استاناداعى كونگرەسس-حولل سارايىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان بەلگىلى كومپوزيتور, ديريجەر, قر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى مۇقامبەتقالي ءتىناليننىڭ «ەسىلىم – ەركەم» دەپ اتالعان شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى.
ونەرى ورگە سۇيرەگەن
ءاسىلى, مۇقامبەتقالي اعامىز ەلوردانىڭ تۋماسى سانالادى. بالالىق شاعىنان مۋزىكاعا قۇشتار بولىپ وسەدى. ونىڭ سەبەبى دە بار. مارقۇم اناسى ەسكى داستانداردى جاتقا بىلەتىن, ءاپ-ادەمى اۋەزدى داۋىسى بار جان بولىپتى. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا, كومپوزيتورعا ونەر وسى اناسىنان دارىعان كورىنەدى. اقمولاداعى جالعىز قازاق مەكتەبىن ۇزدىك تامامداعاننان كەيىن ول ارمان قۋىپ, الماتىعا ساپار شەگەدى. قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنا وقۋعا تۇسەدى. وندا حابدوللا تاستانوۆ, عازيزا جۇبانوۆا, كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆ, باتىر ابدىحالىقوۆ, لاتيف حاميدي جانە باعداۋلەت امانوۆ سەكىلدى بەلگىلى ونەر قايراتكەرلەرىنەن ءتالىم الادى. قاتپارى مول مۋزىكا الەمىنە ۇڭىلەدى. ىرگەلى ونەر وقۋ ورداسىندا ءجۇرىپ, بىشكەك قالاسىندا وتكەن حالىق اسپاپتارىندا ورىنداۋشىلارىنىڭ ءىى بۇكىلوداقتىق بايقاۋىنا قاتىسىپ, لاۋرەات اتانادى. جالىندى جاس جىگىتتىڭ بويىنداعى جانىپ تۇرعان ونەرىن كورگەن سول كەزدەگى استانالىق شىعارماشىلىق ۇجىمدار بايقاپ, وزدەرىنە شاقىرادى. قۇرمانعازى اتىنداعى اكادەميالىق قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترى, «گۇلدەر» جانە «شالقىما» ەسترادالىق ۆوكالدى-اسپاپتار انسامبلدەرىمەن بىرگە ماسكەۋ, سانكت-پەتەربۋرگ, دونداعى روستوۆ, كيەۆ جانە الجير, چەحوسلوۆاكيا, ۆەنگريا ەلدەرىنىڭ ۇلكەن ساحنالارىندا ونەر كورسەتەدى. وسىلاردىڭ بارلىعى ونىڭ بەساسپاپ مۋزىكانت بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. كونسەرۆاتوريانى تامامداعاننان كەيىن ول تۋعان جەرىنە ورالىپ, مۋزىكاعا جاقىن جەتكىنشەكتەردى ونەرگە باۋليدى. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا اقمولادا العاش ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترىن قۇرىپ, وعان دارىندى جاستاردى تارتادى.
جىلىلىققا تولى ونەر كەشىندە ايتۋلى ازاماتتىڭ جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىمال شىعارمالارى وينالدى. ەلوردالىق قازاق وركەسترى اۆتوردىڭ نازىك سەزىمگە تولى تۋىندىلارىن تامىلجىتا ورىندادى. وعان كومپوزيتوردىڭ ءوزى ديريجەرلىك جاسادى. كەش اۆتوردىڭ «ەسىلىم – ەركەم» دەگەن شىعارماسىمەن اشىلدى. ودان كەيىن ونەرپازدىڭ ونەردەگى ۇستازى جاقسىلىق مۇقانوۆقا ارنالعان «جاقسىلىق» دەپ اتالعان كۇيى كۇمبىرلەدى. جاس ءانشى باۋىرجان نۇرىمبەتوۆ كەش يەسىنىڭ «قۇلپىرعان ەلىم» اتتى ءانىن شىرقادى. اسىرەسە, كومپوزيتوردىڭ «كلاسسيكالىق ۆالس» جانە «ينتەرمەتستسو» دەگەن شىعارمالارىنان وزگەشە ءبىر ساز, اسەم اۋەن ەستىپ, عاجايىپ اسەرگە بولەندىك.
ول نۇرعيسا تىلەنديەۆتى ايرىقشا جاقسى كورەدى ەكەن. نۇرعيسا اعامىز كوزى تىرىسىندە سوڭىنان ىلەسكەن ارىپتەس ءىنىسىنىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىن تىڭداپ, باتاسىن بەرىپتى. ءبىر جاعىنان, ەكى ارقالى ازاماتتىڭ فاميليالارى دا بىزگە ۇيقاسىپ, ۇيلەسىپ تۇرعانداي كورىندى. كومپوزيتور اياۋلى اعاسىنا ارناپ «دارىنگەر» دەگەن شىعارما جازىپتى. كەشتە ول تۋىندى دا ورىندالدى. ونى تىڭداپ وتىرىپ, ۇلتىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتىنىڭ بەينەسى كوز الدىمىزعا كەلدى.
