كەشەگى اق قاشىپ, قىزىل قۋعان زاماندا قازاق جەرىندە سۇرگىن سالىپ, جەرگىلىكتى حالىقتى قىناداي قىرعان قانقۇيلى قاراقشىلار از بولماعان. سولاردىڭ ىشىندە ادامدى ازاپتاپ ولتىرۋدە اتامان بوريس اننەنكوۆ دەگەن قانىپەزەردەن ەشكىم اسىپ تۇسە العان جوق. بىراق جاراتقاننىڭ كوزى ءتۇزۋ ەكەن, كەزىندە اقمولا وڭىرىندە, كوكشەتاۋ ساياسىندا, جەتىسۋ ولكەسىندە, سەمەي تانابىندا قازاقتىڭ قانىن سۋشا شاشقان سول اق كازاكتاردىڭ گەنەرالى اقىرى اجالىن ءبىزدىڭ توپىراقتا تاپتى. ونىڭ قىتايعا قاشىپ كەتكەن جەرىنەن ۇستاپ اكەلىنىپ, سەمەيدە وتكەن اسكەري سوت پروتسەسىنىڭ ۇكىمىمەن اتىلعانىنا بيىلعى جازدا 90 جىل تولدى.
ءبىز اتامان اننەنكوۆتىڭ اتىن العاش رەت سۇڭقار اقىن, اسا ءىرى قايراتكەر ساكەن سەيفۋلليننىڭ وسىدان تۋرا توقسان جىل بۇرىن جارىق كورگەن «تار جول, تايعاق كەشۋ» اتتى رومان-ەسسەسىنەن وقىپ ەدىك. رەۆوليۋتسيا داۋىلپازى ءوزىنىڭ كىتابىندا الدىمەن سەرىكتەرىمەن قالاي اقمولا تۇرمەسىنە قامالعانىن, سودان كەيىن ومبىدان ارنايى كەلگەن اننەنكوۆ جەندەتتەرىنىڭ ايداۋىمەن جاياۋ-جالپىلاي اكەتىلگەندەرىن, قىزىلجاردان ارى قاراي ارقانىڭ قاقاعان قىسىندا «اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونىندا» قانداي تەپەرىشتەردى باستان كەشكەندەرىن تاپتىشتەپ سۋرەتتەيدى. وسى تاقىرىپقا كولەمدى شىعارمانىڭ ەكى تاراۋى ارنالعان. ولار «اتامان اننەنكوۆ وتريادىنىڭ قولىندا» جانە «اتامان اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونىندا» دەپ اتالادى. «ومبىدان اقمولاعا اننەنكوۆتىڭ ون بەس شامالى پارتيزان سولداتى كەلىپتى. اننەنكوۆتىڭ پارتيزاندارىنىڭ ءبارى – وزدەرى تىلەنىپ كىرگەن بۇزىقتار» دەيدى جازۋشى. 1919 جىلعى قاڭتاردىڭ 5-ىندە اقمولادان شىققان بۇلار كوپ جەر جاياۋ ايدالادى. «ءبىزدى قاي قازاققا اكەلىپ تۇسىرسە دە, تۇسكەن ءۇيدىڭ ەركەكتەرى جوق بولادى. اننەنكوۆتىڭ سولداتتارىنا كورىنۋگە قورقاتىن ءتارىزدى» دەپ جازادى ول. وسىنىڭ ءوزى اتامان ساربازدارىنىڭ قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە جەرگىلىكتى حالىققا قالاي قىرعىن سالعانىن بايقاتادى.
«ۆاگوننىڭ حالقى ءبىر قالىپتا, ناشار. قىراۋ, مۇز, دىم, سۋ, ىزعار. ۋىلدەگەن سۋىق. پەشكە وت جاقساق, قايناپ ىسىپ كەتەدى. تۇس-تۇستان سۋ اعادى. پەش سونسە, اينالا قىراۋ, مۇز قاتادى. ىزعارلى سۋىق اڭىرايدى. ۆاگوننىڭ قاسىندا تۇرمە ۇجماق ءتارىزدى. ۆاگون – دوزاق» دەپ سۋرەتتەيدى ساكەن سەيفۋللين.
