جازعى دەمالىسقا شىققان مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەردىڭ كوشە كەزىپ, جەتكىزۋشى بولىپ جۇرگەنىن, گۇل, نەشە ءتۇرلى تاتتىلەردى ساتاتىنىن, مەيرامحانالاردا, ءتىپتى قۇرىلىستا ەڭبەك ەتەتىنىن ءجيى كورۋگە بولادى. بوس ۋاقىت كوپ بولعان سوڭ, از دا بولسىن ءوز ناپاقاسىن تاپقىسى كەلەتىن جاسوسپىرىمدەر ەلوردادا كوپ. ءسوزسىز, جاستايىنان ولاردى ەڭبەككە باۋلىعان دۇرىس. دەسە دە ەڭبەكتىڭ ءدامىن ەرتە تارتقان بالالاردىڭ قۇقىعى قورعالا ما؟ بەلى بەكىپ, بۇعاناسى قاتپاعان ولاردى اتا-اناسى قارا جۇمىسقا نەگە جىبەرەدى؟ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى بالالار قورىنىڭ مالىمەتىنشە, الەمدە 160 ميلليوننان اسا جەتكىنشەك جاستايىنان جۇمىسقا جەگىلگەن.
ەڭبەكپەن ەرتە ەسەيەدى
باس قالانىڭ تۇركىستان كوشەسى بويىندا ءتۇرلى ءتۇستى شارلار ساتىپ تۇرعان بالانى كەزدەستىرگەن ەدىك. ەسىمى – ەركەبۇلان. نەبارى 12 جاستاعى وقۋشى فۋتبوليست بولۋدى ارماندايدى ەكەن. گۇل ءتارىزدى شارلاردى ءوزى وراپ, 500 تەڭگەدەن ساتىپ ءجۇر. ال تاپقان قارجىسىنا سپورتتىق اياق كيىم الامىن دەيدى.
قالادا ۆەلوسيپەد تەۋىپ نە جاياۋ ءجۇرىپ, كوك, كەيدە سارى سومكەنى ارقالاپ جۇرگەندەردى ءجيى بايقاۋعا بولادى. دەنى – ەر بالالار. سولاردىڭ ءبىرى – ون بەس جاسار ءالتايىر. تاڭعى 8.00-دەن كەشكى 22.00-گە دەيىن تاماق تاسىپ, جەتكىزىپ جۇرگەن ول كۇنىنە 7 مىڭ تەڭگە تاباتىنىن ايتادى.
«اتا-انامنىڭ قالتاسىنا سالماق تۇسىرگىم كەلمەيدى. قالاعانىمدى ءوز اقشاما الىپ, قايتا ولارعا كومەكتەسەمىن. ۇيگە قاجەتتى ازىق-تۇلىكتى مەن الىپ وتىرامىن. جاقىندا تۇرمىستىق تەحنيكاعا دا تاپقانىمدى جۇمساپ, اتا-انامدى قۋانتقان ەدىم» دەيدى ول.
كوشەدە جەمىس-جيدەك, كوكونىس ساتىلاتىن دۇڭگىرشەكتەردە دە ساتۋشى جاسوسپىرىمدەر بارشىلىق. ساۋدا-ساتتىقتا اتا-اناسىنا كومەكتەسىپ, زىر جۇگىرىپ جۇرەدى. سولاردىڭ بىرىندە ايىم بەكتۇرسىن ەسىمدى ايەل «كانيكۋلدا بوس وتىرعانشا, قايتا ەڭبەك ەتۋى كەرەك» دەيدى.
