كەنجەش سارسەكەنوۆا – ەلiمiزدiڭ 1992-1996 جىلدار ارالىعىنداعى دۇركiن-دۇركiن چەمپيونى, حالىقارالىق دارەجەدەگi سپورت شەبەرi. ول سۇيەتiن سپورتتا جەڭiسكە جەتiپ جۇرگەن قىزدار بارشىلىق. بiراق قازاقتىڭ قىزى جوق. نەگە؟ وسى سۇراق مەنi جيi مازالايتىن. ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العالى دا جيىرما جىل ءوتiپتi. ال ول بولسا, كەڭەستiك كەزەڭنiڭ وزiندە توپتى جارىپ, بiر ەمەس, ەكi وليمپياداعا قاتىستى. جانە قانداي وليمپياداعا, اناۋ-مىناۋدىڭ قولى جەتە بەرمەيتiن, قازاق بارا بەرمەيتiن قىسقى وليمپياداعا!
بiزدiڭ حالىق كەنجە بالالارىن وتە جاقسى كورەدi. ولار كوبiنەسە ەركە بولىپ وسەدi. الدىنداعى اعا-اپكەلەرiنiڭ ۇنەمi قامقورلىعىندا جۇرەدi جانە اتا-اناسى دا وسى بالالارىن كوزiنەن تاسا ەتكiسi كەلمەيدi. ال بiزدiڭ كەيiپكەرiمiز قانداي ەدi?
ول – ون ءۇش بالانىڭ ەڭ كiشiسi. الدىندا اسقار تاۋداي اعالارى, اياۋلى اپالارى بار. سەكسەن التىعا كەلگەن, ون بەس قۇرساق كوتەرگەن باتىر اناسى فاتيحا بالالارى مەن نەمەرەلەرiنiڭ ورتاسىندا ءجۇر. ونى سپورتقا الىپ كەلگەن اعاسى ازەن بولاتىن. سول جىلى اعاسى ونى سوناۋ سەمەيدەن الماتىعا الىپ كەتتi. وسىنداعى سپورتتا دارىندى بالالارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرناتتا جەڭiل اتلەتيكا بولiمiنە قابىلداۋ ءجۇرiپ جاتىر ەكەن. وكiنiشكە قاراي, ەمتيحاندار اياقتالىپ, بالالار تولىپ قالىپتى. سودان اعاسى قارىنداسىن قولىنان جەتەكتەپ, باسقا مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ كونكي بولiمiنە الىپ كەلدi.
– سەنiڭ مىنا قىزداردان قاي جەرiڭ كەم, كانە, مىنا كونكيدi بايلا دا, اناۋ باپكەردiڭ ايتقاندارىن iستە, قابىلدانساڭ بولدى, كەيiن جەلاياقتار ءبولiمiنە اۋىساسىڭ, – دەدi اعاسى.
جان-جاعىنا قاراسا, بiر قازاق جوق, وڭكەي ورىس بالالارى, بۇعان «كورەيiك اۋسەلەڭدi» دەپ مازاقتاپ قاراپ تۇرعان سياقتى.
– اعا, مەن كونكي كيمەك تۇگiلi, مۇزدا ارەڭ جۇرەم عوي, مىنالارعا كۇلكi بولماي تۇرعاندا كەتەيiكشi, – دەيدi جالىنىپ.
– اۋىلعا قايتۋ قايدا قاشادى دەيسiڭ, كورسەيشi.
سودان تiسiن قايراپ, انا قىزدارعا بiر, مۇزعا بiر, مىناداي «توزاققا» سالىپ قويعان اعاسىنا بiر قاراپ, كوزiنiڭ جاسىن سۇرتە-مۇرتە باتiڭكەسiنiڭ باۋىن بايلاي باستادى. نەسiن ايتاسىز, سول جولى نامىسشىل قىز قۇلاپ-ءسۇرiنiپ ءجۇرiپ, كونكيمەن جۇگiرۋ بولiمiنە قابىلداندى. ۇيگە كەلگەندە قاراسا, تiزەسi قاناپ قالىپتى, اياعى iسiپ كەتكەن. بۇل 1984 جىل ەدi. سودان سوڭ مەكتەپ-ينتەرناتتا وقىدى.