رومان-ەسسەدە مىناداي جولدار بار: «مىنە, اتاماننىڭ وتريادىنىڭ مىنەزى!.. ورىنبوردا اتامانداردىڭ اقساقالى دۋتوۆ پەن «الاشوردانىڭ» اقساقالى كەزدەسكەندە, قازاقتىڭ قاريالارىنشا قۇشاقتاسىپ امانداسادى! ال اتاماننىڭ جىگىتتەرى اۋلاقتا ەل قازاعىمەن كەز بولسا, قازاقتى نىسانا قىلىپ اتادى! اتقاندا, مۇستافا شوقايۇلىن قورقىتقان وزبەك باسماشى جولداستارىنشا قۇر دارىلەپ اتپايدى, قورعاسىن وقپەن اتادى.
ءيا! اتامان وتريادىنىڭ ىستەرى وسى. بۇلار ءبۇيتىپ كەلە جاتقاندا, اتامان اننەنكوۆتىڭ باسقا وتريادتارى سەمەي جاقتا, جەتىسۋ مايدانىندا, «الاشوردانىڭ» قازاق وتريادىمەن بىرگە تىزە قوسىپ بولشەۆيكتەرمەن سوعىسىپ جاتىر. سەمەيدە «الاشوردا» مەن اتامان اننەنكوۆ بولشەۆيكتەردى قۇرتۋعا قازاقتان «كوڭىلدى» اسكەر جاساپ جاتىر». بۇل تىركەستەر ساياساتتىڭ اسەرىمەن, قىزىل بيلىكتىڭ ىقپالىمەن جازىلدى ما, ول جاعى بىزگە بەيمالىم. وعان تاريحشىلار, الاشتانۋشىلار ۋاقتىسىندا ءوز باعاسىن بەرە جاتار.
سونىمەن, اينالدىرعان ەكى جىلدىڭ ىشىندە باتىس ءسىبىر ويپاتى مەن قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك-شىعىس وڭىرلەرىن توپالاڭ كەلگەندەي دۇربەلەڭگە سالىپ, قاندى تەررور ورناتقان اتامان اننەنكوۆ كىم ەدى؟ «تار جول, تايعاق كەشۋدە» بۇعان تياناقتى جاۋاپ بەرىلمەگەن.
قازىر تاريحشىلار تاپ وسى تۇلعاداي قاراما-قايشى اتامان بولماعانىن ايتادى. شىنىندا, ونىڭ ءبىر باسىندا كوزسىز باتىرلىق پەن كەرەمەت ۇيىمداستىرۋشىلىق تا, سونىمەن بىرگە اۋىزدىقتاۋعا كەلمەيتىن جۇگەنسىز باسشىلىق پەن قاندىقول قاراقشىلىق تا قاتار ۇشتاسىپ جاتقان. تاريحشىلاردىڭ پايىمىنشا, اتامان بوريس ۆلاديميروۆيچ اننەنكوۆ جەكە باسىنىڭ ازاتتىعى بارىنەن, ءتىپتى, زاڭ مەن تارتىپتەن دە جوعارى قويىلاتىن ەرىكتى كازاكتار قاۋىمىنان شىققان. وسى ۇستانىمدار كوپ جاعدايدا ادام ايتسا نانعىسىز قاتىگەزدىك پەن ايۋاندىققا ۇلاسىپ كەتىپ وتىرعان.
اننەنكوۆ كەرەمەت سپورتشى دا بولعان ەكەن. قىلىشتاسۋ ونەرىنىڭ شەبەرى اتانعان, اتتىڭ ۇستىندە نەشە ءتۇرلى ونەر كورسەتە بىلگەن, مىلتىق اتۋدا دا كەرەمەت مەرگەندىگىمەن كورىنگەن. ءوزىنىڭ پولكتاس قارۋلاسى حورۋنجي بەرنيكوۆپەن بىرگە جوڭعار الاتاۋىنىڭ ءبىر شىڭىنا شىعىپ, الپينيست رەتىندە دە تانىلعان. ونىڭ ءبىر باسىنا ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى وسى قاسيەتتەردىڭ ءبارى قالاي سىيىپ كەلگەنى زەرتتەۋشىلەردى ءالى تاڭعالدىرادى.
