استانانىڭ داڭقى جاھاندى شارلاپ كەتتى. كاناداداعى ۆيننيپەگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى فرانك البونىڭ ەلوردامىز تۋرالى «استانا: ساۋلەتى, ميفتەر جانە تاعدىر تاڭداۋى» اتتى اعىلشىن تىلىندە جارىق كورگەن كىتابىنىڭ وتتاۆا, ۆاشينگتون, لوندون سىندى الەمنىڭ ايتۋلى استانالارىندا جانە ۆيننيپەگتىڭ وزىندە تۇساۋى كەسىلدى. تاياۋدا استانادا وتكەن «Eurasian Book Fair – 2017» اتتى ءىى ەۋرازيالىق حالىقارالىق كىتاپ كورمە-جارمەڭكەسىنىڭ اياسىندا اتالمىش ەڭبەكتى اۆتوردىڭ ءوزى تانىستىردى.
فرانك البونىڭ ايتۋىنشا, بۇل كىتاپ العاشقى مارتە 4500 دانا بولىپ باسىلىپ, تۇگەل كانادادا دەمدە ساتىلعان. سودان قايتا باسۋعا تۋرا كەلگەن. «قازاقستان, استانا, اڭىزدار الەمى تۋرالى جاھان جۇرتشىلىعىنىڭ بىلەتىنىنەن ءالى دە بىلمەيتىنى كوپ. وسى ەڭبەكتى جازعاندا باتىس وقىرماندارى كىتاپتى زەردەلەي وقىپ, تەرەڭ تۇسىنسە ەكەن دەگەن ويدا بولدىم. بۇل ماقساتىم ورىندالعانداي. ماسەلەن, كىتاپتى استانادا تانىستىرعاننان ءسال عانا بۇرىن استانا ساۋلەتىندە ايشىقتى قولتاڭباسىن قالدىرعان سەر نورمان فوستەردىڭ لوندونداعى كەڭسەسىندە تۇساۋكەسەرىن وتكىزدىم. سوعان قاتىسقان ادامداردىڭ اۋىزدارى اشىلدى دا قالدى. الەمدەگى تالاي بەلگىلى عيماراتتاردىڭ جوباسىن جاساعان ساۋلەتشىلەردىڭ ءوزى استانا ساۋلەتىندە كەزدەسەتىن سيمۆولداردىڭ تەرەڭ ماعىناسىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى» دەگەن ول كىتابى ءوز ەلىندە رەسمي تۇردە بەستسەللەر بولىپ تانىلعانىن جەتكىزدى.
جالپى, شەتەلدىك عالىمنىڭ تابانى استانا توپىراعىنا العاش مارتە 2013 جىلى تيگەن. سول ۋاقىتتا قاتتى اسەرلەنىپ, ەلوردامىز تۋرالى كىتاپ جازۋدى ماقسات ەتىپ الىپتى. ماتەريال جيناۋ بارىسىندا قازاقستانعا جانە استاناعا قاتىستى 400-گە جۋىق قازاقستانداعى جانە شەتەل باسىلىمدارىندا جارىق كورگەن ماقالالار مەن زەرتتەۋلەردى وقىپ شىققان. «مىڭ رەت ەستىگەنشە, ءبىر رەت كورگەن ارتىق» دەمەكشى, سودان كەيىن قازاقستاندا دا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن. وسىنىڭ بارىنە 3 جىل ۋاقىتىن جۇمسادى. «استانا: ساۋلەتى, ميفتەر جانە تاعدىر تاڭداۋى» ەڭبەگى – سول بىرنەشە جىلعى ىزدەنىسىنىڭ جەمىسى. اۆتوردىڭ تاياۋ شىعىس ەلدەرى تىلدەرى مەن تاريح ماماندىقتارىن قاتار يگەرگەنىن, ساۋلەت تاريحى بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. ءوزىنىڭ سوزىنشە, جوعارىداعى تۋىندىسى قازاقستان, استانا جايلى جازىلعان ەڭبەگىنىڭ باستاماسى عانا. بولاشاقتا مۇنى جالعاستىرۋ ويىندا بار.
«استانا ساۋلەتى ۇلى دالانىڭ كوشپەندىلەر وركەنيەتىنەن تامىر تارتادى. مۇندا ءدىن, ساۋدا جانە بىرلىك پەن تاتۋلىقتىڭ بەلگىلەرى عاجاپ ۇيلەسىم تاپتى. سونداي-اق, شىعىس پەن باتىس مادەنيەتىنىڭ ەلەمەنتتەرى ءبىر-بىرىمەن قابىسىپ جاتىر» دەگەن فرانك البو ەلوردا ساۋلەتىندە كەزدەسەتىن كونە سيمۆولدارعا توقتالدى. ونىڭ پىكىرىنشە, سونداي سيمۆولداردىڭ قاتارىنا شاڭىراق پەن التىن ادام جاتادى. كوك اسپان دا ەلورداداعى كوپتەگەن عيماراتتاردان نىشان بەرەدى. وسىلاردىڭ ىشىندە ول «استانا-بايتەرەك» مونۋمەنتى تۋرالى كوڭىلىنە تۇيگەنىمەن ءبولىستى.
