مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلىمىزدە زاڭدى ىزگىلەندىرۋ ارقىلى قۇقىق قىزمەتىن نىعايتۋعا, قوعامدا ادىلەتتىلىكتىڭ ۇستەمدىگىن كۇشەيتۋگە باسا نازار اۋدارىپ وتىر. مىنە, وسى باعىتتا قازىر باس قالا پروكۋراتۋراسىندا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ, زاڭنان اتتاعانداردىڭ ءبارىن بىردەي قاماۋعا الۋدى ماقسات تۇتپاي, ۇساق, ورتا دارەجەلى قىلمىستاردى مەدياتسيا (تاتۋلاستىرۋ) نەمەسە كەلتىرىلگەن زياننىڭ ورنىن تولتىرىپ, ايىپپۇل تولەتۋ ارقىلى باس بوستاندىعىنان ايىرماۋ تاجىريبەگە ەنگىزىلە باستادى.
بازارلار مەن لومباردتار تەكسەرىلدى
2018 جىلى قاماۋدا ۇستاۋ 1417-دەن 1092-گە, ياعني 23 پايىزعا, ال قىلمىس جاساپ ۇستالعاندار سانى 1484-تەن 1284-كە (13 پايىز) كەمىگەن. سونىمەن قاتار قالا حالقى جىل سايىن 40 مىڭ ادامعا ءوسىپ وتىرعانىمەن, قىلمىس 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا 24 پايىزعا ازايعان.
دەگەنمەن قالادا ۇرلىق كوپ ەكەنىن جاسىرۋعا بولمايدى. بارلىق جاسالاتىن قىلمىستىڭ 60 پايىزى بوتەننىڭ مۇلكىنە قول سۇعۋ بولىپ وتىر. ارينە, قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان بۇل كەلەڭسىزدىكپەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بارىنشا كۇش جۇمىلدىرىپ, كۇرەسۋدە. الايدا بەلەڭ الىپ وتىرعان سۋىققولدارعا تۇپكىلىكتى توسقاۋىل قويۋ مۇمكىن بولماي كەلەدى.
بۇعان دەيىن دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تالاي رەت ايتىلعانىنداي, ۇرىلاردىڭ قولدى قىلاتىن زاتتارى كوبىنە – باعالى ۇيالى تەلەفوندار مەن قىز-كەلىنشەكتەردىڭ قىمبات التىن اشەكەي بۇيىمدارى. بۇل زاتتاردىڭ قالاداعى بازارلار مەن لومباردتار ارقىلى ساتىلاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. وسىنداي زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى قالانىڭ پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى ەلورداداعى 140-قا تارتا بازار مەن لومبارد ساۋدا ورىندارىنا تەكسەرۋ جۇرگىزىپ, ازاماتتارعا تەك ساتقان ادام عانا ەمەس, ۇرلانعان زاتتاردى ساتىپ العان ادامدار دا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىندىعى تۇسىندىرىلگەن.
ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن
قانداي قىلمىس بولماسىن, كوبىنە ىشىمدىك ءىشىپ, ادام ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتىنە باقىلاۋ جاساي الماۋدان تۋىنداپ جاتادى. اسىرەسە, بۋىنى ءالى قاتىپ ۇلگىرمەگەن جاسوسپىرىمدەرگە اراق ساتۋ – كۇنانىڭ ەڭ ۇلكەنى ەكەنى بەلگىلى. بىراق ونى ءتۇسىنىپ جاتقان ساۋداگەرلەر جوق. ولارعا, ەڭ باستىسى, ساۋدالارى ءجۇرىپ, قالتالارىنا تيىن-تەبەن تۇسسە بولعانى. مىنە, وسىنداي كەلەڭسىزدىك باس قالادا دا ازايماي وتىر. 2017 جىلى الكوگولدى ىشىمدىكتەردى ساتۋ ءتارتىبىن بۇزعان 28 دەرەك انىقتالسا, وتكەن جىلى وسىنداي 33 وقيعا تىركەلگەن.
كوپتەگەن ادامدار «كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنا ءبىر-ەكى ءجۇز گرامم اراق ءىشىپ, بويىمىزدى قىزدىرماساق, نە ءۇشىن كەلەمىز؟» دەپ نارازىلىق بىلدىرەدى. اڭگىمە ولاردىڭ ويىن-ساۋىق ورنىنا كەلىپ, كوڭىل كوتەرۋىندە ەمەس, اڭگىمە مەنشىك يەسىنىڭ بەلگىلەنگەن ەرەجەنى ساقتاماي, ءتارتىپ بۇزۋىندا بولىپ وتىر. وتكەن جىلى وسىنداي مەيرامحانا مەن ءدامحانا يەلەرىنە, كوڭىل كوتەرۋ ءىس-شارالارىن ۇيىمداستىراتىن كاسىپكەرلەرگە اراق-شاراپ ونىمدەرىن زاڭسىز ساتپاۋى تۋرالى تۇسىنىك جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ, ەگەر جاپپاي تارتىپسىزدىككە جول بەرىلىپ, ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلمەيتىن بولسا, ليتسەنزيالارى تارتىپ الىنىپ, ءتىپتى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا دەيىن شارالار قابىلداناتىنى پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان قاتاڭ ەسكەرتىلدى.