– كەشكە تامان ادام كوپ كەلەدى. ەكى قىزىممەن بىرگە بارىنە قىزمەت كورسەتەمىز. وزدەرى قولعابىس بولامىز دەگەن سوڭ كەلىستىم. ساۋدا جاساپ, ولار اقشانىڭ قالاي كەلەتىنىن كورىپ, جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى. تەلەفونعا تەلمىرىپ, اناۋ-مىناۋدى كورگەننەن گورى ماڭداي تەرمەن تابىس تابۋدى ۇيرەنەدى. جۇمىس ىستەۋدىڭ نە ەكەنىن جانە اقشانىڭ قۇنىن بىلەدى. ال ءوزى اقشا تاپقان بالا اتا-
اناسىن قىمبات زاتتى ساتىپ الۋعا ماجبۇرلەمەيدى. بۇدان بولەك, جۇمىسشى بالالار بولاشاق ماماندىعى مەن جولىن ەرتەرەك تاڭدايدى ءارى ەڭبەك ءوتىلىن جاستايىنان باستايدى, – دەدى ساتۋشى.
ءۇش بالانىڭ اكەسى مۇرات ەسبول بالالارىن جۇمىسقا جەگۋگە قارسى, تەك ەسەيگەننەن كەيىن عانا ەڭبەككە ارالاسقان دۇرىس دەپ سانايدى. پسيحولوگ الماگۇل الدابەرگەنوۆا دا ەرتە باستان اقشاعا قۇنىعۋ بالا پسيحيكاسىنا كەرى اسەر ەتىپ, ولاردى بالالىق شاعىنان ايىرادى دەگەن پىكىردە.
«جاسىنان اقشاعا قۇنىققان بالا بارلىق شارۋانى تەك اقشا ءۇشىن ىستەيتىن بولادى. قايتا ءبىلىم الىپ, ويىن ويناپ, بالالىقتىڭ ءدامىن سەزىنۋى قاجەت. جاقسى ءىسى ءۇشىن بالاعا اقشا بەرىپ ىنتالاندىراتىن اتا-انالار بار. بۇل دۇرىس ەمەس. بالا كەيىن قانداي دا ءبىر ءىستى تەك اقشا تابامىن دەپ جاسايدى. ونىڭ سالدارى اۋىر» دەيدى مامان.
ءجاسوسپىرىمنىڭ قۇقىعى تاپتالماسىن
قازاقستاندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بالا سانىنا قاتىستى ناقتى دەرەكتەردى تابۋ مۇمكىن بولمادى. بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك مەكەمە بۇل ماسەلە بويىنشا ستاتيستيكا جۇرگىزبەيتىن بولىپ شىقتى. تەك ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ەلىمىزدە كوبىنەسە 15 پەن 17 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر جۇمىس ىستەيدى. ولار ءدامحانالاردا داياشى بولىپ, ساۋدا ورتالىقتارىندا قاعاز تاراتۋمەن, ەندى ءبىرى جانارماي قۇيۋ ستانسالارىندا, قالا كوشەلەرىندە كولىك فارالارىن ءسۇرتىپ, ونى جۋمەن اينالىسادى. امالسىزدان جەڭ ءتۇرىپ, جۇمىسقا جەگىلگەن بالالاردىڭ قۇقىعى كوپ جاعدايدا شەتتەتىلىپ جاتادى. بالا ەڭبەگىن پايدالاناتىن كەيبىر جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ولارعا از جالاقى تولەپ, جۇمىستى اسىرا ورىنداتقىزىپ قوياتىن جاعدايلارى جوق ەمەس. سەبەبى باسىم بولىگى ءوز قۇقىعىن بىلمەيدى. ەڭبەك شارتىنا وتىرماعاندىقتان, جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ايلىعىن الا الماۋ جاعدايلارى ءجيى كەزدەسەدى. ءارى جۇمىس ساعاتىنىڭ ۇزاقتىعى دا ەسكەرىلە بەرمەيدى. وعان جۇمىسشى بالالاردىڭ ءوزى مۇددەلى كەلەدى, ويتكەنى جۇمىس ۋاقىتى ۇزارعان سايىن جالاقى دا كوپ بولادى.
