استانانى ازىق-تۇلiكپەن قامتاماسىز ەتۋ – كوكەيتەستi ماسەلە. ويتكەنi, ەلوردالىقتاردىڭ قاتارى كۇن ساناپ كوبەيiپ, iشiپ-جەمگە دەگەن سۇرانىس ارتۋدا. ستاتيستيكالىق مالiمەت الداعى ءۇش جىلدىڭ iشiندە باس قالانىڭ تۇرعىندارى 900 مىڭعا جەتەدi دەيدi.
جاقىندا استانانى ودان ءارi دامىتۋ جونiندەگi القالى جيىندا مەملەكەت باسشىسى ەلوردانىڭ ازىق-تۇلiك بەلدەۋiن بەكەمدەۋ بارىسىنا توقتالا كەلە, قالا ماڭىنداعى مال, ەگiن, كوكونiس وسiرەتiن شارۋاشىلىقتاردىڭ جۇمىسىن ىنتالاندىرۋدى تاپسىردى.
مiندەت مەجەلەنبەك
بۇگiندە باعدارلاما اياسىندا جالپى سوماسى 19,4 ملرد تەڭگەنi قۇرايتىن 48 جوبا قارجىلاندىرىلعان. بۇل بويىنشا استانادا 31 كاسiپورىن ءوز جۇمىستارىن جۇرگiزiپ كەلەدi. ولار بۇگiندە ەلوردا حالقىن 12,3 مىڭ توننا ونiممەن قامتاماسىز ەتۋدە. استانا اكiمi ي.تاسماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇل باس قالاعا جەتكiزiلەتiن الەۋمەتتiك ماڭىزى بار ءونiمنiڭ 17 پايىزى عانا. وسىعان بايلانىستى ەندi وندiرۋشiلەرگە قويىلاتىن تالاپ وزگەرتiلمەك. ياعني, بۇدان بىلاي مۇنداي كاسiپورىندار ءوز ونiمدەرiنiڭ كەم دەگەندە ەلۋ پايىزىن استانالىق نارىققا جەتكiزۋگە مiندەتتەلمەكشi.
ايتا كەتكەن ءجون, اقمولا وبلىسىنىڭ تاۋار وندiرۋشiلەرi 2008 جىلدان باستاپ استانا قالاسىنىڭ ازىق-تۇلiك بەلدەۋiن قامتاماسىز ەتۋ باعدارلاماسىنا قاتىسىپ, ولكە تىنىسىن كەڭەيتۋگە بارىنشا كۇش سالىپ كەلەدi.
ولار مەملەكەت تاراپىنان قولداۋعا كەندە ەمەس. جەكە كاسiپكەرلەر ءونiم ساپاسىن جاقسارتىپ, ءوندiرiس كولەمiن ۇلعايتۋ ماقساتىندا تومەن پايىزبەن نەسيە الا الادى. Iستiڭ كوزiن تابا بiلسە, كەز كەلگەن شارۋانى دوڭگەلەتiپ اكەتۋگە بارىنشا جەڭiلدiكتەر قاراستىرىلىپ باعۋدا.
بۇل كۇندە «رودينا اف», «يجەۆسكي», «پويسك», «داستارحان» شق, «ۆوزروجدەنيە», «اق باس» سەكiلدi بiرقاتار كاسiپورىندارمەن ازىق-تۇلiك جانە كوكونiستiڭ بارلىق تۇرلەرiمەن ەلوردانى قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى كەشەندi شارالار جاسالىنعان. دەسەك تە, ەلوردا بازارلارى مەن دۇكەن سورەلەرiندە تۇرعان ازىق-تۇلiك تاۋارلارى مەن كوكونiستەر سىرتتان اكەلiنiپ ساتىلاتىنى جاسىرىن ەمەس. ازىق-ءتۇلiك بەلدەۋi دەگەنiمiز – قاراپايىم تiلمەن ايتقاندا, ساپالى ءونiم, قولجەتiمدi باعا. سوندىقتان, باس قالانى ساپالى ونiممەن قامتاماسىز ەتۋ ءالi دە قاۋقارلى جۇمىستى قاجەت ەتەدi.