بوريس اننەنكوۆ 1889 جىلى 21 اقپاندا كيەۆتىڭ تۇبىندە تۇراتىن وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك ۆاسيلي اننەنكوۆتىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ومىرگە قادام باسقان ءبىرىنشى كۇنىنەن ول اۋلەتتىك اسكەري رۋحتىڭ اياسىندا وسەدى. تۋا-ءبىتتى دۆوريانين بولىپ تابىلاتىن بالا جاستايىنان ءىلىم-بىلىمگە دە قۇشتار ەكەن. اسىرەسە, ءتىل ۇيرەنۋگە كەلگەندە ەرەكشە العىرلىق تانىتادى. ول التى ءتىلدى ەركىن يگەرگەن. وسىلايشا ورىس تىلىنەن بولەك, اعىلشىن, فرانتسۋز, نەمىس تىلدەرىندە كوسىلىپ سويلەگەن ول كەيىن وتە قىسقا ۋاقىت ىشىندە قازاق جانە حانزۋ (قىتاي) تىلدەرىن دە جاقسى مەڭگەرىپ شىعادى.
بولاشاق اتامان 8 جاسىندا ءوزى تيتتەيىنەن ارمانداعان اسكەري كيىم – كادەت كورپۋسى كۋرسانتىنىڭ فورماسىن ۇستىنە ءىلىپ, بۇدان كەيىن ونى ەشقاشان تاستاعان ەمەس. بۇدان كەيىن, 1906 جىلى 17 جاسىندا ماسكەۋدەگى الەكساندر اسكەري ۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ, حورۋنجي شەنىمەن كازاكتار جۇزدىگىن باستاپ تۇركىستان ايماعىنا اتتانادى. ال 1914 جىلى باستالعان ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا ەساۋل شەنىندە قاتىسادى.
اننەنكوۆ اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن بەلورۋسسيانىڭ وسيپوۆيچي, بارانوۆيچي, سلۋتسك قالالارىندا پوليتسەي-كومەندانت قىزمەتىن اتقاردى. قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن بولشەۆيكتەر بۇل جاساققا ومبى قالاسىنا بارىپ, قارۋ-جاراعىن تاپسىرىپ, تاراپ كەتۋدى تاپسىرادى. سول بۇيرىققا سايكەس, اننەنكوۆ سىبىرگە جول تارتادى. بىراق وندا بارعاننان كەيىن قارۋىن وتكىزبەيدى. ومبىداعى كازاك دەپۋتاتتارى كەڭەسى تەز ارادا قارۋدى تاپسىرۋدى تالاپ ەتكەسىن اننەنكوۆ ءوزىنىڭ جاساعىمەن بىرگە استىرتىن جۇمىسقا كەتەدى. ول كەڭەستەردە اسكەري كۇشتىڭ جەتكىلىكسىز ەكەنىن پايدالانىپ, قالانىڭ تۇبىنەن جەرتولە قازدىرىپ الىپ, اق گۆاردياشىلاردىڭ «ون ءۇش» دەگەن ۇيىمىمەن بايلانىس ورناتادى. الايدا ءبىر قاراعاندا, ۇيىمشىل بولىپ كورىنگەن وتريادتىڭ ىشىندە كوپ ۇزاماي الاۋىزدىق پايدا بولىپ, ءبىر-بىرىمەن قىرقىسۋعا اينالادى. جاقىن ماڭدا ۇيلەر تۇرعاندا تار قاپاستا تىعىلىپ وتىرۋعا كوندىكپەيتىن كازاكتاردىڭ ءبىر بولىگى سونىڭ ەكپىنىمەن قىزىلدارعا بارىپ قوسىلادى. وسىدان كەيىن اننەنكوۆ ءوز ساربازدارىنىڭ «ەڭسەلەرىن كوتەرۋ» ءۇشىن ومبىداعى كازاك اسكەرلەرى سوبورىنا شابۋىل جاساپ, ءبىراز نارسە الىپ, ەرتىستىڭ ارعى بەتىندەگى دالاعا كەتىپ قالادى.
