ەسكەرتكىش اۋماعىن اباتتاندىردى
«جاسىل ايماق» اپتالىعى اياسىنداعى سەنبىلىك بايقوڭىر اۋدانىنداعى ماحاتما گاندي ەسكەرتكىشى ماڭىندا ءوتتى. وعان الىس-جاقىن شەت ەلدەردىڭ ەلشىلەرى, قوعام قايراتكەرلەرى, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرى قاتىسىپ, 350 كوشەت وتىرعىزدى.
– اعاش وتىرعىزۋعا جانە قالانى قوقىستان تازارتۋعا قاتىسقان بەلسەندى ازاماتتاردى كوردىم. ماحاتما گاندي تابيعاتىمىزدى قورعاۋعا مىندەتتى ەكەنىمىزدى ايتىپ, اماناتتاعان. سوندىقتان بۇل شارانى جوعارى باعالايمىز, قازاقستان حالقى كوكتەمگى ىسكە ەرەكشە ماڭىز بەرەتىنىنە قۋانىشتىمىن, – دەدى ءۇندىستاننىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ناگەندرا پراساد.
ەكواكتسياعا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى دە قاتىستى. اقىن ءساندى اقىلاي قالاعا تازا جانە ادەمى كورىنىس بەرۋ ءۇشىن ەكولوگيا اكتسيالارىن وتكىزۋ ماڭىزدى ەكەنىن, 4 اعاش, 3 شىرشا وتىرعىزعانىن اتادى.
«زلاتا» بولگار ەتنومادەني ورتالىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير دوستوۆ: «تاماشا كوڭىل كۇيمەن جانە قولايلى اۋا رايىمەن «تازا قازاقستان» ەكواكتسياسىن باستادىق. ماحاتما گانديدىڭ تاريحي ماڭىزى زور. ول بۇكىل الەمدە ادامي قاسيەتتەردى ساقتاعان جانە تابيعات تۋرالى ۇلكەن ءبىلىمى بار بىتىمگەر رەتىندە ەستە قالادى» دەدى.
اۋقىمدى ەكواكتسيا اياسىندا قالانى سانيتارلىق تازارتۋ, نوسەر جانە ارىق كارىز جەلىلەرى, كوشەلەردى, تروتۋارلاردى, ورامىشىلىك اۋماقتاردى, قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالاردى تازالاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.
زيالى قاۋىم ۇلەس قوستى
«تازا قازاقستان» اكتسياسىنا زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىسىپ, «اتامەكەن» ەتنومەموريالدىق كەشەنى ماڭىندا كوشەت وتىرعىزدى.
نۇرا اۋدانىنىڭ اشىلۋىنا ءبىر جىل تولۋىمەن ۇندەسكەن ءىس-شارادا استانا قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى سانسىزباي ەسىلوۆ, تولەگەن مۇحامەدجانوۆ, اباي بايگەنجين, نادەجدا پەتۋحوۆا, مۇحتار تولەۋتاەۆ شىرشا كوشەتىن وتىرعىزدى.
جينالعان قاۋىم الدىندا ءسوز سويلەگەن نۇرا اۋدانىنىڭ اكىمى ءجۇسىپ جۇماعۇلوۆ:
– قالاداعى بەسىنشى اۋداننىڭ قۇرىلۋى – استانانىڭ دامىپ, كوركەيىپ كەلە جاتقانىنىڭ بەلگىسى. بۇل جاڭا تاراۋدىڭ باستالۋىنا جۇزدەگەن عىلىمدا جۇرگەن اعالارىمىزدىڭ, دارىگەرلەردىڭ, قۇرىلىسشىلاردىڭ, ساياساتكەرلەردىڭ, مۇعالىمدەردىڭ جانە ءوز سالاسىنىڭ باسقا دا ماماندارىنىڭ ەڭبەگى زور بولدى, – دەدى.
«ارداگەرلەر ۇيىمى» رقب ورتالىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ومىرزاق وزعانباەۆ بۇل ءىس-شارانىڭ بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن ونەگەلى ءىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىر توپ ارداگەر اعاش وتىرعىزىپ, قالانىڭ سانىنە ءسان قوساتىن ءبىر قادام جاساپ جاتىر. ماڭگى كوگەرىپ تۇراتىن شىرشا اعاشتارى سەكىلدى استانامىز دا كوكتەپ, كوگەرە بەرسىن دەپ تىلەك ايتقىم كەلەدى. نۇرا اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءبىز سياقتى الدىڭعى تولقىن اعا بۋىننىڭ اعاش وتىرعىزىپ جاتقانى بولاشاق ءۇشىن تاربيەلى, ونەگەلى ءىس بولادى دەپ سانايمىن» دەدى ومىرزاق وزعانباەۆ.
