كاكوفونيا. «كاكوفونيا؟ ول نە؟» دەپ ويلاپ ۇلگەردىڭىز عوي؟ ادەتتە قولدانىلا بەرمەيتىن بۇل ءسوزدى ءا دەگەننەن-اق تۇسىنە قويعانداردىڭ قۇلاعىنا ءتۇرلى دىبىستار كەلىپ جاتقان بولار. انىقتاماسىن جازبايمىن, قازىر-اق بەلگىلى بولادى.
وقۋشىلار سارايىنا جولىم ءتۇسىپ, ىشىنە كىرە قالسام, ءاردايىم وسى ءبىر كاكوفونيانى ەستيمىن. ءبىر قىزىعى, ءبىر مەزەتتەگى ول دىبىستاردىڭ قوسىندىسى قۇلاققا جاعىمدى اسەر ەتىپ, جانىڭدى باۋراپ الادى. مۇقيات تىڭداي قالساڭ, قوسىلعىشتىڭ ارقايسى انىقتالا باستايدى. بالدىرعانداردىڭ باقىتتى كۇلكىسى, ءتاتتى سوزدەرى, كىشكەنتايلاردىڭ اتا-اناسىنا بۇلدانىپ, ەركەلەي جىلاعانى, توپىرلاعان ءجۇرىستىڭ ءدۇبىرى – ءبارى-ءبارى بار عوي, شىركىن! ءيا, دۇنيەدەگى ەڭ ادەمى كاكوفونيا وقۋشىلار سارايىندا دەگەن وي كەلەدى. قازىرگىنىڭ بالالارىنا جاسالعان مۇمكىندىكتەرگە قىزىققان ءبىز وقۋشىلار سارايىن ارالاۋ بارىسىندا بالالاردىڭ سول مۇمكىندىكتى قالاي پايدالانىپ جاتقانىن ءبىلۋدى ءجون كوردىك.
از-ماز رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, وقۋشىلار سارايىندا زامان تالابىنا ساي بالانىڭ شىعارماشىلىق, ينتەللەكتۋالدىق جانە سپورتتىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ارنالعان باس-اياعى 116 ۇيىرمە جۇمىس ىستەيدى. قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ءارتۇرلى باعىتتارى توپتاستىرىلعان ءبىر شاڭىراق استىندا بۇگىندە 9304 وقۋشى ءتالىم الادى ەكەن. ونىڭ 5545-ءى بيۋدجەتتىك نەگىزدە ۇيىرمەلەرگە تەگىن قاتىسادى. ياعني, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى, الەۋمەتتىك تۇرعىدان از قامتىلعان, كوپبالالى وتباسىنان شىققان نەمەسە اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار اقىسىز وقىتىلادى.
مەكتەپتەن تىس بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرامىن دەگەن بالانىڭ الدىندا تاڭداۋ مۇمكىندىگى زور. تەحنوپارك, عىلىم قالاشىعى, چەمپيوندار ليگاسى, بولاشاق, شەبەرلەر قالاسى, ديپلوماتيالىق كورپۋس سياقتى ۇلكەن بولىمدەردىڭ ىشىندە نەشە ءتۇرلى ۇيىرمەلەر بار. ديرەكتوردىڭ وقۋ-تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى قىمبات ىرگەباەۆانىڭ ايتۋىنشا, بالالاردىڭ اراسىندا سپورتتىق سەكتسيالارعا دەگەن سۇرانىس ەرەكشە جوعارى ەكەن. «قازاقشا كۇرەس, توعىزقۇمالاق, مانەرلەپ سىرعاناۋ, حوككەي, ءجۇزۋ, دزيۋدو, كاراتە, كوركەم گيمناستيكا, شاحمات جانە ت.ب. ۇلتتىق جانە كلاسسيكالىق سپورت تۇرلەرىنە ارنالعان ۇيىرمەلەر ەلىمىزدىڭ بولاشاق سپورت چەمپيوندارىن قالىپتاستىراتىنى ءسوزسىز» دەگەن سەنىمىن ءبىلدىردى قىمبات ىرگەباەۆا.
