سونداي-اق ءوزىنىڭ 55 جىلدىعىنا وراي ەلىنىڭ الدىنداعى بازاربايدىڭ ەسەبى دەپ تە قابىلداۋعا تۇرادى. سوندىقتان بولار, 7 تاراۋدان تۇراتىن جىپ-جيناقى كىتاپ ءوزىنىڭ تارتىمدىلىعىمەن كەز كەلگەن وقىرماندى بىردەن باۋراپ اكەتەدى. ءوز باسىم جيناقتى قولعا الىسىمەن وعان تەرەڭ بويلاپ كەتكەنىمدى, ءبىر دەمدە وقىپ شىققانىمدى اڭعارماي دا قالدىم. ونداعى جازىلعان دۇنيەلەرگە قاراپ وتىرىپ, قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىنى مەڭدەكەش ساتىبالديەۆتىڭ مىنا ءبىر ولەڭ شۋماعى ويىما ەرىكسىز ورالدى:
«بەتىمە ىزعار بەتتەي مە,
تۇرعاندا ورتتەي تۇتاپ مەن.
ايقاسقا شىقسام جەتپەي مە,
جالعىز-اق پالۋان كىتاپپەن!».
ءيا, «تەڭىزدىڭ ءدامى تامشىسىنان ءبىلىنسە», اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ كوركەمدىك ءورىسى كىتاپتىڭ ىشكى مازمۇنىندا جاتاتىنى بەلگىلى. ارينە, ولەڭنىڭ قۇرىلۋ زاڭدىلىعىنا تەرەڭ ساراپتاما جاسايتىنداي مەن اككى سىنشى ەمەسپىن, اكەتىپ بارا جاتقان اقىندىعىم دا جوق. دەگەنمەن, وقىرمان رەتىندە جۇرەگىمە جىلى تيگەن ولەڭدەردى وقىعاننان كەيىنگى اسەرىممەن بولىسەر بولسام بازارباي الەۋحانۇلى ماعان قوعامنىڭ ناعىز تامىرشىسى سەكىلدى كورىندى. ومىردە ورىن الىپ جاتقان قىم-قۋىت وقيعالارعا ءوز بيىگىنەن قاراپ, ءوز باعاسىن بەرەدى جانە تاقىرىپتى تەرەڭىنەن اشۋى تاڭعالدىرادى. ماسەلەن, ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «ەلى مۇراتقا جەتپەي تۇرىپ, ەرى مۇراتقا جەتۋشى مە ەدى؟ سوندىقتان ەلدىكتىڭ قامىن ەڭ الدىمەن ويلاماي بولمايدى» دەگەن ءسوزىن كىتابىنا ەپيگراف رەتىندە الىپ, اۆتور ۋاقىت, كەڭىستىك, قوعام اياسىنداعى وزگەرىستەرگە قاتىستى ءوزىنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىن اڭعارتادى. «بابادان قالعان بايتاق ەل» جانە «ارمانى بار ما ۇرپاقتىڭ, ەل ءۇمىتىن اقتاعان» تاراۋلارىنداعى ولەڭدەر توپتاماسىنىڭ بىرىندە:
«تۋعان جەر, اينالايىن, التىن مەكەن,
ىستىقسىڭ ىنتىماقشىل حالقىڭمەنەن.
الاشتىڭ ءبىر جۇرتى ەدىڭ الميساقتان,
بىرلىك پەن ىرىلىكتىڭ پارقىن بىلگەن,
ارنادىم, قابىل الشى, جارقىن ولەڭ», – دەپ, اعىنان جارىلادى. ال, كىندىك قانى تامعان جەرى «قارااعاشقا حات» دەگەن ولەڭىندە:
«اڭسامادىم الىستى, استانانى,
جەزقازعاندا ەل بولدىم اسقارالى.
مەنىڭ مىنا قالالىق تىرلىگىمدى,
سالت-ءداستۇرى دالانىڭ باسقارادى...»
دەپ, قازاقي تىرلىككە باس يەدى.
بالعىن بالالىق شاعى مەن ەسەيۋ جىلدارى كوك جۋسانى بۇرقىراعان ارقانىڭ سايىن دالاسىندا وتكەن بازاربايدىڭ اۋىلعا دەگەن ىقىلاسى كىتاپتىڭ «اۋىل دەگەن الاشتىڭ جۇرەگى ەكەن» بولىمىندەگى ولەڭدەرىندە ەرەكشە بايقالادى. ونىڭ «مۇڭ جازاتىن بولىپ كەتتىم مەن بۇگىن» بولىمىندەگى ولەڭدەرىندە كىر شالماعان ناركەس يىرىمدەر مولىنان شاشىلىپ جاتسا, «وتكەن داۋرەن ەكەن عوي اسىل ارمان» تاراۋى ليريكالىق سەزىمگە باي شۋماقتارىمەن وقىرمانىن وزىنە تارتىپ الادى. بازارباي قوڭىر ءومىردى قوپارىپ, قازاقتىڭ قويۋ تىرشىلىگىندە كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەتىن كولەڭكەلى تۇستاردى بولدىرماۋ جولىندا قاراعاندى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى, رەسپۋبليكالىق باس رەداكتورلار كلۋبىنىڭ جەزقازعان ايماقتىق فيليالى توراعاسى رەتىندە اكىمشىلىك جانە باق مۇمكىندىكتەرىن جۇمىلدىرۋمەن قاتار, قولىندا قالامى بار ەكەندىگىن سەزدىرىپ, اقىندىعىن ۇتىمدى پايدالانىپ كەلەدى. بۇل تۇرعىدا ايتار ويىن بازارباي «ات ۇستىندە ۇققانىم» تاراۋىنداعى ولەڭدەرىندە تولىق جەتكىزەدى. ولاردىڭ بارلىعىن تالداپ جاتۋعا گازەتتىڭ كولەمى كوتەرمەيتىنىن ەسكەرە وتىرىپ, ونداعى «تاڭدانبا…» دەگەن ولەڭنىڭ ءبىر شۋماعىن عانا نازارعا ۇسىنعاندى ءجون سانادىم:
«كوڭىل مۇڭدى قوزعايدى,تاڭدانبا, باۋىر,
جۇرەك قاعىپ قويادى تالعاندا ءداۋىر,
ارام داۋلەت جيعاننان,قارا سۋ ءىشىپ,
ادالدارمەن ءان سالىپ, ارمانداۋ ءتاۋىر».
وسىلايشا اقىن بارشا جۇرتتى ادامگەرشىلىككە, يماندىلىققا, تازالىققا ۇندەيدى, ادال ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءمانىسىن ءتۇيسىندىرەدى. مىنە, شىنايى ولەڭنىڭ شىن عۇمىرى, تىرشىلىك-تىنىس تابيعاتى وسىنداي.
اسىلى, اقىندىق دەگەنىمىز – تازالىق تەكتىلىگى. اقىندىق دەگەن – ءومىردى ونەرگە اينالدىرۋ, ونەردەن ءومىر جاساۋ, ياعني ومىردەن ولەڭ تۋدىرۋ تالانتى. وسىنى سەزىنىپ, بىلگىڭىز كەلسە بازارباي الەۋحانۇلىنىڭ «قولىمدا مەنىڭ قالام بار» كىتابىنا ءبىر ءسات نازار اۋدارىڭىز.
كەنجەبولات جولدىباي,
قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