قولايلى قويمالار قاجەت
زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك, ەلوردالىقتارعا جىل سايىن 252,2 مىڭ توننا ءسۇت, 40,2 مىڭ توننا ەت ونiمدەرi مەن 101,1 ميلليون بiرلiك جۇمىرتقا قاجەت.
2011 جىلى تۇرعىنداردىڭ ازىق-تۇلiك تۇتىنۋ كورسەتكiشi 4 مىڭ توننانى قۇراعان. ءونiم ساقتاۋدىڭ قاجەت كولەمi بۇگiندە 60 مىڭ تونناعا دەيiن جەتiپ وتىر. وسىعان بايلانىستى قاجەتتi ونiمدەردi ساقتاۋ ءۇشiن قويمالاردىڭ سانىن كوبەيتiپ, جىلىجاي جۇمىسى ۇيلەستiرiلۋدە.
قويما دەمەكشi, ءدال قازiر استانادا 11 كوكونiس قويماسىن سالۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ال, جىلدىڭ سوڭىنا دەيiن جالپى كولەمi 31 توننا قۇرايتىن iرگەلi 6 جوبا اياقتالۋى تيiس.
جوسپار بويىنشا كەلەسi جىلى 35 مىڭ توننا قوسىمشا ءونiم ساقتاۋ مۇمكiندiگi بار 5 جوبا اياقتالادى دەپ كۇتiلۋدە. بۇلاردىڭ ءبارi ۋاقتىلى iسكە قوسىلسا, استانالىقتاردىڭ سۇرانىسى تولىعىمەن ورىندالاتىنى داۋسىز.
جىلىجايلار جىل بويى ءونiم بەرەدi
دامىعان ەلدەردە جىلىجاي ءوندiرiسi ەكونوميكانىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ بiرi بولىپ تابىلادى. بۇل ءوز كەزەگiندە حالىققا ساپالى ءونiم ۇسىنىپ قانا قويماي, ماۋسىمدىق كەزەڭدە تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇرانىسىن تولىعىمەن وتەيدi.
«استانانىڭ ازىق-تۇلiك بەلدەۋi» باعدارلاماسى اياسىندا دۇنيەگە كەلگەن «استاناەكوستاندارت» جشس يەلiگiندەگi جىلىجايدا تاۋلiگiنە 5 توننا ءونiم شىعارىلادى. ايتا كەتەرلiگi, سوڭعى ۋاقىتتا استانادا جىلىجاي ونiمدەرiنە سۇرانىس ارتقان, ياعني 6,5 مىڭ توننانى قۇرايدى ەكەن.
الداعى مامىر ايىندا جالپى ءونiم كولەمi 1900 توننانى قۇرايتىن جىلىجاي iسكە قوسىلادى. جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تاعى ەكi جىلىجاي اياقتالۋعا تيiس. قالا اكiمنiڭ ايتۋىنشا, 2013 جىلى جالپى 1030 توننا ءونiم شىعاراتىن ەكi جىلىجاي پايدالانۋعا بەرiلمەكشi. جوعارىدا اتالعان كەشەندەردiڭ بارلىعى ءوز جۇمىسىن باستاعاندا جىلىجاي ونiمدەرi ماۋسىمارالىق سۇرانىستىڭ 80 پايىزىن قاناعاتتاندىرادى ەكەن. وسىلايشا, ازىق-تۇلiك بەلدەۋi اياسىندا كوكونiس تۇرلەرiن جىل بويى تۇتىناتىن كۇن استانالىقتار ءۇشiن الىس ەمەس.