اتاماننىڭ ىشكى ەسەبى اقتالعان ەكەن, وسىدان كەيىن بۇل ءوڭىردىڭ كۋلاكتارى مەن كازاكتارى وعان قولداۋ كورسەتە باستايدى. وترياد تا بىرتە-بىرتە تولىعا تۇسەدى. ءسويتىپ, ومبىدا اق چەحتاردىڭ بۇلىگى بۇرق ەتكەنىنە دەيىن جاساققا 200 قىلىشگەردى جيىپ ۇلگەرەدى.
بۇل كەزدە توپتاسقان توبىردىڭ «ناعىز ىسكە» كىرىسەتىن شاعىنا دا تىم كوپ قالماعان ەدى. جاۋىنگەرلىك قىلىش تۇيىستىرۋلەرىن ادميرال الەكساندر كولچاكتىڭ ارمياسى قۇرامىندا جوعارعى ورال مايدانىندا باستاپ, سىبىردەگى چەرنىي دول مەن سلاۆگورودتا باس كوتەرگەن شارۋالاردى تىنىشتاندىرۋعا قاتىستى, بۇدان ارى قازاقستانداعى جەتىسۋ وڭىرىندە ەشكىمگە بەت قاراتپاي بيلىك جۇرگىزدى. شاعىن وترياد ۋاقىت وتە كەلە قۇرامىن كوبەيتە وتىرىپ, پولك, ديۆيزيا, ارميا دارەجەسىنە جەتتى.
اننەنكوۆ ارقا سۇيەگەن ادميرال كولچاك قازاننان شەتەلگە الىپ كەتكەن التىن قورىنىڭ ەسەبىنەن اقش پەن انگليادان شەتەل فيرمالارى جەتكىزىپ بەرەتىن قارۋ-جاراقتار ساتىپ الۋ ءۇشىن كرەديت الىپ تۇردى. سول كەزدە بارلىق تەمىر جولدار, قارجى, مەتاللۋرگيا ونەركاسىبىنىڭ نەگىزگى بولىگى, جەراستى قازبا بايلىقتارىن پايدالانۋ قۇقىعى مونوپوليستەر يەلىگىندە بولدى. شەتەل كاپيتالىنا استىق, اعاش, ءتىپتى تۇتاس ءبىر تەرريتوريالار ەشبىر كەدەرگىسىز ساتىلىپ جاتتى. الەم كاپيتالىنىڭ تىڭشىلار ارمياسى ورىس جەرىنىڭ بايلىقتارىن ساتىپ الىپ, تالان-تاراجعا سالۋعا كىرىستى. بۇدان كەيىن كولچاك جەڭگەن جاعدايدا بۇكىل ورال تاۋلارى ايماعى مەن ءسىبىر تۇگەلدەي, سونداي-اق بۇعان قوسىمشا رەتىندە قازاقستان مەن ورتا ازيا اۋماعى شەتەلدىك باسقىنشىلاردىڭ قول استىنا كوشىپ, رەسەيدىڭ ءوزى باتىستىڭ ءىرى دەرجاۆالارىنا كولونيا دارەجەسىندەگى باعىنىشتى ايماق بولىپ قالار ەدى.
ۇستىنە ىلعي قارا كيىم كيىپ جۇرەتىن بولعاندىقتان, قاتارلاستارى ونى «قارا بارون» دەپ تە اتاعان. وسىعان ساي كىلەڭ قارا جامىلاتىنداي تىرلىكتەر جاساعان. جان-جاندىكتەردى ازاپتاۋعا قۇمار ناعىز ساديست بولعان. قارۋلاستارىنىڭ ءبىرىنىڭ ايتۋىنشا, قانىشەر اتامان ماشينا ايداپ كەلە جاتقانىندا الدىن كەسكەن مىسىقتى, ءيتتى, قويدى باسىپ وتكەندى, كەيدە «قاتتى شابىتتانعان» كەزىندە «قازاق بالدارىنىڭ ءبىرىن قاعىپ» كەتكەندى جاقسى كورگەن.