تۇرعىن ءۇيدىڭ اۋلالارىندا بولىپ جاتاتىن ۇرلىق-قارلىق كوپ جاعدايدا تۇرعىنداردىڭ سالعىرتتىعىنان, نەمقۇرايلىلىعىنان ەكەندىگى انىقتالىپ جاتادى. سولاردىڭ ەڭ ەتەك العان ءتۇرى – ءتۇن جامىلىپ اۆتوكولىك سالوندارىنا ءتۇسۋ. سۇعاناقتار كوبىنە قىمبات زاتتارىن اۆتوكولىكتەرىندە قالدىرىپ كەتەتىندەر «ۇمىتشاق» جانە اۆتوماشينالارىن كوزدەن تاسا جەردە ۇزاق ۋاقىت قاراۋسىز قالدىرىپ كەتەتىن سالدىر-سالاق جۇرگىزۋشىلەردى توڭىرەكتەيتىنى بەلگىلى. ءتىپتى ورىن العان وقيعالاردىڭ ىشىندە كولىك يەسىنىڭ ماشيناسىنىڭ ەسىگىن اشىق قالدىرىپ كەتكەن فاكتى دە كەزدەستى.
ەكىنشى ءبىر ماسەلە – قايدا بارىپ, قايدا, قانشا ۋاقىتقا ساپار شەگەتىنىنە دەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە جازىپ وتىرۋ دا تەرىس پيعىلدى ادامداردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىنىن ەستەن شىعىرماعان ءجون. مىنە, وسىنداي جايلارعا جول بەرمەس ءۇشىن 2018 جىلى ەلوردا پروكۋراتۋراسى ىشكى ىستەر ورگاندارىمەن بىرلەسە وتىرىپ, تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىندە تۇرعىندارمەن 800-دەن اسا كەزدەسۋ وتكىزگەن. بۇل جەردە پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆى توراعالارى مەن اۆتوكولىك يەلەرىنىڭ پىكىرلەرى جان-جاقتى تىڭدالىپ, كولىك ۇرىلارى مەن پاتەر توناۋشىلارعا قارسى كەشەندى ءىس-شارالار جوسپارى بەكىتىلدى.
پروكۋرورلىق قاداعالاۋ كۇشەيدى
كەيىنگى كەزدە الاياقتىقپەن حالىقتى الداۋ, ارباۋ كوبەيىپ بارا جاتقانى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن قاتتى الاڭداتىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى وتكەن جىلى قالا پروكۋراتۋراسى وسى كەلەڭسىزدىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ارنايى مەديا جوسپار جاساپ, بىرنەشە بەينەروليكتەر تۇسىرگەن. وسى ونىمدەر حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورىندارى مەن قوعامدىق كولىكتەردە, تاعى باسقا دا ادامدار كوپ شوعىرلاناتىن جەرلەردە تۇراقتى كورسەتىلۋدە. سونىمەن قاتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا الاياقتاردىڭ الداۋ ءادىس-تاسىلدەرى جونىندە بىرنەشە ماقالالار جاريالانىپ, ولاردىڭ قۇربانى بولماۋدىڭ جولدارى دا ءتۇسىندىرىلدى. اسىرەسە, قالامىزدا بىرنەشە ونداعان ادامعا ماتەريالدىق تا, مورالدىق تا زالال كەلتىرگەن جيھاز جاساۋشىلاردىڭ الاياقتىعى, ولارمەن كۇرەس جولدارى تۋرالى بىرنەشە ماقالا جازىلىپ, تۇرعىنداردى ساقتاندىرۋدا جۇيەلى جۇمىستار اتقارىلدى.
استانا اۋماعىندا 4550 بەينەكامەرا قويىلسا, ونىڭ قالا تىرشىلىگىن كەشەندى قامتاماسىز ەتۋ اياسىندا 3750-ءى تۇراقتى جۇمىس ىستەپ تۇر.
