سوۆەتتىك يدەولوگيا قىسىمىمەن ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاريحي جادىمىز ۋلانعان. جاڭا بۋىن, جاس ۇرپاق بۇل دەرتتەن ارىلىپ كەلەدى. بۇل – ءسوزسىز جاقسى ءۇردىس. تاۋەلسىزدىككە جەتكەن قوعامنىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى. ال قوعامدىق ومىرگە ەندى اياق باسقان ۇرپاقتىڭ تالعام-تۇسىنىگىن عىلىمي نەگىزدە قالىپتاستىرۋعا, باعىتتاۋعا ءبىز – اعا ۇرپاق جاۋاپتىمىز. ول اتا-بابا مولاسىنا تاعزىمنان, ولاردىڭ بىزگە قالدىرعان اماناتىنا ادالدىقتان باستالادى. وسى رەتتە بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۇلتتىق جادىمىزدىڭ السىرەگەندىگىن كورسەتىپ تۇرعان مىناداي ءبىر تىڭ فاكتىگە كوڭىل اۋدارۋ – پارىز.
وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن ءبىر توپ ەل ازاماتى ماسكەۋدەن ەلگە (نۇر-سۇلتانعا) سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ كۇلىن جەتكىزدى. بۇل فاكتى, ارينە, ۇلتتىڭ تاريحي جادىن بۇگىنگى سۇرانىسقا لايىق جاڭعىرتۋ ارەكەتى ەدى. بىراق جەتكىزىلگەن بەيىتتى جەرلەۋ ءىسى ءبىراز كەدەرگىلەرگە تاپ بولدى. بۇل جاعدايدى, ارينە, سانالى تۇردە جاسالعان قارسىلىققا بالاۋ تۋرا بولماس. انىعىراق ايتقاندا, ول قوعامنىڭ بۇگىنگى رۋحاني ومىرىنە تىكەلەي قاتىناسى بار تاريحي فاكتىنى ءوز دارەجەسىندە تۇسىنە الماۋشىلىقتان دەپ توپشىلاعان ءجون شىعار. ءبىراز ۋاقىت مەشىتتە ساقتالىپ, ارەكەتتىڭ ارتى پارلامەنتتە ءسوز بولىپ, اقىرىندا س.سادۋاقاسۇلىنىڭ بەيىتى قالاداعى ەسكى زيراتتان ورىن تاپتى. وعان دا شۇكىر!
سماعۇل سادۋاقاسۇلى كىم؟ بۇل ارادا «ەدى» دەگەن ءسوزدى سانالى تۇردە ايتپاي وتىرمىن. ويتكەنى كەزىندە قالىپتاسىپ كەلە جاتقان سوۆەتتىك وتارلاۋ جۇيەسىنە تەوريالىق تۇرعىدان نەگىزدى, پراكتيكالىق تۇرعىدان ساۋاتتى قارسىلىق كۇرەسىن باستاعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ ايتقان پىكىرى, كورسەتكەن ۇلگىسى بۇگىن دە وزەكتىلىگىن جويعان جوق.
بۇل ارادا مەن كەزىندە سماعۇل تاراپىنان ايتىلىپ, كەيىنگى ءومىر تۋرالىعىن كورسەتىپ بەرگەن ەكى-ءۇش فاكتىگە عانا جۇگىنەيىن. 1923 جىلى ورىنبور قالاسىندا وتكەن ءىىى پارتيا كونفەرەنتسياسىندا كەلىمسەك, گاسترولەر باسشىسىماق ۆاينشتەين دەگەن (سول كەزدە ۇكىمەت توراعاسىنىڭ ورىنباسارى) قازاقستاندا قۇرىلۋعا ءتيىس بولعان سوتسياليستىك قوعامنىڭ ماتەريالدىق تەحنيكالىق بازاسىن قۇرۋ جولدارى تۋرالى بايانداماسىن جاساپ, «جول كورسەتكەندە, سماعۇل وعان جاۋاپ سوزىندە «جولداس ۆاينشتەين ءسىز ارقىلى ايتىلىپ وتىرعان «بازا» دەگەن ءسوزدى تەرىس وقىساق «ازاب» بولىپ شىعادى. سول ءسوتسياليزمنىڭ بىزگە ازاپ بولىپ كەلمەۋ جاعىن كىم قاراستىردى ەكەن؟» دەگەن سۇراۋ تاستاعان.