اننەنكوۆتىڭ جەكە جۇرگىزۋشىسى الەكسەي ءلاريننىڭ ايتۋىنشا, ونىڭ كومانديرى بولشەۆيكتەرگە بۇيرەگى بۇراتىن شارۋالاردى ىزدەپ, اۋىلدار مەن سەلولارعا ءجيى بارىپ تۇرعان. سونداي «ۇستالىپ» قالعانداردى ولگەنشە ۇرعىزدىرعان. سوڭىنان قىلىشپەن شاۋىپ, ۆينتوۆكادان اتىپ, ءولتىرىپ كەتىپ وتىرعان. بىراق بۇل قاندى جازالاۋعا اتاماننىڭ ءوزى قاتىسپاعان, ءبارىن قاراۋىنداعى جەندەتتەرىنە تاپسىرىپ, ءوزى قىزىقتاپ قاراپ تۇرعان.
بۇدان دا سۇمدىق كورىنىستى سىبىردەگى چەرنىي دول سەلوسىندا تۇراتىن ايەل ايتىپ بەرگەن. ول اتاماننىڭ ەلدى مەكەنگە كەزەكتى جورىعى كەزىندە بولعان وقيعا تۋرالى بىلاي دەپ اڭگىمەلەيدى: «ويلارىنا كەلگەندەرىن ىستەدى, جۇرتتى جيناپ الىپ, ۇستەرىنە وت قويدى, ايەلدەر مەن قىزداردى مازاق ەتتى, جاستارى 10-نان اسقان قىزداردى زورلادى, مەنىڭ كۇيەۋىمدى قالاعا الىپ كەتىپ, ابدەن قورلاپ, مۇرنى مەن ءتىلىن كەستى, كوزىن ويىپ الدى, باسىنىڭ جارتىسىن شاۋىپ تاستادى. ءبىز ونى كومىلىپ قالعان جەرىنەن تاۋىپ الدىق».
«اننەنكوۆشىلاردىڭ» جۇگەنسىزدىكتەرى جونىندەگى جامان اتى تەك بولشەۆيكتەر مەن شارۋالاردىڭ عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە اق گۆاردياشىلاردىڭ دا ارالارىنا كەڭىنەن تاراپ, ولاردىڭ ءبارىنىڭ جاعالارىن ۇستاتقان. كەڭەس وكىمەتىن ولەردەي جەك كورگەن اتامان بالالاردى, قارت كىسىلەردى, ايەلدەردى ازاپتاپ ولتىرۋگە كەلگەندە, نەشە ءتۇرلى سۇمدىقتاردى ويلاپ تابۋىمەن ەرەكشەلەندى. ول 1920 جىلى قىزىل اسكەرلەردىڭ قۋعىنىنان قاشىپ بارا جاتقانىندا جولىندا كەزدەسكەن ەشكىمدى ءتىرى قالدىرمادى.
اننەنكوۆ شامامەن ناۋرىزدىڭ 16-19-ى كۇندەرى قىتايمەن شەكاراداعى سەلكە اسۋىنا كەلىپ توقتايدى. وسى كەزدە ونىڭ وتريادىندا 5 مىڭعا جۋىق سولدات بولادى. مۇندا تاعى اننەنكوۆتىڭ «اتامان پولكىنەن» بولەك, گەنەرال دۋتوۆتىڭ ورىنبور پولكى, ەگەر پولكى جانە ءبىر باتارەياسى مەن ساپەرلەر ديۆيزيونى بار مانچجۋر پولكى توعىسادى. اتامان پولكىمەن بىرگە شەكاراعا قاراي بىرنەشە وفيتسەردىڭ وتباسى دا كەلە جاتادى. مىسالى, ورىنبوردان شىققان پولكوۆنيك لۋگوۆسكيدىڭ ءۇش قىزى مەن قارتاڭ ايەلى, ەساۋل مارتەميانوۆتىڭ ايەلى جانە ۆاحميستر پەتروۆتىڭ 12 جاسار قىزى وسىلارعا ارقا سۇيەيدى. ال اتامان وسى جەردە ولاردىڭ ءبارىن ۆاسيلەۆتىڭ جۇزدىگىندەگى پارتيزاندار مەن كازاكتاردىڭ قاراۋلارىنا بەرىپ, زورلاپ بولعاسىن اتىپ تاستاۋدى بۇيىرادى. مۇنداي زورلىق پەن قورلىقتىڭ نە اتاسىن ولار سەرگيوپولدە دە جاساعان ەكەن.
