الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە مۇگەدەك بالالاردى دەنى ساۋ قۇربىلاس-تارىمەن قاتار وقىتىپ, سول ارقىلى ساۋىقتىرۋ ءادىسى بار. وسىناۋ ءتاسىلدى ەلىمىزگە العاش رەت الىپ كەلگەن جانە وسى باعىتتا بالاباقشا تۇرىندەگى «ارۋانا» اتتى ەمدەۋ-دياگنوستيكالىق ورتالىعىن اشقان كاسىپكەر – شىنار مالىكقىزى.
شىنار – «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ۇلىبريتانيادا ءبىلىم العان العاشقى ءتۇلەكتەردىڭ ءبىرى. «30 جاسقا دەيىنگى ءومىرىمدى تەك ءبىلىم الۋعا, ءىزدەنۋگە, بىلىكتىلىگىمدى جەتىلدىرۋگە, ماماندىعىمدى شىڭداۋعا جۇمسادىم» دەيدى ءوزى. ارينە, ەلىمىزدە «بولاشاقپەن» وقىپ كەلگەن جاستار جەردە قالمايتىنى بەلگىلى. شىنار دا جوعارى لاۋازىمداردا جۇمىس ىستەدى. بىراق باستى ماقساتى مانساپ قۋ ەمەس ەدى. ول ءوز الدىنا كاسىپ اشىپ, ۇزاق جىل بويى جيناقتاعان ءبىلىمىن ەل كادەسىنە جاراتۋدى ويلادى. «شەتەلدە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە مۇگەدەك جانداردى ءجيى ۇشىراتىنمىن. مۇنداي كەمباعال جاندار ەلىمىزدە جوقتاي كورىنەتىن. سويتسەم, البىرتتىقپەن اڭعارماپپىن, بىزدەگى مۇگەدەكتەردىڭ جاعدايى تىپتەن مۇشكىل ەكەن عوي» دەيدى شىنار.
بىرەۋگە قارايلاسۋدى ءوزىنىڭ ادامدىق پارىزى سانايتىن شىناردى مۇگەدەك جانداردىڭ دەنساۋلىعى بەيجاي قالدىرمادى. اسىرەسە, تۋا ءبىتتى اۋرۋعا شالدىققان بالالاردىڭ بولاشاعىنا الاڭداعان ول سابيلەرگە قالاي دا كومەكتەسۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىردى. كەمباعال بالالارعا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەكتەر دەنساۋلىعىنا دەمەۋ بولا المايتىنىن تۇيسىنگەن شىنار ۇزاق ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا سال اۋرۋىنا شالدىققان جەتكىنشەكتەردى قۇلان تازا اۋرۋىنان ايىقتىرۋعا بولاتىنىنا كوز جەتكىزەدى. «الەمدەگى, سونىڭ ءىشىندە ەلىمىزدەگى كەيبىر اۋقاتتى وتباسىلاردىڭ مۇگەدەك بولىپ تۋعان بالالارى ۆەنگريانىڭ پەتە ينستيتۋتىندا ءبىلىم الادى. بۇل وقۋ ورداسىنىڭ ماماندارى سال اۋرۋىنا شالدىققان جانداردىڭ 70 پايىزىن ساۋىقتىرىپ شىعارادى. سولاردىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ەلىمىزگە اكەلۋ ارقىلى مەن, تىم بولماسا, سال اۋرۋىنا شالدىققان بالالاردى ەمدەپ شىعارۋدى وزىمە ماقسات ەتىپ قويدىم», دەيدى شىنار. ول مۇراتىنا جەتۋ ءۇشىن از تەر توككەن جوق. ۆەنگرياعا تالاي مارتە بارىپ, ءتىپتى, ەكى جىل سوندا تۇرىپ كەلدى. «قىتايدىڭ ماماندارى ميدىڭ قاتىپ قالعان تامىرلارىن ءجىبىتىپ, ادامنىڭ قول-اياعىنا جان بىتىرەدى» دەگەندى ەستىپ, اسپان استى ەلىنە دە ساپار شەكتى. ءتىپتى, وسى ءۇشىن ءوزى جاقسى بىلەتىن اعىلشىن, نەمىس تىلدەرىنە قوسا, قىتاي ءتىلىن دە مەڭگەرىپ الدى. تالاي ەلدىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەپ, ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا ابدەن قانىققاننان كەيىن شىنار وسىدان بەس جىل بۇرىن «دەنى ساۋ بالالار مەن دەنساۋلىعىندا اقاۋى بار بالالاردى بىرىكتىرۋ جانە وقىتۋدىڭ ينكليۋزيۆتى ءادىسى» اتتى قاناتقاقتى جوباسىن «بيزنەستىڭ جول كارتاسى- 2020» باعدارلاماسىنا ۇسىنادى. ارينە, بالالاردى تاربيەلەيتىن ءارى ەمدەپ شىعاراتىن ورتالىقتى اشۋ وڭاي بولعان جوق. تابانىنان تاۋسىلىپ, تالاي مەكەمەنىڭ ەسىگىن توزدىردى. ول ول ما, ەمدەۋ-دياگنوستيكالىق ورتالىعىن اشقاننان كەيىن «بالالارىمىز قالاي مۇگەدەك بالالارمەن قاتار بالاباقشاعا بارادى؟» دەپ شالا بۇلىنگەندەر دە تابىلدى. الايدا, بۇل قيىندىقتاردىڭ ەشقايسىسى شىناردى جاسىتا العان جوق.