«شىنىمدى ايتايىن, سول كەزدە تۇك تە قۋانعان جوقپىن, ءوزiم جاقسى كورەتiن جەڭiل اتلەتيكاعا اۋىسقىم كەلدi. بiراق نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن, كەيiن كەلە وسى سپورتتى جاقسى كورiپ كەتتiم, ءوزiمنiڭ دە كەتكiم كەلمەي قالدى. ساباقتان قولىمىز قالت ەتسە بولدى, قۇربىلارمەن «مەدەۋ» قايداسىڭ دەپ تاۋعا قاراي اسىعاتىنبىز. «مەدەۋدiڭ» اتى دۇركiرەپ تۇرعان كەز. ونداعى ءتۇرلi جارىستاردى تاماشالاي ءجۇرiپ, iشتەي ءوزiم دە سول سپورتشىلارداي بولسام عوي دەپ ارماندايتىن بولدىم.
قالاي بولعاندا, مەن اعاما ريزامىن. سەبەبi ول مەنiڭ بويىمداعى سپورتقا دەگەن قۇشتارلىقتى ۋاقىتىندا بايقاي بiلدi, كەنجە بالا بولعانىما, قارىنداسى بولعانىما قاراماستان, مەنi ايامادى. دەر كەزiندە دۇرىس باعىت-باعدار بەردi. باسىمدى تاۋعا دا, تاسقا دا سوعا ءجۇرiپ, مەن قيىندىقتى جەڭۋدi ۇيرەندiم. ءوزiڭiز ويلاپ قاراڭىزشى, جىلاماي تاماق iشپەيتiن قازاق اۋىلىنان, قازاقى ورتادان كەلگەن كiپ-كiشكەنتاي بالانى ءوزi مۇلدەم تانىپ, بiلمەيتiن, تiلi بولەك ورتاعا جالعىز تاستاپ كەپ جiبەردi. امال جوق, كونۋiمە جانە كوندiگۋiمە تۋرا كەلدi, وزگەلەر جاسىمدى كورمەسiن دەپ تۇندە جاستىققا بەتiمدi باسىپ, ۇزاق جىلاپ-جىلاپ الاتىنمىن», – دەيدi ول سول كۇندەردi ەسكە الىپ.
ول سول كۇننەن باستاپ, سپورت دەگەن ۇلى مەكتەپتiڭ كەرمەك ءدامiن تاتىپ, ونىڭ تەمiردەي قاتاڭ تارتiبiنە باعىندى. كەنجەش اقجارقىن مiنەزiنiڭ ارقاسىندا جۇرتپەن تەز تiل تابىستى, ەڭبەكقور بولدى, قيىندىقتان تايسالمادى. سۋىق جەردە, قىس دەمەي, جاز دەمەي دايارلىقتا ءوزiن ايامايتىن, سونداعىسى – وزگەلەرگە كۇلكi بولماۋ. وسى قاسيەتتەرiن كورە بiلگەن العاشقى جاتتىقتىرۋشىسى لەونيد نيكولاەۆيچ لي بۇل قىزدى ودان سايىن قايراپ, شىڭداي ءتۇستi. اۋىل الىستا, اتا-اناسىن, تۋعان-تۋىستارىن قانشا ساعىنسا دا, وقۋىن جاقسى وقىپ, سپورتتا دا العاشقى ناتيجەلەرگە جەتە باستادى. مۇنى كوڭiلiنە مەدەت ەتiپ قانا قويماي, الدىنا بيiك-بيiك ماقساتتار قويدى. تىنىمسىز, تياناقتى, ءتوزiمدi, تاباندى, شەبەرلiگi كۇننەن-كۇنگە شىڭدالىپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ جالعىز قىزىنا وسى سالاداعى ماماندار دا امالسىز, نازار اۋدارا باستادى. العاشىندا وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا, كەيiننەن جارىستارعا, سوسىن ءتاۋiر ناتيجەلەر كورسەتە باستاعاندا حالىقارالىق iرi جارىستارعا شىعا باستادى.