اننەنكوۆ وسى اسۋدا وتريادتاعى وزىنە ەرگىسى كەلمەگەن 3800 كازاك پەن سولداتتى 1920 جىلدىڭ ساۋىرىندە جولدا باۋداي ءتۇسىرىپ, قىتايعا قاراي ءوتىپ كەتەدى. كەيىن ونىڭ ىزىنە تۇسكەن قىزىل ارميا پولكتارى ءبىرىنىڭ باسشىسى ۆاسيلي دوۆبنيا بۇل وقيعاعا قاتىستى ءوز ەستەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: «ماسقارا بولىپ قىتايعا قاشىپ بارا جاتقان اننەنكوۆ ءوزىنىڭ سوڭىندا كەڭ دە ۇزىن قان سورعالاعان ءىز قالدىردى. الاكول مەن جالاڭاشكول كولدەرىنىڭ جاعالاۋى بويىمەن گلينسكوە سەلوسىنان باستاپ, جوڭعار قاقپاسىنا (قىتايعا بارار جولداعى سوڭعى اسۋ) دەيىنگى ارالىقتاعى ەكى ءجۇز شاقىرىمنان ارتىق جەردىڭ ءۇستى ادامدار ولىگىنە تولدى… كورشى گوبي ءشولى جاقتان جالاڭاشكول كولىنىڭ ماڭىندا مايىتتەرگە «بەيبىتشىلىك مەن ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋشىنىڭ» قاندى الەمىن اياقتاۋ ءۇشىن كەلگەن مىڭداعان قاراقۇس ۇشىپ ءجۇردى».
وسىلايشا جولىنىڭ ءبارىن قاندى قاساپقا اينالدىرعان اتامان اننەنكوۆ مىڭداعان ساربازدان تۇراتىن ارمياسىنان 700-گە جۋىق جاندايشاپتارىن عانا ارعى بەتكە الىپ وتە الادى. ول الدىمەن ۇرىمشىگە دەيىن جەتىپ, ارتىنان گۋچەنگە بارىپ جايعاسادى. تاپ گۋچەندە 1921 جىلدىڭ ناۋرىزىندا قىتاي سولداتتارى مەن اتاماننىڭ وتريادى اراسىندا قارۋلى قاقتىعىس ورىن الدى. تاريحشىلاردىڭ پىكىرى بويىنشا, وسىعان ەكى جاقتى بولشەۆيك تىڭشىلارى ارانداتقان. جاعدايدى قالپىنا كەلتىرمەكشى بولىپ كەلگەن اننەنكوۆتى قىتاي بيلىگى سول بويدا تۇتقىنعا الىپ, تۇرمەگە جاپقان.