«بايتەرەك جونىندە ەجەلدەن بۇگىنگى كۇندەرگە جەتكەن اڭىز بار. ەۋروپالىقتاردىڭ كوپشىلىگى بۇل ادامزات تاريحىنداعى ەڭ كونە اڭىزداردىڭ ءبىرى ەكەنىن بىلگەندە قاتتى تاڭعالادى. بۇل ءوزى بىرنەشە ەلگە ورتاق اڭىز. ماسەلەن, ساماريتياندار تاريحىندا, سونىڭ ىشىندە ەتاندار ومىرىندە كەزدەسەدى. ەتان مەن استانا سوزدەرىنىڭ ۇقساستىعىن دا بايقاپ وتىرعان بولارسىزدار. اڭىز مازمۇنىنا توقتالسام, مۇندا كونە قالانىڭ قۇرىلىسى, مۇنارا سياقتى اعاش تۋرالى جانە قۇستىڭ كومەگىمەن ادامزات بالاسى ماڭگى جاستىقتىڭ قۇپياسىن ىزدەگەنى جونىندە ايتىلادى. بۇكىل الەمدە بۇل اڭىزدىڭ 300-گە جۋىق نۇسقاسى بار. مۇنى ءۇندى مەن گرەك ميفولوگياسىندا, كانادا جەرىن مەكەندەگەن كونە ۇندىستەردە جولىقتىرا الاسىزدار» دەيدى شەتەلدىك عالىم. ونىڭ پايىمداۋىنشا, قازاقستاندا اڭىزداردىڭ تارالۋىنا جىراۋلار قاتتى ىقپالىن تيگىزگەن. «جىراۋلار حالقىن تاربيەلەدى, ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان تامىرىن ۇزبەۋگە ۇندەدى. تۋعان جۇرتىنىڭ جىگەرىن جانىدى» دەيدى ول.
ءادىل احمەتوۆ,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى:– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كاناداداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى كونستانتين جيگالوۆ دانەكەر بولىپ, فرانك البومەن سىرتتاي تانىستىم. كانادانىڭ ايتۋلى عالىمى ەلوردامىز استانا تۋرالى قالام تارتىپ جۇرگەنىن ەستىپ, ءىشىم جىلىپ قالعان ەدى. وعان بىردەن ينتەرنەت ارقىلى حابارلاسىپ, سۇحباتتاسا كەتكەندە, اشىق-جارقىن ازامات ەكەنى انىق بايقالدى. ماعان ول ماقسات-مۇددەلەرىنىڭ ءمان-جايىن قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ قانا قويماي, جوباداعى كىتابىنىڭ جەكەلەگەن تاراۋلارىن الدىن الا سالىپ جىبەردى. بۇل كىتاپ ادام ساناسىنا ساۋلە شاشاتىن دۇنيە ەكەنىنە سول كەزدە كوزىم جەتتى. وندا ساۋلەتى مەن داۋلەتى جاراسقان استانانىڭ العاشقى قازىعى قاعىلعان ساتتەن باستاپ, بۇگىنگە دەيىن ەكپىندى ورىستەپ كەلە جاتقان ديزاينەرلىك, سونداي-اق, ارحيتەكتۋرالىق ەرەكشەلىكتەرى عانا ەمەس, سونىمەن قاتار, جاسامپاز قالا كەلبەتىندەگى بايىرعى سيمۆولدار مەن ميفولوگيالىق پاراللەلدەردىڭ دە كەرەمەتتەي ۇيلەسىم تاپقانى وتە نانىمدى باياندالعان. اۆتور الگى شەندەستىرۋلەردىڭ بۇگە-شىگەسىن ساراپتاپ قانا قويماي, ولاردى زەردەلەۋ بارىسىندا ءوزى تۇيگەن تۇشىمدى دا تەرەڭ پىكىرلەرىن ناقتى فوتوگرافيالىق دايەكتەرمەن وتە شەبەر دالەلدەپ وتىرادى.
عالىمنىڭ سوزىنشە, استانا – تاريحتاعى ەڭ كونە اڭىزدىڭ قازىرگى ومىردەگى شىنايى كورىنىسى. اسىرەسە, قىران بەينەسى قالانىڭ ونە بويىن كومكەرىپ تۇر. ال تاعدىردىڭ تاڭداۋى نەگە استاناعا تۇسكەنىن اۆتور بىلايشا تۇسىندىرەدى: «قازاقستان حالقىنىڭ كورمەگەن قيىندىعى جوق. «الجير» لاگەرى, قازاقتاردى باۋداي قىرعان اشتىق, تارتىلىپ قالعان ارال تەڭىزى, سەمەي پوليگونىندا وتكەن 400-دەن استام يادرولىق سىناق. وسىنىڭ ءبارىن قازاقستاندىقتار وتكەن عاسىردا باستان وتكەردى. سوندىقتان ءححى عاسىردا قازاقستان, استانا باسقا ەلدەردە وسىنداي اۋىرتپالىقتار تۋماس ءۇشىن ارەكەت ەتۋدە. ۇلتتىڭ باسىنان وتكەن جاعدايدى ەسكە الساق, استانانى كۇلدەن قايتا جارالعان فەنيكس قۇسقا ۇقساتۋعا بولادى. قازىر ول بۇكىل الەمگە تولەرانتتىقتىڭ, بەيبىتشىلىكتىڭ جانە ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ۇلگىسى بولىپ تانىلىپ كەلەدى».
اۆتوردىڭ ايتۋىنشا, «استانا: ساۋلەتى, ميفتەر جانە تاعدىر تاڭداۋى» ەڭبەگىنىڭ جاڭالىعىمەن قوسا, وقىرمان شەشۋى ءتيىس جۇمباعى دا كوپ. ول كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىن تاعى بىرنەشە كورمەدە وتكىزۋدى جوسپارلاپ قويىپتى. سونىڭ ىشىندە گەرمانيانىڭ فرانكفۋرت قالاسىندا وتەتىن دۇنيەجۇزىلىك كورمە دە بار. جالپى, فرانك البو كىتاپتى وقىعان شەتەلدىكتەردىڭ قازاق تاريحىن تانىپ بىلۋگە, استانانى كەلىپ كورۋگە قۇشتارلىقتارى وياناتىنىنا سەنىمدى.
امانعالي قالجانوۆ