مىنە, وسىنداي اۋقىمدى ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەسىندە 2018 جىلى استانا قالاسىندا ادام ءولتىرۋ – 35 پايىزعا (48-دەن 29-عا), ولىمگە اكەلەتىن دەنساۋلىققا اۋىر زيان كەلتىرۋ – 30 پايىزعا (23-تەن 16-عا), ۇرلىق – 27 پايىزعا (19559-دان 14210-عا), توناۋ – 25 پايىزعا (1090-نان 815-كە), قاراقشىلىق شابۋىل 10 پايىزعا (51-دەن 46-عا) تومەندەدى.
ۇكىمەتتىڭ وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى جەر قاتىناستارى مەن كوممۋنالدىق قىزمەتكە تاريف بەلگىلەۋدەگى زاڭسىزدىقتاردى تەكسەرىپ, رەتكە كەلتىرۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەنى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى «استانا-ەنەرگيا», «استانا-رەك», «استانا-تەپلوترانزيت» اكتسيونەرلىك قوعامدارى مەن «استاناەنەرگوسبىت» جشس-كە تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى.
بۇل كومپانيالاردىڭ تابيعي مونوپوليالار سالاسىنداعى ەرەجەلەردى بەلىنەن باسىپ, كوپتەگەن زاڭ بۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەنى, ءسويتىپ بيۋدجەت قاراجاتىن ماقساتسىز پايدالانعانى, ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالاردى ۋاقىتىندا ورىنداماعانى انىقتالىپ وتىر.
وسىعان وراي, قالالىق پروكۋراتۋرا 3 مونوپوليست كومپانياعا ەلەكتر مەن جىلۋ باعالارىن 1,2 ملرد تەڭگەگە تومەندەتەتىن ۋاقىتشا وتەمدىك تاريفتەر بەلگىلەگەن اكتىلەر ەنگىزدى.
اتاپ ايتقاندا, جىلۋمەن جابدىقتاۋعا ارنالعان تاريفتەر ءاربىر گكال ءۇشىن 2297,74 تەڭگەدەن 2069,73 تەڭگەگە جانە ەلەكتر قۋاتىنا ءاربىر كۆت/س ءۇشىن 14,59 تەڭگەدەن 12,62 تەڭگەگە تومەندەتىلدى.
سونداي-اق «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» جانە «2017-2021 جىلدار ارالىعىندا جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ» مەملەكەتتىك باعدارلامالارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋىن تەكسەرۋ بارىسىندا 169 ازامات 6,5 ملن تەڭگەگە قاجەتسىز ماماندىقتار بويىنشا وقىتىلعانى انىقتالدى.
كەيىنگى جىلدارى الاقول قۇرىلىس باسشىلارىنىڭ كەسىرىنەن زارداپ شەككەن ۇلەسكەرلەر ءجيى شاعىمداناتىن بولدى. قالا پروكۋراتۋراسى ولاردىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرىنىڭ زاڭ تالاپتارىنا ساي شەشىلۋىنە ۇنەمى ىقپال جاساپ كەلەدى. ماسەلەن, 2018 جىلى وسىنداي 2700 ۇلەسكەردىڭ مۇددەسى قورعالىپ, 29,9 ملرد تەڭگە 30 تالاپ-ارىز قاناعاتتاندىرىلسا, قازىر 392 ازاماتتىڭ مۇددەسىنە قاتىستى 4,2 ملرد تەڭگە 3 تالاپ-ارىز قارالۋدا. ءسويتىپ, وسى اكتيۆتەردىڭ بارلىعى الدانعان ۇلەسكەرلەرگە قايتارىلىپ, ولار سول توقتاپ قالعان نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن ەندى ءوز بەتتەرىنشە سالىپ بىتىرۋگە مۇمكىندىك الدى.
مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە بۇدان بىلاي جول بەرمەۋ ءۇشىن ەلوردا پروكۋراتۋراسى ۋاكىلەتتى ورگاندارمەن بىرلەسە وتىرىپ, قۇرىلىس نىساندارى مەن جوسىقسىز قۇرىلىس سالۋشىلاردى انىقتاۋ ماقساتىندا تۇراقتى مونيتورينگ جۇرگىزۋدە.
2018 جىلى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى» زاڭدى بەلىنەن باسىپ, ازاماتتاردىڭ قاراجاتتارىن تارتقان 41 قۇرىلىس باسشىسى انىقتالىپ, ولاردىڭ 14-ىنە ارقايسىسىنا 300 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (721500 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالىندى. ناقتى جۇزەگە اسىرىلعان كەشەندى شارالار تۇيتكىلدى نىساندار سانىن وتكەن جىلى 2 ەسەگە (58-دەن 28-گە) قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەردى.
ەلوردا پروكۋراتۋراسى الداعى ۋاقىتتا دا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن, زاڭدى تۇلعالاردىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋعا باعىتتالعان قىزمەتىن ودان ءارى جالعاستىرا بەرەتىن بولادى.
