قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ قوعامداعى ءرولى مەن ورنى قانداي, ماسەلەلەردى شەشۋدە قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟ بۇل تۋرالى استانا قالاسى كاسىپوداق ورتالىعىنىڭ توراعاسى تاستانبەك ەسەنتاەۆپەن سۇحبات قۇردىق.
كاسىپوداقتىڭ بولاشاعى زور
– تاستانبەك قۇتجانۇلى, اڭگىمەنىڭ القيسساسىن كاسىپوداقتىڭ قازىرگى قوعامداعى رولىنەن باستاساڭىز.
– كاسىپوداق – ەڭ ءادىل ءارى ءتاۋەلسىز ۇيىم. سوندىقتان ەڭبەك ادامدارىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋدە ءرولى جوعارى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە كاسىپوداقسىز ەشبىر تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنى شەشىلمەيتىن ەدى. بىراق كەيىنگى ۋاقىتتا كاسىپوداق دەڭگەيىنىڭ تومەندەپ كەتكەنى راس. سونىڭ سالدارىنان بۇگىندە ءتىپتى كاسىپوداقتىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيتىندەر كوپ. دەگەنمەن ونىڭ ءيميدجىن كوتەرۋدى العا قويىپ, جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ناتيجەسىندە بۇل ۇيىم قايتادان جاندانىپ كەلەدى. بولاشاعى دا زور دەۋگە بولادى.
– بۇل ۇيىم ەلىمىزدە قاشان قۇرىلعان ەدى؟ تاريحىنا قىسقاشا توقتالىپ وتسەڭىز.
– بيىل قازاقستانداعى كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ قۇرىلعانىنا 113 جىل تولدى. 1905 جىلى 6 جەلتوقساندا قۇرىلعان بولاتىن. ەلىمىزدەگى تۇڭعىش كاسىپوداق ۇيىمى رەتىندە قاراعاندى وبلىسىنداعى ۋسپەن مىس كەنىنىڭ (بۇگىنگى كۇندە بۇل مىس كەنى جۇمىس ىستەمەيدى, 1964 جىلى جابىلعان – رەد.) جۇمىسشىلارى جاريالادى. ولاردىڭ ەڭبەك شارتى اۋىر بولعان. وندىرىستە دە قاۋىپسىزدىك شارالارى ساقتالماعان. 10-12 ساعاتتان ارتىق جۇمىس ىستەسە دە, تىم از جالاقى العان كەننىڭ 6 جۇمىسشىسى بىرىگىپ, باسشىلىققا وزدەرىنىڭ ەڭبەك شارتتارىن جاقسارتۋ تۋرالى تالاپ قويادى. ناتيجەسىندە تالاپ قابىلدانىپ, ءبارى وندىرىسكە ەنگىزىلەدى. وسىلايشا, ەلىمىزدە كاسىپوداق ۇيىمى پايدا بولدى. وسىنداي باستاما كوتەرگەن
جۇمىسشىلاردىڭ قوزعالىسى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. سودان 1990 جىلدىڭ 10 قازانىندا قۇرىلعان قازاق كسر كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ 1992 جىلدىڭ 3 ناۋرىزىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى بولىپ قايتا قۇرىلدى.
– ال رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ قازىرگى ماقساتى قانداي؟
– فەدەراتسيا قىزمەتىنىڭ باستى ماقساتى – كاسىپوداقتىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ. كاسىپوداق مۇشەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, ەڭبەك قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن كورسەتۋ جانە قورعاۋ, كاسىپوداقتىڭ قۇقىقتارى مەن تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. قازاقستان بويىنشا 25 سالادا, ال استانا بويىنشا 9 سالادا كاسىپوداق ۇيىمى بار. استاناداعى 9 سالانىڭ 500-گە جۋىق باستاۋىش كاسىپورىندارىندا 85 مىڭنان اسا ادام كاسىپوداققا مۇشە.