«جاسىل ايماق» اپتالىعىندا نۇرا اۋدانىندا 600-گە تارتا ءتۇرلى اعاش وتىرعىزىلدى. اۋقىمدى اباتتاندىرۋ جالعاسۋدا.
«جاعالاۋ» ماڭى جايقالادى
ەلوردانىڭ نۇرا اۋدانىندا «جاعالاۋ» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ اباتتاندىرۋ جوباسى تانىستىرىلدى. «كيەلى مەكەن» اپتالىعى اياسىندا وتكەن ءىس-شارادا اۋقىمدى سەنبىلىك ۇيىمداستىرىلىپ, تۇرعىن ءۇي كەشەنى اۋلاسىنا 100 اعاش وتىرعىزىلدى.
سەنبىلىك كەزىندە نۇرا اۋدانى اكىمى ءجۇسىپ جۇماعۇلوۆ تۇرعىندارعا ورامىشىلىك اۋماقتى كۇردەلى جوندەۋ جوباسى تۋرالى ايتىپ بەردى. بيىل اۋدان اكىمدىگى 18 گەكتاردى قۇرايتىن اۋماقتا اباتتاندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزبەك. ونىڭ اياسىندا «جاعالاۋعا» قاراستى بارلىق 19 تۇرعىن ءۇي اۋلاسى قامتىلادى. سونداي-اق 150 اعاش, بوس جەرلەرگە كوپجىلدىق وسىمدىكتەر مەن كوشەتتەر وتىرعىزۋ, 200 جارىقتاندىرۋ تىرەگىن ورناتۋ جوسپارلانعان.
«اباتتاندىرۋ جوباسىنا بالالار الاڭدارىن كۇردەلى جوندەۋ, تروتۋار جەلىلەرىن, تۇراق ايماقتارىن سالۋ, اعاشتارمەن, كوپجىلدىق وسىمدىكتەرمەن كوگالداندىرۋ جانە ساياباقتى اباتتاندىرۋ كىرەدى. وزگەرىستەر تەك اۋلالارعا عانا ەمەس, ش.ايتماتوۆ پەن ءى.وماروۆ كوشەلەرىنە دە اسەر ەتەدى» دەدى نۇرا اۋدانى اكىمدىگى ىشكى ساياسات جانە الەۋمەتتىك سالا ءبولىمىنىڭ باسشىسى ەرنار مىرزاحان.
اتالعان تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ تۇرعىندارى بارلىعى 120 قاپ قوقىس جينادى. قوقىس تولى قاپتار كۋپوندارعا جانە سپورت قۇرال-جابدىقتارىنا ايىرباستالدى. ودان سوڭ قالالىقتار ءۇشىن پالاۋ, شاي جانە ءتاتتىلەردەن داستارقان جايىلدى. سەنبىلىككە قاتىسقانداردىڭ ءبىرى – ەلوردالىق زەينەتكەر تىلەۋبەك سامىتباەۆ.
«جاعالاۋ» تۇرعىن ءۇيى كەشەنىندە 6 جىلداي تۇرامىن. اۋلا ماڭى جىل سايىن كوركەيىپ كەلەدى. اۋدانىمىزداعى حاكىم ابايعا ارنالعان ساياباق ەرەكشە ۇنايدى. كۇندە كەشكىسىن نەمەرەلەرىممەن سەرۋەندەپ قايتامىز. بىراق اۋماقتاعى ورىندىق نە جارىق تىرەكتەرىن سىندىرىپ كەتەتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. ءار تۇرعىن ءوز اۋلاسىن تازالاۋعا, بۇزاقىلىق جاساماۋعا, جاسىل جەلەكتى كۇتىپ-باپتاۋعا اتسالىسۋ كەرەك» دەدى قالا تۇرعىنى.
ءدىن قىزمەتكەرلەرى دە اتسالىستى
كونفەسسياارالىق كەلىسىم اللەياسىنا 60 اعاش وتىرعىزىلدى. اكتسياعا استانا قالاسى ءدىني بىرلەستىكتەرىنىڭ وكىلدەرى, سونداي-اق ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ جانە دىندەردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قاتىستى.
