نۇر-سۇلتان قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, بۇگىندە ەلوردادا 88 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن ۇيىم بار. ونىڭ 33-ءى – قازاقشا, 11-ءى – ورىسشا, ال قالعان تەڭ جارتىسى – ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەر. ءبىر قىزىعى, ورىس مەكتەپتەرىندەگى جانە ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ ورىس سىنىبىنداعى وقۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى – قازاق بالالارى. بۇل قۇبىلىستىڭ سەبەبىن انىقتاماق بولىپ از-كەم زەرتتەۋ جاساعان ەدىك.
«اتا-انالارىنىڭ وزدەرى قازاقشا بىلمەيدى»
ەلورداداعى ماڭگىلىك ەل كوشەسىنىڭ بويىندا ورنالاسقان ارالاس ءتىلدى №75 مەكتەپ-گيمنازيا ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى قايىنجامال شوشانوۆانىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى تاڭدا مۇندا 3595 شاكىرت ءبىلىم الادى. «ونىڭ 2875-ءى, ياعني 80 پايىزى – قازاق بالالارى. الايدا قازاق سىنىپتارىنىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىق. مىسالى, مەكتەپتەگى جالپى 110 سىنىپتىڭ نەبارى 13-ءى عانا – قازاق سىنىپتارى دا, قالعان 97-ءسى – ورىس سىنىپتارى. سوندا بۇل – باعاناعى 2875 قازاق وقۋشىنىڭ شامامەن 2 جارىم مىڭى ورىسشا وقيدى دەگەن ءسوز» دەيدى ول.
پەداگوگ ءسوزىنىڭ جانى بار. ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورتاسى رەتىندە سۋرەتكە تۇسىرمەك نيەتپەن ءفوتوتىلشى ەكەۋمىز ورىسشا وقىتاتىن
1-سىنىپقا باس سۇققانبىز. ءسويتسەك, سىنىپتاعىلاردىڭ بارلىعى تۇگەلدەي قازاق بالالارى ەكەن. ايتپاقشى, بيىل جاڭادان وسى مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان 450 شاكىرتتىڭ تەك 31-ءى عانا قازاقشا وقۋدى تاڭداپتى. 1-سىنىپ سانى 12 بولسا, سونىڭ 11-ءى – ورىسشا.
اتالعان ءبىلىم ورداسىنىڭ ديرەكتورى سالتانات توعاتاەۆا دا وسى جايتقا الاڭدايتىنىن جەتكىزدى:
– ادەتتە بىزگە بالاسىن اكەلەردە اتا-انالارمەن مىندەتتى تۇردە سويلەسەمىن. ارينە, قازاق بالالارىنىڭ ءوز انا تىلدەرىندە ءبىلىم العانىن قۇپ كورەمىز. ورىس سىنىبىنا بەرەمىن دەپ كەلگەن اتا-انالاردى مۇمكىندىگىنشە رايلارىنان قايتارۋعا تىرىسامىز, بىراق كوبىسى كونبەيدى. ويتكەنى وزدەرى ءورىستىلدى. بالالارى دا سونداي. ال قازاقشا بىلمەيتىن بالا قازاقشا سىنىپتا قالاي وقيدى؟ باستاۋىش سىنىپتا بالالارى قازاقشا وقىعانىمەن, وسە كەلە ورىس سىنىبىنا اۋىستىرىپ الاتىن اتا-انا دا بار. ونداعى ايتاتىندارى – «باعدارلاما قيىندادى, ساباعىنا كومەكتەسەيىك دەسەك, كىتاپتارىن تۇسىنبەيمىز, ءتىلى اۋىر».
«ورىس ءتىلى – عىلىم ءتىلى» نەمەسە وراشولاق وقۋلىقتار
ديرەكتوردىڭ ءسوزىن سول مەكتەپتىڭ 1-سىنىبىندا وقيتىن ەگىز ۇلدار دامير مەن ءزاميردىڭ اناسى ەلميرا وتارباەۆا دا راستادى:
– مەن ءورىستىلدىمىن, اكەسى قازاقتىلدى. بىراق كوبىنە-كوپ بالالاردىڭ ساباعىنا مەن جاۋاپتىراق بولعاندىقتان, ۇلدارىمىزدى ورىس سىنىبىنا بەردىك, – دەيدى ول.
دەمەك, اتا-انانىڭ كەمىندە بىرەۋى, ونىڭ ىشىندە بالالاردىڭ ساباعىنا قارايلاساتىنى (كوبىنە-كوپ بۇل ءرول انالاردىكى ەكەنى راس) ءورىستىلدى بولسا, بۇل دا – جوعارىداعى ماسەلەنىڭ ءبىر سەبەبى.
كەي جاعدايلاردا بالاسىن ورىس سىنىبىنا بەرەتىن قازاق اتا-انالار وسى ارەكەتتەرى ارقىلى ۇل-قىزىنىڭ قوعامعا بارىنشا ءسىڭىسىپ كەتكەنىن قالايدى. ماسەلەن, قىتايدان كوشىپ كەلگەن قانداسىمىز اقىتبەك قازىبەكتىڭ ەكى ۇلى استاناداعى قازاق مەكتەبىندە وقىپ جاتقانمەن, اكەلەرى ءسوز اراسىندا ولاردى ورىسشا سىنىپقا اۋىستىرعىسى كەلەتىنىن ايتتى.