ءبىلىم مەن عىلىم جەتەكشى سانالاتىن ءححى عاسىردىڭ وقۋشىلارعا قويار باستى تالابى – زەرتتەۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ, عىلىمي جوبالار مەن زەرتحانالىق جۇمىستارمەن اينالىسۋ بولعاندىقتان, ەڭ الدىمەن ءبىز «عىلىم قالاشىعىن» ارالاپ شىقتىق.
عىلىمي-زەرتتەۋ جانە ساراپتاۋ قىزمەتى, عىلىمعا باۋلۋ جانە عىلىم مەن تەحنيكاعا يكەمى بار دارىندى بالالاردى انىقتاۋ وسى «عىلىم قالاشىعى» مەن «تەحنوپارك» باعىتتارىنىڭ جۇمىستارىنان ايقىن كورىنەدى. مىسالى, «عىلىم قالاشىعى» باعىتى فيزيكا, استرونوميا, حيميا, ماتەماتيكا, ينفورماتيكا, ەكولوگيا, اناتوميا, بيولوگيا, گەوگرافيا سىندى بارلىق اكادەميالىق پاندەردى قامتيدى. بۇل پاندەر مەكتەپتە دە وقىتىلادى, بىراق وسى جەرگە كەلگەن بالانىڭ وزىق تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان لابوراتوريالاردا پراكتيكالىق جۇمىستاردى تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە مۇمكىندىگى بار. اسىرەسە, «بيوحيميالىق زەرتحانادا» ءتىرى ورگانيزمدەردەگى گەنەتيكالىق اقپاراتتىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلۋىن, ساقتالۋىن, دامۋى مەن قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى دنق-نى الۋ, ونى كوبەيتۋ, مولەكۋلالارىن تىڭعىلىقتى زەرتتەۋ ۇيرەتىلەدى.
«NextBio» ۇيىرمەسىندە ەلىمىزدىڭ وسىمدىك سەلەكتسياسى جونىندەگى جەتىستىكتەرى باياندالىپ قانا قويماي, وقۋشىلاردىڭ وزدەرى دە وسىمدىكتىڭ ءوسۋىن, دامۋىن, كوبەيۋىن, تىنىس الۋىن, قورەكتەنۋىن, قورشاعان ورتانىڭ قولايسىز جاعدايىنا بەيىمدەلۋىن, ياعني فيزيولوگياسىن زەرتتەيدى.
ال, «تەحنوپارك» مىناداي ۇيىرمەلەردى قامتيدى: ينتەرنەت جوبالاۋ, ەلەكترونيكا, روبوت تەحنيكاسى, جاس عارىشكەر مەكتەبى, كومپيۋتەرلىك گرافيكا, WEB ديزاين, اۆتومودەلدەۋ, باعدارلامالاۋ ءتىلى, جاس ونەرتاپقىش جانە كەمە قۇراستىرۋ. اتالعان الاڭداردىڭ نەگىزگى ءپرينتسيپى –عىلىمعا قىزۋعىشىلىق تانىتقان وقۋشىلار قولجەتىمدى فورماتتا جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى ءۆيزۋالدى الەمگە ەنە وتىرىپ, بارلىعىن ءوز كوزىمەن كورىپ, سەزىنە الادى.
سونداي-اق, وقۋشىلار سارايىنداعى جەتكىنشەكتەرگە جاس پوليگلوت بولىپ, ينتەراكتيۆتى فورمادا الەمگە بەلگىلى تىلدەردى ۇيرەنىپ, ءار ەلدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمەن تانىسۋعا جاعداي جاسايتىن «ديپكورپۋس» جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ اياسىنداعى قازاق, ورىس, اعىلشىن, فرانتسۋز, تۇرىك, قىتاي تىلدەرى ۇيىرمەلەرى ارقاسىندا لينگۆا كەڭىستىككە ەنۋ ءۇشىن بيلينگۆالدى دامىتۋ ورتاسى قۇرىلدى.