«ءبىز 60 اعاش وتىرعىزدىق. بىزبەن بىرگە ەكواكتسياعا استانا قالاسى ءدىني بىرلەستىكتەرىنىڭ باسشىلارى قاتىسادى. مۇنداي اكتسيالار قالانى تازا ۇستاۋعا, ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ ەكولوگيا مادەنيەتىن دامىتۋعا ىقپال ەتەتىنىنە سەنىمدىمىن» دەپ اتاپ ءوتتى دىندەردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ءبولىم باسشىسى ولەگ سينياكوۆ.
«ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ نايب يمامى زاكير مۇنداي ەكواكتسيالار شاريعاتتا دا بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ءبارىمىز ءبىر استانادا تۇرامىز جانە ونىڭ تازا ءارى ادەمى بولعانىن قالايمىز. تازا ءومىر سۇرۋگە دەگەن ورتاق نيەتىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن قالادا ۇيىمداستىرىلعان ەكولوگيا اكتسياسىن قولدايمىز. وسىنداي جاقسى ءىس-شارالاردى وتكىزۋ شاريعاتتىڭ تازالىق پەن ءتارتىپ جونىندەگى باسىمدىقتارىنا سايكەس كەلەدى» دەدى ول.
سونداي-اق استانا قالاسى ۋسپەن كافەدرالدى سوبورىنىڭ پروتويەرەيى دميتري بايدەك قالا تۇرعىندارىن ەلوردانىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسۋعا شاقىردى.
«مەنىڭ ويىمشا, اركىم ءبىزدىڭ قالانى اباتتاندىرۋعا ۇلەس قوسۋى كەرەك, ءبىز اعاشتاردى نەعۇرلىم كوپ وتىرعىزساق, سوعۇرلىم ول ادەمى بولادى. سۇلۋلىق ادامداردىڭ قولىمەن جاسالۋى كەرەك» دەدى ول.
900 كوشەت وتىرعىزىلدى
سارىارقا اۋدانىنىڭ «جاستار-2» سكۆەرىندە اۋقىمدى اعاش وتىرعىزۋ ۇيىمداستىرىلىپ, وعان قالا ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتتارى, سارىارقا اۋدانى اكىمى اپپاراتىنىڭ ماماندارى جانە بەلسەندى تۇرعىندار, ەرىكتىلەر قاتىستى.
الاڭعا, قىلقان جاپىراقتى جانە جاپىراقتى اعاشتاردى قوسقاندا, 300-دەن استام اعاش وتىرعىزىلدى. سونىمەن قاتار الداعى كۇندەرى اۋدان بويىنشا 900-دەن استام جاسىل جەلەك وتىرعىزۋ جوسپارلانۋدا. ساياباقتا موڭعوليا, پالەستينا, ليۆيا جانە مالايزيا ەلشىلىكتەرىنىڭ وكىلدەرى اعاش وتىرعىزۋعا, اۋماقتى اباتتاندىرۋعا جينالدى.
– ەكواكتسيا اياسىندا سانيتارلىق تازارتۋ, نوسەر جانە ارىق كارىز جەلىلەرى, كوشەلەردى, تروتۋارلاردى, ورامىشىلىك اۋماقتاردى, قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالاردى تازالاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە. وسى اپتادا اۋدانداعى قوعامدىق دەمالىس ورىندارىندا 900-گە جۋىق كوشەت وتىرعىزىلدى, – دەدى سارىارقا اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرجان جۇماعۇلوۆ.
اكە مەن بالا اعاش ەكتى
قالالىق ءبىلىم باسقارماسى, ادىستەمەلىك ورتالىق, اكەلەر قاۋىمداستىعىنىڭ قولداۋىمەن ورتالىق اللەيادا, ايتەكە بي, قورعالجىن كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا 100 اكە بالاسىمەن بىرگە اعاش وتىرعىزدى. ماقسات ايقىن, مەجە بىرەۋ – اۋماقتى كوگالداندىرۋعا جانە اباتتاندىرۋعا, ەكولوگيا جاعدايىن جاقسارتۋعا ۇلەس قوسۋ, بالالار مەن ەرەسەكتەردى تابيعاتقا ۇقىپتى قاراۋعا تاربيەلەۋ. ءىس-شارا اكە مەن بالا اراسىن جاقىنداتىپ, بوس ۋاقىتتى بىرلەسىپ وتكىزۋگە, وتباسىنداعى قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. اكتسياعا قاتىسقان بالالار ءار ادام ءوز قالاسىن اباتتاندىرۋعا جانە تابيعاتتى قورعاۋعا ۇلەس قوسا الاتىنىن ۇعىندى.
نۇرلات بايگەنجە,
ينديرا بەرجانوۆا