– ءبىز بۇرىنعى قازاق بولىپ قالساق, قازىرگى قوعامعا سىڭىسە المايتىن سياقتىمىز. مەن بالالارىمنىڭ عىلىم جولىن قۋعانىن قالايمىن. عىلىمعا بەت بۇرسا, وعان اقپاراتتى نە اعىلشىنشا, نە ورىسشا الۋعا تۋرا كەلەدى. قازاقشا عىلىمي ماتەريالدار تابۋ وتە قيىن. ورىس ءتىلى – بۇۇ-نىڭ التى نەگىزگى ءتىلىنىڭ ءبىرى. قىسقاسى, ورىسشا بىلسە, «جەردە قالمايدى», ءومىر ءسۇرۋ جەڭىلدەيدى, – دەپ سانايدى ول.
ال ەلوردا تۇرعىنى اجار ايىمبەتوۆانىڭ ءسوزى بويىنشا, قازاقتىلدى وقۋلىقتاردىڭ ءتىلى تىم كۇردەلى ءارى اۋدارمالارى تۇسىنىكسىز بولعاندىقتان وقۋشىلار قينالادى.
– 8-سىنىپقا دەيىن قىزىم قازاق مەكتەبىندە وقىدى. حيميا, فيزيكا سەكىلدى پاندەردىڭ وقۋلىقتارىن جاتتاپ وقيتىن. ويتكەنى ماعىناسىن تۇسىنبەيدى. اۋدارمالارى تىم قيىنداتىلىپ بەرىلگەن. ونى بالا قايدان قىزىعىپ وقىسىن؟ امال جوق, ورىس مەكتەبىنە اۋىستىردىم, – دەدى ول.
«لاتىن الىپبيىنەن قينالىپ قالۋىمىز مۇمكىن»
ماسەلەگە قاتىستى پىكىر سۇراعانىمىزدا, كۇلجان جورابەكقىزى ەسىمدى اتا-انا لاتىن قارپىنەن قينالىپ قالامىز-اۋ دەگەن قاۋىپكە بولا پەرزەنتىن ورىس سىنىبىنا بەرگەنىن ايتتى:
– قىزىم №3 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ باستاۋىش سىنىبىندا وقيدى. جاقىن جىلدارى لاتىن ءالىپبيىن وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزگەلى جاتىر. بالكىم, دۇرىس تا شىعار. بىراق بۇل وزگەرىس تەك قازاق تىلىنە عانا قاتىستى ەكەنىن ەستىگەنىمىزدە, امالسىز قىزىمىزدى ورىس سىنىبىنا بەرۋدى ءجون كوردىك. ويتكەنى ءوزىمىزدىڭ كوز اشقالى ۇيرەنگەنىمىز – كيريلليتسا, ال ورىس سىنىپتارىندا سول ءالىپبي قالادى, – دەدى ول.
رەسپوندەنتتەرىمىزدىڭ اراسىندا ورىسشا سىنىپتى مەنتاليتەتتىك تۇرعىدان تاڭداعان اتا-انالار دا بولدى. ماسەلەن, ساۋلە كەۋلىمجاەۆا ءوزىنىڭ 2-سىنىپ وقيتىن ۇلىن نەگە ورىس مەكتەبىنە بەرگەنىن تۇسىندىرە كەلە:
– قىزىم قازاق مەكتەبىندە وقيدى, ويتكەنى قىز بالاعا ءتان ۇياڭدىق, يبالىلىق دەگەن قاسيەتتەردى سول ورتادان الا الادى. ال ۇلىمىزدى ورىس مەكتەبىنە بەردىك. بۇعان ءوزىمنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمدە كەزدەسكەن ادامدار سەبەپ بولدى. مەن قازىر ءبىر بانكتە جەتەكشىلىك قىزمەتتە ىستەيمىن, سوندا بايقاعانىم, قازاقشا وقىعان قازاقتىلدى جىگىتتەرگە قاراعاندا ورىسشا ورتادان شىققان جىگىتتەردىڭ ەتى تىرىلەۋ كەلەدى. ۇياڭدىق دەگەن قاسيەت جاقسى, بىراق ول جوعارى قاراي وسۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. مەن بۇل جەردە ەكى ۇلتتىڭ ءبىرىن ەكىنشىسىنەن ارتىق قويۋدان اۋلاقپىن. تەك مەنتاليتەتتەرىندەگى الگىندەگىدەي ايىرماشىلىق كەيدە ۇلكەن ءرول اتقارادى, – دەدى.
P.S: اتا-انالاردىڭ ويى وسى. سان ءتۇرلى سەبەپ بار. بۇل ماسەلەنى الدىڭعى نومىرلەرىمىزدىڭ بىرىندە گازەتىمىزدىڭ ءتىلشىسى جادىرا شامۇراتوۆا دا كوتەرگەن ەدى. ماقالاعا جازىلعان پىكىرلەردىڭ ىشىندە ايگۇل اعابەكوۆا اتتى وقىرمان مۇنىڭ بارلىعى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ كۇشتى بولماۋىنان ەكەنىن جازىپتى. ونىڭ ايتۋىنشا, وزبەكستان مەكتەپتەرىندە ۇلتتىق يدەولوگيا ءپان رەتىندە دە وقىتىلادى ەكەن. بالكىم, بىزدە دە وسىنداي شارالار جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلسە, جوعارىداعى پروبلەمانىڭ جۇگىن جەڭىلدەتەر مە ەدى…
