بالا تاربيەسىنە بەيقامدىق وكىنىشكە ۇرىندىرادى

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سەنسەك, 5-تەن 15 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ مۇگەدەك بولىپ قالۋى مەن ولىمىنە 90 پايىز جاعدايدا توتەنشە وقيعالار كىنالى ەكەن. جىل سايىن الەمدە 260 مىڭ بالا – جول اپاتىنان, 175 مىڭ بالا – سۋعا باتۋدان, 96 مىڭ بالا – كۇيىك شالۋدان, 47 مىڭ بالا – بيىكتەن قۇلاۋدان, 45 مىڭ بالا تاماقتان ۋلانۋدان قايتىس بولادى.

ساقتىقتا قورلىق جوق

ءبىزدىڭ استانانىڭ وزىندە مۇنداي جايتتار ءجيى ورىن الۋدا. اسىرەسە, جازدىڭ كۇندەرى بالالاردىڭ كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن قۇلاپ كەتۋ فاكتىلەرى كوپ تىركەلىپ جاتىر.
– بىلتىر مۇنداي سەبەپپەن بولىمشەمىزگە 23 بالا كەلىپ تۇسكەن-ءدى. بيىلعى كورسەتكىش 20-دان استى. ءبىر جاعىنان, مۇنداي قۇبىلىستىڭ بەلەڭ الۋىن حالىق سانىنىڭ وسۋىمەن دە تۇسىندىرۋگە بولادى. ونىمەن قوسا, جازدا وزگە وڭىرلەردىڭ بالالارى استاناعا قىدىرىپ كەلەدى. ارينە, اتالمىش جايتتار ەڭ اۋەلى اتا-انانىڭ جاۋاپسىزدىعىنان بولاتىنى بەلگىلى, – دەيدى قالاداعى №2 بالالار اۋرۋحاناسىنىڭ تراۆماتولوگى جارىلعاسىن بەكتاسوۆ.
وسى ورايدا توتەنشە جاعداي دەپارتامەنتىنىڭ ماماندارى اتا-انالارعا مىناداي كەڭەس بەرەدى:
– پاتەردە كىشكەنتاي بالالار بار بولسا, تەرەزەنى اشىق قالدىرماڭىز;
– بالانىڭ تەرەزە الدىندا تۇرۋىنا رۇقسات بەرمەڭىز;
– تەرەزەنىڭ جانىنا ەشقانداي جيھاز قويماڭىز;
– بالالاردى قاراۋسىز قالدىرماڭىز;
– تەرەزەدەگى تورعا سەنىم ارتپاڭىز! كەرىسىنشە, بالا ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنىپ, سوعان سۇيەنۋى مۇمكىن.
– تەرەزەنى بەلگىلى ءبىر سانتيمەترگە عانا اشىق قالدىراتىن ارنايى بەكىتكىشتى ورناتىڭىز.
البەتتە, ەڭ ۇلكەن ساقتىق – انا-اتانىڭ سابيلەردى نازاردان تىس قالدىرماۋى ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك.
– مۇنداي جايتتار كوبىنەسە مارگينالدى ءومىر سالتىن ۇستاناتىن جايسىز وتباسىلاردا بولادى. ونداي وتباسىلاردا اتا-انا ءوز باسىنىڭ قامىمەن عانا ءجۇرىپ, بالالارىنا كوڭىل بولمەيدى. بالالارىن كورشىلەرى مەن تانىستارىنا تابىستاي سالادى, – دەيدى بۇل تۋرالى ەلوردالىق پسيحولوگ سۆەتلانا جۇبانوۆا.
سونداي-اق, ول كەيىنگى ۋاقىتتا كەيبىر اتا-انالاردىڭ «بالا كۇتۋشىسى» رەتىندە بەينەكامەرا نەمەسە راديوقۇرىلعىلارعا تىم قاتتى سەنىپ كەتكەندەرىن قىنجىلا جەتكىزدى. بىلايعى كۇندەرى قولدى ۇزارتقانمەن, ءتىلى جوق تەحنيكا بالانى قاۋىپتەن امان الىپ قالۋعا قاۋقارسىز ەكەنى انىق.