ءتۇيىنى شەشىلمەيتىن تۇيتكىل جوق
– جالپى, كاسىپوداق ۇيىمى قانداي ماسەلەلەردى كوتەرىپ ءجۇر؟
– كاسىپوداقتىڭ كوتەرەتىن ماسەلەسى كوپ. مىسالى, ءاربىر ادامنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسى بولۋى ءۇشىن جەكە باسپاناسى, تۇراقتى جۇمىسى بولۋى كەرەك. باسپاناسى بولماسا, ءۇي كەزەگىندە تۇرۋى ءتيىس. كەزەكتى قالاي ءادىل شەشۋ كەرەك؟ ەگەر جۇمىستان قىسقارىپ قالسا, ونىڭ سەبەبى نەدە؟ وسىنىڭ ءبارى كاسىپوداقتىڭ نازارىندا بولادى.
قازىرگى ۋاقىتتا مەكەمەگە جاڭا باسشى تاعايىندالسا, ول ءوزىنىڭ كومانداسىن جيناپ, كوبىنە بۇرىنعى قىزمەتكەرلەردى جۇمىستان بوساتادى. وكىنىشكە قاراي, جۇمىس بەرۋشىلەر قاراماعىنداعىلاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىنە باس قاتىرىپ جاتپايدى. سونداي-اق مەملەكەتكە سالىقتى از تولەۋ ءۇشىن كەيبىر جۇمىس بەرۋشىلەر قاراماعىنداعىلارمەن كەلىسىمشارتقا وتىرمايدى. زاڭدى كەلىسىمشارتقا قول قويماعاندىقتان, ەڭبەك ادامدارى زارداپ شەگەدى. مىسالى, جۇمىسشىنىڭ زەينەتاقى جارناسى اۋدارىلمايدى, ەڭبەك دەمالىسى تولەنبەيدى, ءتىپتى دەمالىس بەرىلمەيدى. ولار جالاقىنى «كونۆەرتپەن» الادى. وسىدان بارىپ ادام قۇقىعى بۇزىلادى. كاسىپوداق وسىنداي جاعدايلاردى بولدىرماۋ ءۇشىن كۇش سالىپ, زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرمەيدى. سونىمەن قاتار استانا قالاسى كاسىپوداق ورتالىعى ەڭبەككەرلەردىڭ ۇلەسىن كورسەتۋ, الەۋمەتتىك-ارىپتەستىك جۇيەسىن دامىتۋ, ەڭبەك ادامىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن, جۇمىسشىلارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ ەرەجەلەرىن ءتۇسىندىرۋ, كاسىپوداق تۋرالى زاڭ نورمالارى مەن جارعىلىق مىندەتتەردى ورىنداۋ سياقتى جۇمىستاردى اتقارادى. ەڭ باستىسى, ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى مەن ەڭبەكتى قورعاۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلادى.
ونەركاسىپتەردە تەحنيكالىق جاڭارتۋلاردى ەنگىزۋدە دە جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. مىسالى, تسيفرلاندىرۋعا بايلانىستى بۇرىنعى كوپ ماماندىقتار جويىلىپ, 10 ادامنىڭ ورنىنا قازىر ءبىر عانا تەحنيكا قويىلىپ جاتىر. جۇمىستان بوساعان ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتۋ, ولاردى باسقا ماماندىقتارعا قايتا دايارلاۋ كۋرسىنان وتكىزۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ دا كاسىپوداقتىڭ قۇزىرىندا.
بۇل تۇرعىدا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىمەن جانە باسقا دا الەۋمەتتىك سەرىكتەستەرمەن, ۇكىمەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن تىعىز بايلانىستامىز. وسى رەتتە رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى جوعارعى سوتپەن مەموراندۋمعا قول قويىپ, قالالىق كاسىپوداق ورتالىعى استانا قالالىق سوتىمەن كەلىسىمشارت جاساستى. سونىڭ ناتيجەسىندە تاتۋلاسۋ ورتالىعى اشىلدى. مەدياتسيا, ادۆوكاتۋرا مەن كاسىپوداعى بار تاتۋلاسۋ ورتالىعى شاعىمدانۋشىلاردىڭ ءىسىن سوتقا جەتكىزبەي شەشۋگە كۇش سالادى. سول سياقتى ۇكىمەت, ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى جانە رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى تاراپىنان 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان باس كەلىسىمگە قول قويىلدى. بۇل كەلىسىمنىڭ ماقساتى – ەڭبەك ەتۋ زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ, الەۋمەتتىك ستاندارتتى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جاقسارتۋ. سول سياقتى قالالىق اكىمدىك پەن «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسى جانە قالالىق كاسىپوداق ورتالىعىنىڭ ءۇش جاقتى كەلىسىمى بويىنشا قۇرىلعان كوميسسيا وتىرىستارىندا دا ءبىز شەشىلمەي جاتقان ماسەلەلەردى كوتەرىپ, جان-جاقتى تالقىلايمىز.