العاشقى قاتىسقان وليمپياداسى 1994 جىلى نورۆەگيانىڭ ليللەحامەر قالاسىندا ءوتتi. جارىسقا كوپتەگەن ەلدەن سايدىڭ تاسىنداي سپورتشىلار قاتىستى. سولاردىڭ قاتارىندا كەنجەش تە ءۇش مىڭ مەترلiك قاشىقتىققا كونكيمەن جۇگiرۋدەن قازاقستان قۇراماسى ساپىندا ونەر كورسەتتi. بۇل جولى كەنجەش ون جەتiنشi ورىنعا تۇراقتادى. ەكiنشi وليمپياداسى 1998 جىلى جاپونيانىڭ ناگانو قالاسىندا ءوتتi. مۇندا ول بۇرىنعىسىنان جاقسى كورiندi. ال ەڭ جاقسى كورسەتكiشi – 1999 جىلعى كورەيانىڭ كانگۆانگ قالاسىنداعى ازيا چەمپيوناتىنداعى سەگiزiنشi كورسەتكiشi. مۇنىڭ اراسىندا الەم چەمپيوناتتارىنا قاتىستى.
ارينە, جۇلدەلi ورىنداردىڭ بiرiنەن كورiنسە, بالكiم, ونىڭ مەرەيi بۇدان دا ۇستەم بولار ما ەدi. كiم بiلسiن؟! بiراق, ول وكiنگەن ەمەس. سەبەبi, سول كەزدە قازاق بالاسىنىڭ ۇلكەن ايتۋلى دودالاردان كورiنiپ, سونىڭ iشiندە ازيا قۇرلىعىندا ۇزدiك وندىققا iلiگۋiنiڭ ءوزi دە زور تابىس ەدi.
قالاي دەسەك تە, كەنجەش قىزىمىز وسى ۋاقىتقا دەيiن كونكي سپورتىندا ازدى-كوپتi جەتiستiكتەرگە جەتكەن جالعىز قازاق قىزىمىز بولىپ قالىپ وتىر. ويتكەنi ءالi كۇنگە ونىڭ جولىن جالعاستىرىپ جۇرگەن باسقا ۇلتتىڭ قىزدارى بار بولسا دا, ءوزiمiزدiڭ قاراكوزدەرiمiزدi كورە الماي كەلەمiز. نەگە؟ بۇل سۇراقتى مەن وزiمە قويعانمىن.
– سiز بiلەسiز بە, وكiنiشكە قاراي, بiزدiڭ اعايىن بالاسىن قىسقى سپورت تۇرلەرiنە بەرۋگە قورقادى. قىسقى سپورتتىڭ قاي ءتۇرiن الماڭىز, مەيلi ول شايبالى حوككەي بولسىن, مانەرلەپ سىرعاناۋ, شاڭعى جارىسى, شورت-ترەك, فريستايل نەمەسە بiزدiڭ سپورت بولسىن, ەڭ الدىمەن جاراقاتى كوپ, دەنساۋلىققا قاۋiپتi سپورت دەپ سانايدى. راس, كەز كەلگەن سپورت ءتۇرi قانشالىقتى دۋماندى, كوزگە كوركەم بولعانىمەن, ونىڭ وزiندiك قيىندىقتارى مەن ماشاقاتى مول. بiراق سپورتتىڭ اتى – سپورت. سپورتقا كەلدiڭ ەكەن, سەن ەڭ الدىمەن ءوز بويىڭداعى ۇرەيدi جەڭە بiلۋiڭ جانە تاباندى تۇردە ەڭبەك ەتۋiڭ كەرەك. مەن دە دەنەم كوكالا قويداي بولىپ, تالاي رەت جىعىلعام, جىلاعام. بiراق مەنiڭ ون بەس جىلىم وسى سپورتقا كەتتi. قولدى بiر-اق سiلتەپ كەتە سالۋىما دا بولار ەدi. بiراق اتا-انا, باۋىرلارىم, ۇستازدارىمنىڭ سەنiمiن اقتاۋعا تىرىستىم. راس, مەنiڭ جولىم اۋىر بولدى. بiراق مەن قولدان كەلگەننiڭ ءبارiن جاسادىم. ۇزاق قاشىقتىققا جۇگiرۋ وڭاي ەمەس, ال مەن مۇزدا جۇگiردiم. مەن سول بيiكتiكتi باعىندىردىم جانە ءالi تالاي قىزداردىڭ مەن جەتە الماعان جەڭiستەرگە جەتەرiنە سەنەمiن.