اينالدىرعان ەكى جىلدىڭ ىشىندە باتىس ءسىبىر ويپاتى مەن قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك-شىعىس وڭىرلەرىن توپالاڭ كەلگەندەي دۇربەلەڭگە سالىپ, قاندى تەررور ورناتقان اتامان اننەنكوۆ كىم ەدى؟ «تار جول, تايعاق كەشۋدە» بۇعان تياناقتى جاۋاپ بەرىلمەگەن. قازىر تاريحشىلار تاپ وسى تۇلعاداي قاراما-قايشى اتامان بولماعانىن ايتادى. شىنىندا, ونىڭ ءبىر باسىندا كوزسىز باتىرلىق پەن كەرەمەت ۇيىمداستىرۋشىلىق تا, سونىمەن بىرگە اۋىزدىقتاۋعا كەلمەيتىن جۇگەنسىز باسشىلىق پەن قاندىقول قاراقشىلىق تا قاتار ۇشتاسىپ جاتقان. تاريحشىلاردىڭ پايىمىنشا, اتامان بوريس اننەنكوۆ جەكە باسىنىڭ ازاتتىعى بارىنەن, ءتىپتى, زاڭ مەن تارتىپتەن دە جوعارى قويىلاتىن ەرىكتى كازاكتار قاۋىمىنان شىققان. وسى ۇستانىمدار كوپ جاعدايدا ادام ايتسا نانعىسىز قاتىگەزدىك پەن ايۋاندىققا ۇلاسىپ كەتىپ وتىرعان
اننەنكوۆتىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا, جۇڭگو بيلىگى ونىڭ رەسەيدەن الىپ شىققان اسىل تاستارىن بوپسالاعان. ال قىتاي ءارحيۆىنىڭ قۇجاتتارى بويىنشا, ول قاراۋىنداعىلاردى توناۋشىلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن تۇتقىندالعان. اننەنكوۆ اباقتىدان 1924 جىلعى اقپاندا ءوزىنىڭ شتاب باستىعى, گەنەرال-مايور ن.ا.دەنيسوۆ پەن انتانتا ەلدەرى وكىلدەرىنىڭ كۇش سالۋلارى ارقاسىندا بوساپ شىعادى. بىراق اتامان بوستاندىقتا كوپ ۋاقىت سايراڭداپ ۇلگەرمەدى. ارادا ەكى اي وتكەسىن قىتايلىق مارشال فەن يۋيسيان ونى قايتا ۇستاپ الىپ, كوپ مولشەرلى اقشالاي سىيلىق ءۇشىن كەڭەس چەكيستەرىنىڭ قولدارىنا تاپسىرادى. وسىندا جۇرگەن كسرو قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى اتاماندى موڭعوليا ارقىلى كەڭەس وداعى اۋماعىنا الىپ وتەدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋلارىنشا, بۇل كەڭەس بيلىگىنىڭ شەتەلدەگى «اقتار قوزعالىسىنىڭ» باسشىلارىن جويۋ جونىندەگى كەڭ اۋقىمدى وپەراتسياسىنىڭ باسى بولعان.
اتامان بوريس اننەنكوۆتىڭ ءىسى بويىنشا سوت پروتسەسى 1927 جىلعى 12 شىلدەدە باستالدى. وتە سەنىمدى قورعالعان تۇتقىندار ۆاگونى ءترانسسىبىر ماگيسترالى بويىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ, ءسىبىردىڭ تۇستىك بەتكەيىن بەتكە الىپ, اقىر سوڭىندا قازاقستان جەرىنە كەلىپ كىرىپ, سەمەيگە توقتادى. ءجۇرىپ كەلە جاتقان پويىزداعى ايرىقشا ماڭىزدى تۇتقىن جولاي تالاي جۇرتتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزدى. ستانسالاردا جينالعان قالىڭ كوپشىلىك اتاماننىڭ اتىنا قارعىس جاۋدىرىپ, ونى وزدەرىنىڭ قولدارىنا بەرۋدى تالاپ ەتتى.
سوتتا وعان كونتررەۆوليۋتسيالىق ارەكەتتەرى ەمەس, تۇتقىندار مەن بەيبىت تۇرعىنداردى جاپپاي قىرىپ, اينالانى توپالاڭعا اينالدىرعانى ۇلكەن ايىپ بولىپ تاعىلدى. سوندا اننەنكوۆ تەررورى قۇرباندارىنىڭ سانى الدەنەشە مىڭداعان ادام بولىپ كەتەتىنىن بەلگىلى بولدى. ول ءبىر عانا سەرگيوپول (اياگوز) توڭىرەگىندە 800 ادامدى جەر جاستاندىرسا, الاكول كولىنىڭ ماڭىندا اتاماننىڭ بۇيرىعىمەن 4 مىڭعا جۋىق سولدات پەن كازاك جەر قۇشقان.