ءجونi بولەك جارمەڭكەلەر
«استانانىڭ ازىق-تۇلiك بەلدەۋi» باعدارلاماسى اياسىنداعى ايتۋلى شارانىڭ بiرi – جەكسەنبiلiك ءجارمەڭكەلەر. قالاداعى ازىق-تۇلiك باعاسىن تۇراقتاندىرۋ ماقساتىندا استانا قالاسى اكiمدiگiنiڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكiزiلەتiن جارمەڭكەلەردiڭ باستى ەرەكشەلiگi اۋىل شارۋاشىلىعى ءونiمدەرiنiڭ ساتىلىمعا ەشبiر دەلدالسىز, ارزان باعامەن تۇسەتiندiگiندە. ءۇش جىلدان بەرi ۇزدiكسiز ءوتكiزiلiپ كەلە جاتقان جارمەڭكەلەردiڭ جاقسىلىعى كوپ بولىپ تۇر. بۇندا ازىق-تۇلiك ونiمدەرiن وزگە ساۋدا ورىندارىنداعى باعادان 15-20 پايىز تومەن باعامەن ۇسىناتىن ءجارمەڭكە بيىل دا باستالدى. ءماسەلەن, ابىلايحان داڭعىلىنداعى «الەم» دۇكەنi الدىنداعى الاڭدا, ساۋران كوشەسiندەگi ەسiل اۋداندىق حقكو اۋماعىندا, بوگەنباي باتىر داڭعىلىنداعى «شاپاعات» كوممۋنالدىق بازارىنىڭ اۆتوتۇراق الاڭىندا ءجارمەڭكەلەر جىل بويى جالعاسادى. ال, ايتۋلى مەيرام كۇندەرi ايماقتان كەلەتiن جارمەڭكەلەردiڭ ءجونi ءوز الدىنا اڭگiمە.
باعا ساياساتى باقىلاۋدا
قالا بازارى مەن ساۋدا ۇيلەرiندە ازىق-تۇلiكتiڭ باعاسى ءار جەردە ءتۇرلi باعامەن ساتىلاتىنى راس. كەيبiر جەردە ەت, كەيبiر جەردە جارما, ال كەيبiر جەردە ءسۇت ونiمدەرi قىمبات. بۇل – ساۋدا سالاسىنداعى باعا ساياساتىن ولاردىڭ مەنشiك يەلەرi ءجۇرگiزەتiنiن بiلدiرەدi. باعا ساياساتىنا باقىلاۋ جۇرگiزۋگە مەملەكەتتiڭ زاڭدى بەكiتiلگەن وكiلەتتiلiگi قاراستىرىلماعاندىقتان, اكiمدiك كاسiپكەرلەرمەن ارنايى كەلiسiمگە كەلگەن. «استانا قالاسىندا ازىق-تۇلiكتi كوتەرمە-بولشەك ساتۋدى جۇرگiزەتiن ساۋدا مەكەمەلەرiنiڭ ۇستەمە باعاسىنىڭ مولشەرiن بەلگiلەۋ جانە قويۋ تۋرالى» مەموراندۋم نەگiزiندە ساۋدا نۇكتەلەرiندەگi ازىق-تۇلiك تاۋارلارىنا قويىلعان ۇستەمە باعالارعا مونيتورينگ جۇرگiزۋ ارقىلى باعانىڭ نەگiزسiز وسۋiنە جول بەرمەۋ كوزدەلگەن.
ەندi ەلوردالىقتار دا اكiم سايتى ارقىلى ازىق-تۇلiك باعالارىنىڭ وزگەرiسiن باقىلاي الادى. مۇندا اپتا سايىن ەلوردادانىڭ 22 ساۋدا نۇكتەسiندەگi 27 تاۋار ءتۇرiنiڭ مونيتورينگi جاريالانۋدا. مالiمەتتەر تiكەلەي ساۋدا سورەلەرiنەن ارنايى الىنادى. الەۋمەتتiك ماڭىزى بار ازىق-تۇلiك باعاسىن وسىلايشا قاداعالاۋ – حالىق ءۇشiن قاجەتتiلiكتەن تۋىنداعانى انىق.
گۇلميرا ايماعانبەت