سونىمەن, ءبىز فلوريستيكاعا قاتىستى «جاس ناتۋراليستەر» ۇيىرمەسىنە كىرگەندە, 5-6 جاسار بالالار سۋرەت سالىپ, بىرەۋى قۋراعان گۇلدەردەن كومپوزياتسيا جاساپ جاتتى. «اپاي, اپاي, مەنىڭ ورمەكشىمە قاراڭىزشى. دۇرىس جاسادىم با؟» دەپ ۇل بالا جەتەكشىسىنىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلدى. مەن دە قارادىم. ەرمەكسازدىڭ قوڭىر, قارا جانە اق ءتۇسىن پايدالانىپ, ورمەك توقىعان ورمەكشىنى بەينەلەپتى. ارتىنان ۇيىرمە جەتەكشىسى ايتقانداي, ءبىزدىڭ الدىمىزدا عانا وقۋشىلار جاندىكتەر مەن وسىمدىكتەردىڭ قىس مەزگىلىنە دايىندالۋى تۋرالى ساباق وتكەن. بۇل ۇيىرمەگە قاتىسقان بالالاردىڭ بايقامپازدىعى قالىپتاسىپ, ولار تابيعاتتىڭ ءتىلىن تۇسىنە باستايدى ەكەن. «بوتانيكالىق باقتى ارالاتىپ, ونداعى وسىمدىكتەردىڭ پايداسىن, وعان قانداي كۇتىم كەرەك ەكەنىن اڭگىمەلەيمىز. سونداي-اق, ادامعا قانداي اسەرى بارىن دا ۇيرەتەمىز. مەكتەپ باعدارلاماسىن قايتالامايمىز, كەرىسىنشە ونداعى ءبىلىمدى تولىقتىرا تۇسەمىز. وقۋشىلارىم جىل باسىنان بەرى باستالعان داپتەرگە گۇلدەردىڭ عىلىمي اتتارىن, سيپاتتاماسىن جازىپ الىپ ءجۇر. مىسالى, جۇرت «ايەل باقىتى» دەيتىن گۇلدىڭ «سپاتيفيللۋم» اتالاتىنىن بىلەدى» دەيدى يرينا انتانيۋك.
«قىش جانە ءمۇسىن» ۇيىرمەسىنىڭ جۇمىستارىمەن دە تانىسىپ قايتتىق.
وسى ونەرگە باۋليتىن مۇعالىم ەركىنبەك ساتىبالدىۇلىنىڭ ايتۋىنشا, بالالار بۇل جۇمىستى بار زەيىن ىقىلاسىمەن جاسايدى. اسىرەسە, قۇمىرا قۇيۋعا قىزىعادى. «وتە پايدالى ءىس. بالانىڭ موتوريكاسى, ويلاۋ قابىلەتى داميدى. ەكى قولدى بىردەي ىسكە قوسۋ ارقىلى ميدىڭ ەكى جاق بولىگىنىڭ جۇمىسى جاقسارا تۇسەدى» دەدى ول. «وسىندا قاتىسقانىما 1 ايدىڭ ءجۇزى بولدى. باسىم تىنىعىپ, كەرەمەت كۇيگە بولەنىپ ءجۇرمىن. بولماشى نارسەگە اشۋلاناتىن ەدىم, ۇيىرمەنىڭ ارقاسىندا سابىرلى, تياناقتى بولىپ, باستاعان ءىسىمدى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە ۇيرەندىم» دەيدى 13 جاستاعى جۇلدىز قۇسايىن.
«ساندىك قولدانبالى ونەر» ۇيىرمەسىنە قاتىساتىن قىزدارعا قاراپ كوز تويادى. ساۋساعىنان بال تامعان شەبەر قىزدار ءوسىپ كەلەدى. ينە ساباقتاپ, كەستە تىگىپ, كيىزگە ويۋ-ورنەك باسىپ وتىر. جۇمساق ويىنشىق تىگۋدى الدەقاشان مەڭگەرىپ العان. قازان قالاسىندا وتەتىن حالىقارالىق كورمەگە قوياتىن زەرگەرلىك بۇيىمداردى دايىنداپ وتىر ەكەن. قىزداردىڭ بىرىنەن پىكىر الايىن دەگەن ويمەن «گازەتتىڭ سۇراعىنا كىم جاۋاپ بەرەدى؟» دەدىم. پارتادا وتىرعان وقۋشىنىڭ ساباق ايتاردا قولىن كوتەرەتىنى بار ەمەس پە؟ قارشاداي قىز «مەن ايتايىنشى» دەپ وڭ قولىن كوتەرگەن قالپى الدىما جۇگىرىپ كەلدى. بالداي قىلىعى ءسۇيسىنتىپ جىبەردى:
-مەن – ءامينامىن. فاميليام – بەيسەنباي,- «ر»-عا ءتىلى كەلمەي, -ەلۋ ءتولتىنشى مەكتەپتە, ءبىرىنشى سىنىپتا وقيمىن. مەن مۇندا ەكىنشى جىل قاتىسىپ ءجۇرمىن. گۇل ىستەۋدى, كانۆادا تىگۋدى, ويىنشىقتار تىگۋدى ۇيرەندىم. سوسىن ۇيدە ويىنشىقتارىمدى ءوزىم كيىندىرەمىن. اتا-اناما قولدان سىيلىقتار جاسايمىن, – دەدى ماقتانىشپەن.