ماسەلەنى شەشۋدە مۇمكىندىك مول
– الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدە كاسىپوداقتىڭ قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟
– كاسىپوداق جۇمىسشىلارمەن تىكەلەي بايلانىستا بولعاندىقتان, ولاردىڭ ماسەلەلەرىن ۋاقىت سوزباي, دەر كەزىندە شەشە الامىز. رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى باقىتجان جارىلقاسىنۇلى ۇكىمەتتىڭ جينالىستارىنا تۇراقتى تۇردە قاتىسۋعا مۇمكىندىگى بار. مەن دە قالالىق ءماسليحات سەسسياسى كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندامىن, سول
سياقتى تۇرعىن ءۇي كوميسسياسىنىڭ مۇشەسىمىن. جالپى, كاسىپوداق وكىلدەرى قالانىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىن, گەندەرلىك تەپە-تەڭدىك, حالىقتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال توپتارىنا قاتىستى باعدارلامالاردى ازىرلەۋ جونىندەگى ءتۇرلى كوميسسيالار مەن جۇمىس توپتارىنىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان قاراپايىم ەڭبەك ادامىنىڭ ماسەلەلەرىن جوعارعى بۋىندارعا بىردەن جەتكىزە الامىز.
قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىس بەرۋشىلەر تاراپىنان كوپ قاتەلىكتەر كەتىپ جاتىر. سونىڭ سالدارىنان ادامدار ەشكىمگە سەنبەيدى. ەگەر ۇجىمعا جاڭا باسشىلىق كەلسە, بۇرىنعى قىزمەتكەرلەر جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن اياعىنىڭ ۇشىمەن جۇرەدى. ال سول ۇجىمدا كاسىپوداق ۇيىمى بولسا, ولاي قورقۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. سەبەبى كاسىپوداق ءۇشىن باسشى كىم بولسا دا ءبارىبىر, وندا جۇمىسشىلاردىڭ مۇددەسى ءبىرىنشى ورىندا. ەگەر كاسىپوداق مۇشەلەرىن زاڭسىز جۇمىستان شىعارىپ جىبەرسە, جالاقىسىن تولەمەي, ەڭبەك ادامىنىڭ قۇقىعى تاپتالسا, ول ءۇشىن ءبىز سوتتاسۋعا دەيىن, ءتىپتى بەيبىت شەرۋ وتكىزۋگە دەيىن بارامىز. مىسالى, ءۇش جىلدان بەرى جالاقىسىن الا الماي جۇرگەن جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن الىپ بەرىپ, جۇمىستان شىعارىلعان ادامدى قايتادان ءوز ورنىنا ورنالاستىردىق. وسى سياقتى كوپتەگەن ماڭىزدى شارالاردى اتقارۋدا كاسىپوداقتىڭ وزىندىك سالماعى بار.
– ءسىز باسشىلىققا كەلگەننەن كەيىن بۇل ۇيىمعا قانداي دا ءبىر وزگەرىس ەنگىزدىڭىز بە؟
– كاسىپوداق جۇمىسى ءاردايىم اشىق بولۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدا تسيفرلاندىرۋدىڭ كومەگىمەن كاسىپوداق مۇشەلەرىنىڭ اتى-جوندەرى ينتەرنەتتە تىركەلىپ, ناتيجەسىندە قانشا قارجى جينالىپ, ونىڭ قايدا جۇمسالىپ جاتقانى, قانشاسى ۇجىمدارعا قايتارىلىپ جاتقانى كورىنىپ تۇراتىن بولادى. ەڭ باستىسى, جۇمىسشىلار كاسىپوداقتىڭ وزدەرىنىڭ قورعانى ەكەنىن سەزىنۋى كەرەك. ەگەر ولار سەنبەيتىن بولسا, ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ ءبارى بوس دەگەن ءسوز.
رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى باقىتجان ءابدىرايىم بۇل قىزمەتىن وتكەن جىلدىڭ قاراشاسىندا باستاسا, مەنىڭ قىزمەتىم بىلتىرعى جەلتوقساننىڭ 25-ىنەن باستالدى. سودان جۇمىسىمىزعا كىرىسكەن سوڭ وسىعان دەيىن دەڭگەيى تومەندەپ, قۇلدىراپ كەتكەن كاسىپوداقتى جانداندىرۋ ءۇشىن ءبارىن قايتادان جان-جاقتى قاراپ, جاڭعىرتۋ جوباسىن جاسادىق. ءبىرشاما وزگەرىستەر ەنگىزىپ, ەلباسىنىڭ جولداۋلارىن جۇزەگە اسىرىپ,تاپسىرمالارىن ورىنداۋ تۇرعىسىندا قازىرگى كۇننىڭ تالاپتارىنا ساي جۇمىس جۇرگىزۋدى قولعا الدىق.
الداعى ۋاقىتتا دەنساۋلىققا كوڭىل بولىنەتىن بولادى
– العا قويعان تاعى قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
– ەڭ ءبىرىنشى دەنساۋلىققا اسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك. بۇرىن ءاربىر جۇمىس ورنىندا سپورتپەن اينالىسۋعا جاعداي جاسالعان بولاتىن. بىراق قازىر ونداي شارالار جاسالىپ جاتقان جوق. جالپى, سپورت تەك قانا دەنساۋلىقتى جاقسارتىپ قانا قويماي, ادامنىڭ جان-جاقتى دامۋىنا دا اسەر ەتەدى. ءارتۇرلى ەكسپەريمەنتكە سايكەس, سپورتپەن اينالىساتىن ادامنىڭ باسقالارعا قاراعاندا جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى 30 ەسەگە ارتىق بولىپ شىققان. قازىرگى ءبىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان جوسپارىمىز – ۇجىمدارداعى جۇمىسشىلاردىڭ سپورتپەن اينالىسۋلارىنا بارىنشا جاعداي جاساپ, ولاردىڭ ەڭبەك ەتۋگە دەگەن قابىلەتىن ارتتىرۋ. ءبىز وسى بويىنشا ءۇش ايدان بەرى اينالىسىپ كەلەمىز. بۇل تۇرعىدا باقىتجان جارىلقاسىنۇلىنىڭ تاپسىرماسىمەن استانا قالالىق كاسىپوداق ورتالىعى ارنايى باعدارلاما ازىرلەپ, دەنەشىنىقتىرۋ ساۋىقتىرۋ ورتالىعى اشىلدى. جالپى, بارشا جۇمىسشىلاردى بۇقارالىق سپورتقا باۋلىپ, وندىرىستىك گيمناستيكاعا تارتۋ قاجەت. ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە دە سپورتپەن اينالىسۋعا جاعداي جاسالىپ, جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلۋى ءتيىس.
مۇنىمەن قوسا, قازىرگى ۋاقىتتا كوپ ۇجىمدار جۇمىسشىلارى بۇرىنعىداي شيپاجايلارعا جىبەرىلمەيدى. سەبەبى سول كەيبىر ۇجىمدارداعى كاسىپوداق توراعاسى جينالعان قارجىنى ءوز مەنشىگىندەي كورىپ, جالعىز ءوزى پايدالانىپ كەلگەن. ءبىز بۇدان بىلاي وندايعا جول بەرمەيمىز. ۇجىم جينالعان قارجىنى قالاي جۇمسايتىنىن وزدەرى شەشۋى ءتيىس.
رەسپۋبليكالىق كاسىپوداقفەدەراتسياسى توراعاسىنىڭ باسشىلىعىمەن قازىرگى ۋاقىتتا ششۋچينسكىدەگى 5 مىڭ ورىندىق شيپاجايعا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ەگەر ءبارى ساتىمەن بولسا, الداعى ۋاقىتتا كاسىپوداق ءوزىنىڭ مۇشەلەرىنە اجەپتاۋىر كومەك كورسەتەتىن بولادى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
سۇحباتتاسقان
نۇرداۋلەت كاكىشتەگى