م.ءتىناليننىڭ شىعارمالارى كوبىنەسە جىلى, سازدى, جۇرەككە جاقىن كەلەدى. تامىلجىعان تىمىق تۇندە بەتىڭىزدى مايدا سامال وپكەندەي اسەرلەنەسىز. كومپوزيتوردىڭ قىزى پەريزات ءتىنالينا فلەيتا اسپابىمەن اكەسىنىڭ «پاستورال» دەگەن شىعارماسىن شەبەر وينادى. كەش يەسىنىڭ ءوزى دە جەكە دومبىرادا كۇمبىرلەتىپ كۇي توكتى. بەلگىلى ونەرپاز نۇراي تاناباەۆ وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن سازگەردىڭ كەيىنگى جىلدارى جازىلعان «توتى قۇس» جانە «ايتار وي» دەگەن اندەرىن ناشىنە كەلتىرە شىرقادى.
اعامىز مۋزىكالىق وڭدەۋدىڭ دە مامانى ەكەن. ءبىز ونى الەمدىك كلاسسيكا سانالاتىن ءۆيليامستىڭ «ۆيكتوريا» شىعارماسىن تىڭداعاندا بايقادىق. وتە شەبەرلىكپەن جاسالعان شىعارمانى جۇرتشىلىق وتە جىلى قابىلدادى. ونەر كەشىندە وركەسترگە اۆتورمەن بىرگە نۇرلان بەكەنوۆ پەن قاراتاي سايجانوۆ ديريجەرلىك ەتتى.
تۇساۋكەسەر, سۇندەت توي…
ءبىزدىڭ اۋىلدا تەمىربەك دەگەن اعامىز بولدى. ءوزى قاراپايىم كاسىپتىڭ يەسى بولسا دا, جيىن-تويلاردا اۋەلەتىپ ءان شىرقايتىن ەرەكشە داۋىسى بار ەدى. سول كىسىنىڭ ۇنەمى رەپەرتۋارىنان تۇسپەيتىن جالعىز عانا ءان بولدى. «ءبىزدىڭ دالا» دەگەن. ءوزى دە ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى دارىپتەيتىن تاماشا اۋەن. مەن سول ءاننىڭ اۆتورىن بىلمەۋشى ەدىم. ونى دا مۇقامبەتقالي اعامىز جازعان ەكەن. كەش شىمىلدىعى وسى سازدى اۋەنمەن جابىلدى.
– مەن مۇقامبەتقاليدى جاس كەزىنەن بىلەمىن. ەكەۋمىزدىڭ كونسەرۆاتوريادا ءبىلىم العان ۇستازىمىز ءبىر. ول – وتە دارىندى مۋزىكانت. اقمولادا العاش ءوز قولىمەن قازاق وركەسترىن قۇردى. وعان قانشاما تاماشا تۋىندىلار جازدى. ول كەز كەلگەن مۋزىكالىق اسپاپتا شەبەر وينايدى. وركەسترگە لايىقتاپ وڭدەگەن كلاسسيكالىق شىعارمالارى قانشاما… ءوزى دە اڭقىلداعان ازامات. شىعارماشىلىق كەش ماعان ۇنادى. وسىنداي ونەرپاز ازاماتتاردى ارداقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك, – دەيدى بەلگىلى ونەر زەرتتەۋشىسى, كومپوزيتور قايىرجان ماقانوۆ.
راسىندا, قايىرجان اعامىزدىڭ سوزىندە جان بار. ومىردە ءۇن-ءتۇنسىز عانا ءجۇرىپ, تۋعان جۇرتى ءۇشىن قىرۋار ءىس ءبىتىرىپ جۇرگەن ازاماتتار بار. سولاردىڭ ءبىرى – مۇقامبەتقالي ءتىنالين. شىعارماشىلىق كەشتە كومپوزيتوردىڭ قۇشاعى گۇلگە تولىپ, نۇرلانىپ, ەرەكشە تولقىپ تۇردى. سونداي ساتتە قادىر مىرزا ءالى اعامىزدىڭ «ەسكەرۋسىز قالماسىن ءبىر ءىسى دە, تالانتتى قادىرلەيىك تىرىسىندە» دەگەن شۋماعى ويىمىزعا كەلدى.
ازامات ەسەنجول