جاۋاپسىزدىق قالاي جازالانادى؟

زاڭعا سۇيەنەر بولساق, اتا-انانىڭ بالا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تاپتىشتەپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن بىرنەشە باپ بار. ونىڭ ەڭ نەگىزگىسى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 27-بابىن ايتۋعا بولادى. وندا «بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ – اتا-انانىڭ ەتەنە قۇقىعى ءارi مiندەتi» دەلىنگەن. ءبىزدىڭ ءسوز قىلىپ وتىرعان ماسەلەمىز قاۋىپسىزدىككە قاتىستى بولعاندىقتان, زاڭناماعا وسى تۇرعىدان ويىسايىق.
«نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» زاڭنىڭ 70-بابى بىلاي دەيدى: «اتا-انالار ءوز بالالارىنىڭ دەنساۋلىعىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى. بالا تاربيەلەۋشi اتا-انالار ونىڭ دەنە ءبىتىمى, پسيحيكالىق, ادامگەرشىلىك جاعىنان جانە رۋحاني دامۋىنا قاجەتتi ءومiر ءسۇرۋ جاعدايلارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاۋاپتىلىقتا بولادى».
بۇل جولدار اتا-انانى بالا تاربيەسىنە بەيجاي قاراماي, ونىڭ باقىتسىزدىققا ۇشىراماۋىن, وقىس وقيعالارعا ۇرىن­باۋىن قاداعالاۋعا شاقىرادى. وسى مىندەتتەر تۇپكىلىكتى ورىندالماعان جاعدايدا, اتا-انا قازاقستان رەسپۋبلي­كاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسى بويىن­شا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. جوعارىداعى پروبلەما, ياعني بالالاردىڭ ءومiرi مەن دەنساۋلىعىنىڭ قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋ جونiندەگi مiندەتتەردi تيىسىنشە ورىنداماۋ تۋرالى اتالمىش زاڭنىڭ 141-بابىندا بىلايشا كورسەتىلگەن: «1. جاس بالانىڭ ءومiرi مەن دەنساۋلىعىنىڭ قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋ جونiندەگi مiندەتتەردi قىزمەتi بو­يىنشا وسىنداي مiندەتتەر جۇكتەلگەن ادامنىڭ نە وسى مiندەتتەردi ارنايى تاپسىرما بويىنشا ورىندايتىن نەمەسە مۇنداي مiندەتتەردi وزiنە ەرiكتi تۇردە العان ادامنىڭ تيىسىنشە ورىنداماۋى, ەگەر بۇل جاس بالانىڭ دەنساۋلىعىنا ابايسىزدا اۋىر نەمەسە اۋىرلىعى ورتاشا زيان كەلتiرۋگە اكەپ سوقسا, بەلگiلi بiر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگiلi بiر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ءۇش جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە ايى­را وتىرىپ نەمەسە ونسىز, ەكى مىڭ ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiشكە دەيiنگi مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا نە سول مولشەردە تۇزەۋ جۇمىستارىنا نە ەكى جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى. 2. ابايسىزدا جاس بالانىڭ ولىمىنە اكەپ سوققان ءدال سول ءىس-ارەكەت بەلگiلi بiر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگiلi بiر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ءۇش جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز, بەس جىلعا دەيiنگى مەرزiمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە سول مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى».

P.S. ءبىز مۇنىمەن اتا-انانىڭ بالا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تاعى ءبىر ەسكە سالا كەتۋدى ءجون كوردىك. باۋىر ەتىڭ, كوز قۋانىشىڭ بولىپ ءوسىپ كەلە جاتقان ءسابيىڭنىڭ ساۋ جۇرگەنى ءار ادامعا باقىت ەمەس پە؟!

بوتاگوز ماراتقىزى