ايىپتاۋ قورىتىندىسىندا بىلاي دەلىنگەن:
«…اننەنكوۆ بوريس ۆلاديميروۆيچ, 37 جاستا, بۇرىنعى گەنەرال-مايور, نوۆگورود گۋبەرنياسىنداعى دۆورياندار اۋلەتىنەن شىققان, سەميرەچوپ جەكەلەگەن ارمياسىنىڭ بۇرىنعى قولباسشىسى, بويداق, پارتيادا جوق, 1906 جىلى ودەسسا كادەت كورپۋسىن, 1908 جىلى ماسكەۋدىڭ الەكساندر ۋچيليششەسىن بىتىرگەن;
ايىپتالادى:
اننەنكوۆ, قازان رەۆوليۋتسياسىنان باستاپ وزدەرى ۇيىمداسىرعان قارۋلى جاساقتاردى باسقارا ءجۇرىپ, 1917-1920 جىلدارى كەڭەس وكىمەتىن قۇلاتۋ ماقساتىندا تۇراقتى تۇردە قارۋلى كۇرەس جۇرگىزىپ, ياعني مەملەكەتتىك قىلمىستار تۋرالى ەرەجەدە قاراستىرىلعان 3-باپ بويىنشا قىلمىس جاساعانى ءۇشىن»…
سوت پروتسەسىندە اتاماننىڭ قانقۇيلى قىلمىستارىن موينىنا قويىپ بەرگەن كۋالار دا از بولعان جوق. سولاردىڭ ءبىرى – ولگا كولەنكوۆا ەسىمدى قارتاڭ شارۋا ايەل.
– اقتار, مىنانىڭ جاندايشاپتارى, – دەپ ايەل اتاماندى قولىمەن كورسەتتى, مەنىڭ ەكى بىردەي ازامات ۇلىمدى ءولتىردى. ءبىرىنىڭ جاسى جيىرما ەكىدە, ەكىنشىسى ون بەستە ەدى. ال مەنىڭ اياعىمدى اتتىڭ قۇيرىعىنا بايلاپ قويدى. ءسويتىپ, اتتى قامىسقا قاراي ايدادى. ءبىر بالامنىڭ قولىن شاۋىپ ءتۇسىردى. سوسىن ول اۋرۋحانادا ءولدى.
– ونىڭ جاسى نەشەدە ەدى؟ – دەپ سۇرادى توراعالىق ەتۋشى.
– ەكىدە, ال ەكىنشىسى تورتتە بولاتىن. ەكىنشىسىنىڭ ارقاسىن سىندىرىپ جىبەردى. قازىر بۇكىر بولىپ قالدى.
قايعىدان ابدەن قالجىراعان ايەل كۇشىن جيناپ الىپ, سوڭعى ءسوزىن ايتتى:
– ودان ارى نە بولعانىن بىلمەيمىن… ەس-ءتۇسسىز قۇلاپپىن… بىراق ءتىرى قالدىم. شاماسى, بالالارىمدى ازاپتاپ جاتقاندارىندا مەنى ۇمىتىپ كەتسە كەرەك…
مۇنداي سۇمدىق كورىنىستەردى باسقا كۋالار دا سوت الدىندا جايىپ سالدى.
اسكەري سوت القاسى ب.ۆ.اننەنكوۆ پەن ونىڭ جاقىن جاندايشابى ن.ا.دەنيسوۆتىڭ قاندى جولدارىنىڭ قورىتىندىسىن شىعارا كەلىپ, ەكەۋىن دە ەڭ جوعارى جازا – اتۋعا ۇكىم ەتتى. قازاقستاندا ازامات سوعىسى جىلدارىندا ورىن العان مەيلىنشە تۇنجىراڭقى تاريح بەتتەرىنىڭ ءبىرى وسىلاي اياقتالدى.
1927 جىلى 24 تامىزدا قىلمىسكەرلەردى اتۋ جونىندەگى ۇكىم ورىندالدى.
مىنە, قانقۇيلى اتاماننىڭ اقىرى وسىلاي بولدى. رەسەي جوعارعى سوتىنىڭ اسكەري القاسى 1999 جىلى 7 قىركۇيەكتە بوريس اننەنكوۆتى اقتاۋعا بايلانىستى ۇسىنىستى قابىلداماي تاستادى.
ەركىن قىدىر