نە بارى 7 جاستاعى قىزدىڭ قولىنان نە كەلمەيدى دەسەڭىزشى؟ العىر, ونەرلى, جان-جاقتى بالالار ءوسىپ كەلەدى.
بالالار «شەشەندىك ونەر» ۇيىرمەسىنە دە ءۇيىر. كوپشىلىك الدىندا سويلەۋ مادەنيەتىن مەڭگەرىپ, قانداي دا بولسىن ورتادا قىسىلماي, ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ, تىڭداۋشىسىن باۋراپ الىپ, كەز كەلگەن اداممەن ءتىل تابىسا كەتۋ ونەرىنە ماشىقتانۋ ماقساتىندا كەلگەن بالالار ءبىزدىڭ كوزىمىزشە جەتەكشىلەرى بەرگەن تاقىرىپتاعى ەتيۋدتى ميميكامەن اشۋعا تىرىستى. «دۇرىس سويلەۋدى داعدىعا اينالدىرۋ ءۇشىن جاق پەن اۋىز قۋىسىنا, تىنىس الۋ مۇشەلەرىنە ارنالعان ارتيكۋلياتسيالىق جاتتىعۋلار جاساتامىن. اڭگىمە جازۋ, وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قيمىل-قوزعالىستارىنا پاروديا جاساۋ, ت.ب ءۇي تاپسىرماسى رەتىندە بەرىلەدى» دەدى اتالمىش ۇيىرمەنىڭ مۇعالىمى.
ايتپاقشى, وقۋشىلار ەلباسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن اشىلعان ۇلتتىق ينتەراكتيۆتى پاركتى ءتيىمدى قولدانىپ ءجۇر. ءدالىزدىڭ ىشىنەن ءارى-بەرى وتكەندە بايقادىق, بالالار الدارىنداعى تەحنيكانىڭ ءتىلىن مەڭگەرىپ العانى سونشا, كىشىگىرىم ەكراندا شىعاتىن تۇسىندىرمەلەردى دە وقۋدى قويعان ەكەن. كوپ قوندىرعىلاردىڭ سىرىن تۇسىنگەن ولار ەكسپوزيتسيالاردىڭ تانىمدىق قىزمەتىن ءبىلىم يگىلىگىنە جۇمساۋدى ادەتكە اينالدىرعان سىڭايلى.
مىنەكي, جالت-جۇلت ەتكەن كوك عيماراتتىڭ ءىشى سىرتقى كورىنىسىنەن دە عاجاپ – تۇتاستاي ءبىر شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەر الەمى. قايناعان تىرشىلىك – جاس بۋىننىڭ ىزدەنىستەرى, ارمان-ماقساتى, كۇش-جىگەرى, بولاشاققا دەگەن سەنىمى. بىرەن-ساران ۇيىرمەنىڭ قوناعى بولۋ ارقىلى قانشاما ءپوزيتيۆتى ەنەرگيا العانىمىزدى جاسىرمايمىز. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە مۇنداي شاڭىراق بولمادى. سول جوقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا تالپىنعانداي بۇگىنگىنىڭ بالالارى «وقۋشىلار سارايىنىڭ» قادىرىن ءتۇسىنىپ, بار جاقسىلىعىن كورىپ ءجۇر. جاقسىلىقتىڭ ءيىسى سەزىلەتىن بۇل كيەلى شاڭىراقتىڭ كاكوفونياسى دا اشىق-جارقىن شىعاتىنى دا سوندىقتان. باسىم داۋىستارى قازاقشا ەستىلدى. بولاشاقتىڭ ءۇنى انا تىلىندە سايراۋدا. بۇنىڭ ءبارى – بال بالالىقتىڭ باقىتتى كاكوفونياسى.
ءمادينا جاقىپ