كەنجەش تۋرالى ۇزاق جىلدار ايتىلمايدى دا, جازىلمادى دا. بiراق ول ەشقاشان اتاق قۋعان ەمەس. ونىڭ ەسiمi وتكەن جىلعى استانا مەن الماتى قالالارىندا وتكەن, بۇكiل ەلiمiزگە, جۇرتىمىزعا قۋانىش سىيلاعان ازيادا ويىندارى كەزiندە قايتادان ەستiلدi. سەبەبi, ول حالقىمىزدىڭ بەتكەۇستار, اتاقتى سپورتشىلارى سەرiك قوناقباەۆ, ءاليا يۋسۋپوۆا, ۆلاديمير سميرنوۆتىڭ قاتارىندا ازيادا ويىندارىنىڭ جالاۋىن كوتەرۋ قۇرمەتiنە يە بولدى. سول بiر ۇمىتىلماس كۇندەردەگi كەنجەشتiڭ قۋانىشىن كورسەڭiز. جىلدار بويى توگiلگەن تەر, اڭساعان ارمانى ورىندالعانداي. بiز دە قازاقتىڭ قاراپايىم قىزىنىڭ كوزiنە جاس ۇيiرگەن سوناۋ باقىتتى ءساتتiڭ كۋاسi بولدىق.
– مەن الەمنiڭ قانشاما ەلدەرiندە جارىستاردا بولدىم. سوندا بiزدiڭ قازاق جەرiندە وسىنداي جارىس وتەتiن كۇن تۋا ما ەكەن دەپ ارماندايتىنمىن. مiنەكي, سول ارماندار دا ورىندالىپ جاتىر. استانا قالاسىندا زاماناۋي ۇلگiدەگi, بۇكiل حالىقارالىق ستاندارتتارعا جاۋاپ بەرەتiن «الاۋ» مۇز ايدىنى سالىندى. جۇمىستان قولىم قالت ەتسە بولدى, قىزىمدى, قۇربىلارىمدى ەرتiپ, سوندا اسىعامىن. تاماشا عوي. جانىڭ جادىراپ, بiر سەرگiپ قالاسىڭ. مۇز ايدىنىندا العاشقى قادامىن ءتاي-ءتاي باسىپ ءجۇرگەن قىزداردى كورiپ قۋانىپ قايتام. ەندiگi ءۇمiت – سولاردا. تەك جارتى جولدا تاستاپ كەتپەسە ەكەن. جەڭiس بiر كۇندە كەلمەيدi, جەڭiستiڭ جولى قاشاندا اۋىر. سونى تۇسiنسە ەكەن.
وتكەن جىل مەن ءۇشiن ءساتتi جىل بولدى. كوپ جىلعى ەڭبەگiم ەلەنiپ, ازيا ويىندارىنىڭ اشىلۋىنا قاتىستىم. استانادان ەكi بولمەلi پاتەر الدىم. مەنiڭ سپورتتاعى ازداعان ەڭبەگiمدi ەلەپ-ەسكەرگەنi ءۇشiن بiزدiڭ باسشىلارىمىزعا, ارiپتەستەرiمە, ريزاشىلىعىم شەكسiز. قىزىم ءوسiپ كەلەدi, جۇلدىزىم بيىل مەكتەپ بiتiرەدi, – مۇنىڭ ءبارi مەنiڭ كوڭiلiمە قۋانىش سىيلايدى جانە ۇلكەن جاۋاپكەرشiلiك جۇكتەيدi, – دەيدi كەنجەش ساڭلاق اعىنان جارىلىپ.
كەنجەش سارسەكەنوۆا بۇگiندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى سپورت جانە دەنە شىنىقتىرۋ iستەرi اگەنتتiگiنiڭ ساراپشىسى رەتiندە سپورت سالاسىن دامىتۋعا ءوز ۇلەسiن قوسىپ ءجۇر. رەتتi جەرiندە ءوزiن تولعاندىرار ءتۇيiندi ماسەلەلەر تۋرالى پiكiرiن باتىل جەتكiزەدi. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ءمۇشەسi رەتiندە قوعامدىق iستەرگە بەلسەنە ارالاسادى.
ونىڭ مiنەزi جايدارى, ارقاشان كوڭiلدi جۇرەدi, دوستارى كوپ, كەنجەشتi ارiپتەستەرi دە ماقتان ەتەدi. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بiتكەن, قاتارىنان ەكi وليمپياداعا قاتىسقان كەنجەشiمiز مiنە, وسىنداي جان.
دامەتكۇل قۇماقباي,
جۋرناليست