اراعا ءۇش-اق جىل سالىپ, ياعني 1926 جىلى پارتيانىڭ ءىى پلەنۋمىندا كەلەسى گاسترولەر كەلىمسەك گولوششەكين «قازاق اۋىلى ۇستىنەن «كىشى وكتيابر» ارقىلى ءجۇرىپ ءوتۋ قاجەت» دەپ ۇران تاستاپ, ي.ءستاليننىڭ قولداۋىن العاندا, وعان سماعۇل تاعى دا «گولوششەكين سوزىندە دەماگوگيادان باسقا ەشتەڭە دە جوق. ونداي رەۆوليۋتسيالىق شارالارعا ەشقانداي دا قاجەتتىلىك جوق. ءبىزدىڭ قازاق قوعامىنداعى ەندىگى كەزەڭدەگى ۇستانىمىمىز ازاماتتىق سوعىس جولى ەمەس, ازاماتتىق بىرلىك تۇتاستىق جولى بولۋعا ءتيىس!» دەپ كونفيسكاتسيا توتەنشە وتىرىقشىلاندىرۋ ۇلتتىق مادەنيەتكە شابۋىل زيالىلاردى جويۋ كۋرسىنا اشىق قارسىلىق تانىتتى.
1928 جىلى ول ماسكەۋدەن شىعاتىن «كوممۋنيست» جۋرنالىنا ماقالا جاريالاپ سوۆەتتىك يندۋسترياليزاتسيا ساياساتىنىڭ قازاق ءۇشىن جاڭا وتارلاۋ ساياساتى ەكەندىگىن ناقتى دالەل ارقىلى اشكەرەلەدى. مۇنداي مازمۇنداعى ونىڭ كەمەلدىك جانە كەمەڭگەرلىك ۇلگىسىن تىزبەلەپ ايتا بەرۋگە بولادى.
سماعۇل سادۋاقاسۇلى 1927-1928 جىلدارى ف.گولوششەكيندى قازاقستانداعى باسشىلىقتان كەتىرۋ ارەكەتىن باستاپ تروتسكي جانە زينوۆەۆ سياقتى وپپوزيتسيالىق ۇستانىمداعى توپپەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ ەلگە ءتونىپ كەلە جاتقان اپاتتى (1929-1933 جج.) بولدىرماۋعا جانۇشىرا كىرىسىپ, سوۆەتتىك ەسسىز رەفورمالارعا اشىق قارسىلىق كۇرەس جۇرگىزدى.
ال سول سماعۇلدىڭ كۇلى ءبىراز ۋاقىت ءوز ورنىن تابا الماي, جەتىمسىرەپ تۇرىپ, ەڭ اقىرى تاعى دا سول ونى جەتكىزگەن ازاماتتاردىڭ پاراساتتى ارەكەتى ارقىلى قالاداعى ەسكى زيراتقا جەرلەندى. بۇل ءبىزدىڭ جاڭا ساياسي ومىرىمىزدەگى اسا ماڭىزدى جاڭالىق ەدى.
ەگەر ونى رەسمي ورىندار ەسكەرمەسە, بۇل ءىستى استاناداعى زيالىلار مەن جاستار ۇيىمى نەگە قولعا الىپ, ءاربىر جەلتوقساننىڭ ءبىر كۇنى (سماعۇلدىڭ ومىردەن وزعان كۇنى) وتانشىل ۇلى ازاماتتىڭ باسىنا گۇل شوقتارىن قويۋدى داستۇرگە اينالدىرماسقا؟! مۇنداي ارەكەتتەن بەلگىسىز ءبىر ساياسي استار ىزدەۋگە ەشقانداي دا نەگىز جوق. مۇنداي ارەكەتتەن لايلانعان جادتى ارشىپ تازارتۋ ارەكەتىن عانا كورگەن ءجون.
مامبەت قويگەلديەۆ,
تاريح عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى, ۇعا اكادەميگى