بۇگىندە «ارۋانا» ەمدەۋ-دياگنوستيكالىق ورتالىعىندا 150 بالا تاربيەلەنۋدە.
شىنار مالىك اشقان ورتالىقتىڭ ەرەكشەلىگى سول, مۇندا ساۋ بالالارمەن بىرگە سال اۋرۋىنا شالدىققاندار دا ءتاربيەلەنەدى. بىراق كوپ ەمەس, وتىز ساۋ بالا وقيتىن ءبىر توپتا بار بولعانى ءبىر-ەكى عانا مۇگەدەك بالا بار. وقىتۋدىڭ وسى ءتاسىلى ەنگىزىلگەن بەس جىلدىڭ ىشىندە كاسىپكەر بىرقاتار ناتيجەگە جەتكەنىن, بالالاردىڭ بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ۇشقىنىن كوبىرەك بايقاعانىن ايتادى. «جالپى, سال اۋرۋىنا شالدىققان بالالار ءجۇرىپ-تۇرا الماسا دا, ولاردىڭ اقىل-ەسى ءتۇزۋ, جۇرەگى جۇمساق بولىپ كەلەدى. ورتالىق اشىلعان بەس جىلدىڭ ىشىندە بايقاعانىمىز, سال سىرقاتىنا شالدىققان بالالاردىڭ دەنساۋلىعى اجەپتاۋىر وڭالىپ, ورتاعا بەيىمدەلگەنىن بايقادىق. ەڭ باستىسى, دەنى ساۋ بالالارمەن قاتار ويناپ, وزدەرىن ولارمەن تەڭ كورگەن بالالار ەشقاشان وزدەرىن كەم-قور سانامايدى. بۇل ولاردىڭ پسيحولوگياسىنا دا وڭ اسەر ەتتى. ال دەنى ساۋ بالالار ولارعا قامقورلىق كورسەتۋ ارقىلى مەيىرىمدىلىكتىڭ نە ەكەنىن سەزىندى. وقىتۋدىڭ مۇنداي ءادىسى قانداي بالاعا دا ءتيىمدى ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك» دەيدى شىنار مالىكقىزى.
مۇنداي جوباعا «ارۋانانىڭ» اتا-انالارى دا ريزا كورىنەدى. راسىمەن, سال اۋرۋىنا شالدىققان بالالارى بار وتباسىلاردىڭ اناسى كوبىنە ۇيىندە وتىرادى. ال وسى بالاباقشا اشىلعالى اتا-انالار ەش الاڭسىز جۇمىسقا باراتىن بولعان. سەبەبى, بالالارى ەشكىمنەن كەم ەمەس, بالاباقشاعا بارىپ قانا قويماي, لوگوپەد, پسيحولوگ, لفك-دارىگەرى سىندى مامانداردىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا ەكەندىگىن ولار دا بىلەدى.
ازىرگە «ارۋانا» 1-7 جاس ارالىعىنداعى بالدىرعانداردى قابىلداۋعا عانا مۇمكىندىگى بار. ەندى شىنار مالىك 7 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى جەتكىنشەكتەردى وقىتاتىن وڭالتۋ ورتالىعىن اشۋدى ويلاستىرىپ ءجۇر. وعان سەبەپ بولعان بالالاردىڭ وزدەرى ەكەن. بىلتىر «ارۋانا» قابىرعاسىنان تۇلەپ ۇشقان بالالار مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپتى. وندا وقۋشىلار «ارۋانادا» جۇرگەندەگىدەي جىلىلىقتى سەزىنە الماعان. ينكليۋزيۆتى سىنىپقا بارىپ, ساۋ بالالاردان وقشاۋلانىپ قالعان ولار جۇرەكتەرى جارالانىپ, بار بازىناسىن شىنار اپايلارىنا جەتكىزسە كەرەك.
ەندى شىناردىڭ ماقساتى – بالالاردىڭ تىلەگىن ورىنداپ, ولاردى تەڭ قۇربىلارىمەن قاتار تاربيەلەيتىن ورتالىق اشۋ. ەگەر ساۋىقتىرۋ ەم-شارالارى دۇرىس جاسالىپ, پسيحولوگيالىق-مورالدىق تۇرعىدان قولداۋ كوپ بولسا, سال دەرتىنە شالدىققان بالالالار 16 جاسىنا قاراي قۇلان تازا جازىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەن. شىنار مالىكقىزى دا بۇعان نىق سەنىممەن بولاشاق ورتالىقتىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا كىرىسىپ كەتكەن جايى بار.
قىمبات نۇرعالي