باس قالا بويىنشا ايتساق, ەلوردادا جىل باسىنان بەرى كامەلەتكە تولماعانداردى ەڭبەككە زاڭسىز تارتۋدىڭ 5 دەرەگى تىركەلدى. بۇل تۋرالى استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى يۋۆەنالدى پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى نەلليا دوششانوۆا ايتىپ بەردى.
«قالادا كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى زاڭ تالاپتارىنىڭ ساقتالماۋى تىيىلماي تۇر. بيىل دا 18 جاسقا جەتپەگەن بالالاردىڭ ەڭبەككە زاڭسىز تارتىلعانى بويىنشا دەرەكتەر انىقتالدى. ولار: قۇرىلىستا, كولىك جۋ ورنىندا, قالا سىرتىندا – 1 فاكتى جانە بازاردا – 2 فاكتى. انىقتالعان دەرەكتەر بويىنشا جۇمىس بەرۋشىلەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلدى» دەدى پوليتسيا پودپولكوۆنيگى.
بالالار قۇقىعى مەن وتباسىلىق ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەس بەرەتىن زاڭگەر قارلىعاش ساحيپوۆا 16 جاسقا تولعان ازاماتپەن ەڭبەك شارتىن جاساۋعا بولاتىنىن ايتادى.
«ەڭبەك كودەكسىنىڭ 69-بابىنا سايكەس, ون ءتورت جاستان ون التى جاسقا دەيىنگى جۇمىسكەرلەر ءۇشىن – اپتاسىنا 24 ساعاتتان اسپايتىن, ون التى جاستان ون سەگىز جاسقا دەيىنگى جۇمىسكەرلەر ءۇشىن – اپتاسىنا 36 ساعاتتان اسپايتىن جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قىسقارتىلعان ۇزاقتىعى بەلگىلەنەدى. ون سەگىز جاسقا تولماعان جۇمىسكەرلەر ۇستەمە جۇمىسقا جىبەرىلمەيدى. سونىمەن قاتار, ويىن بيزنەسى, تۇنگى ويىن-ساۋىق ورىندارىنداعى جۇمىس (22.00-دەن 06.00-گە دەيىن), الكوگول ونىمدەرى, تەمەكى بۇيىمدارى, ەسىرتكى, پسيحوتروپتىق زاتتار مەن پرەكۋرسورلاردى ءوندىرۋ, تاسىمالداۋ مەن ساتۋعا ون سەگىز جاسقا تولماعان ازاماتتارمەن ەڭبەك شارتىن جاساۋعا جول بەرىلمەيدى. كامەلەت جاسىنا تولماعاندارعا وقۋدان بوس ۋاقىتىندا ەڭبەك شارتى جاسالعان جاعدايدا دەنساۋلىققا زيان كەلتىرمەيتىن جانە وقۋ پروتسەسىن بۇزبايتىن جۇمىستاردى ورىنداۋعا رۇقسات ەتىلەدى. جۇمىس بەرۋشى قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا, كامەلەتكە تولماعاندارعا ەڭبەك جاعدايىن جاساۋعا, مەرزىمدەردى بۇزباۋعا جانە ەڭبەك شارتىن جاساسۋعا مىندەتتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭناماسىن بۇزعانى, ونىڭ ىشىندە بالالار ەڭبەگىن پايدالانعانى ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىلەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى, – دەدى زاڭگەر.
جاز ايلارىندا بالا الىنە قاراي جۇمىس ىستەپ, ەڭبەكتىڭ ءدامىن تاتسا, ارينە, ومىرلىك تاجىريبە جيناپ, شىڭدالادى. بىراق جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرمەي, جىل – ون ەكى اي جۇمىسقا سالىناتىن جەتكىنشەكتەردى قايتەمىز؟ بەس جاستان كەيىن قۇلشا جۇمساۋدى توتەسىنەن ءتۇسىنىپ, اسىرا سىلتەيتىن اتا-انالاردى قالاي قىلامىز؟ ماسەلە وسىندا.
