وسى شىلدە ايىندا مەملەكەت قايراتكەرى كەشىرىم بوزتاەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولىپ وتىر. كورنەكتى تۇلعا سەمەي وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعاندا, جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ۋىن توگىپ, حالقىمىزعا قاسىرەت اكەلگەن سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا تىكەلەي باستاماشى بولدى. سونداي ەلىنە جاناشىر ازاماتتىڭ ەسىمى كەيىنگى جىلدارى ەلەۋسىز قالىپ بارادى. بيىلعى مەرەيتويى دا اتاۋسىز قالعان سياقتى.
1989 جىلدىڭ 20 اقپانىندا كسرو باسشىسى ميحايل گورباچەۆكە يادرولىق سىناقتاردى توقتاتۋ تۋرالى جەدەلحات جولداعان ول ەكى جىل بويى ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا پوليگون جابىلدى.
سەمەي پوليگونىندا العاشقى جارىلىس 1949 جىلى بولعانى بەلگىلى. «قازىر ارادا قىرىق جىل وتكەندە بۇل پوليگوننىڭ اينالاسىنداعى جاعداي مۇلدە وزگەردى. ياعني, پوليگون قالىڭ ەل ورنالاسقان ايماقتىڭ قاق ورتاسىندا قالدى. ال بۇل جاعداي سىناقتار جاساۋ بارىسىندا ەش ەسكەرىلمەۋدە. بۇل ماڭدا جىلىنا 14-18 يادرولىق جارىلىستار جاسالادى. ولار وسى جەردەگى عيماراتتار مەن ينجەنەرلىك جەلىلەردى ىستەن شىعارىپ, جۇزدەگەن, مىڭداعان ادام, جان-جانۋار اۋىرىپ, سۋ ىشەتىن قۇدىقتار بۇزىلۋدا… پوليگون ايماعىنداعى توپىراق قاباتى قاتتى وزگەرىسكە ۇشىراۋدا. ءاربىر ءۇشىنشى جارىلىس سايىن جەر بەتىنە رادي بەلسەندىلىگى جوعارى گاز تارايدى, ونى توقتاتۋ ءىس جۇزىندە مۇلدە مۇمكىن ەمەس. يادرولىق سىناقتار تۋرالى جۇرتشىلىق اراسىندا ءارتۇرلى پىكىرلەر تاراتىلىپ, تۇرعىندار اراسىندا مورالدىق-پسيحولوگيالىق كۇيزەلىس بايقالۋدا جانە ولاردىڭ وسىنىڭ ءبارىن سىناق تۋدىرعان كەسەل, دەرتتەرمەن بايلانىستى دەۋى دە نەگىزسىز ەمەس. وسىنداي اۋىرتپالىق جاعدايعا الاڭداپ وتىرعان وبلىستىق پارتيا كوميتەتى بۇل جارىلىستاردى توقتاتۋدى نەمەسە ونىڭ قۋاتىن كەمىتىپ, جارىلىس ارالىقتارىن سيرەكسىتۋدى, ودان ءارى جارىلىستاردى باسقا ءبىر قولايلى جاقتاردا وتكىزۋدى ءتيىستى مينيسترلىكتەر مەن مەكەمەلەرگە تاپسىرۋىن وتىنەدى» دەپ جازعان كەشىرىم بوزتاەۆ كسرو باسشىسىنا جولداعان جەدەلحاتىندا.
قارت قالامگەر عابباس قابىشۇلىنىڭ دەرەگىنشە, جەدەلحات سوكپ ورتالىق پارتيا كوميتەتى ساياسي بيۋرو مۇشەلەرىنە تانىستىرىلعاندا كسرو قورعانىس ءمينيسترى دميتري يازوۆ يادرولىق جارىلىس زارداپتارىن مويىنداماي: «بوزتاەۆ جاعدايدى شيەلەنىستىرىپ وتىر. پوليگون تازا, الاڭداۋعا نەگىز جوق» دەگەن. كۋرچاتوۆ قالاسىنىڭ باسشىلىعى دا ونى قوستاعان. 28 اقپاندا كۋرچاتوۆقا ۇكىمەت كوميسسياسى كەلگەن. سول كۇنى كورنەكتى اقىن, قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆ باستاعان «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسى قۇرىلدى.
بۇل ۇيىم كەشىرىم بوزتاەۆتىڭ جەدەلحاتىنان كەيىن ءبىر اپتا وتكەندە جۇمىسىن باستادى. بوزتاەۆ پەن سۇلەيمەنوۆ ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ, اقىرى پوليگوندى جاپتىرتتى. كەيىننەن بوزتاەۆتىڭ «سەمەي پوليگونى. قاينار قاسىرەتى» اتتى كىتابى جارىق كوردى.
پوليگون جابىلعانمەن, ودان كەيىنگى ىستەردەن دە كەشىرىم بوزتاەۆ تىس قالعان جوق. ول – 1992 جىلعى 18 جەلتوقساندا قابىلدانعان «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنداعى يادرولىق سىناقتار سالدارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ, يادرولىق سىناقتار سالدارىنان زارداپ شەككەن تۇرعىنداردى مەديتسينالىق وڭالتۋ باعدارلاماسىنىڭ اۆتورى. 1996 جىلى بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرىمەن بىرگە «پوليگون – 29 تامىز» حالىقارالىق قايىرىمدىلىق قورىن قۇردى.
ەلوردا كوشەلەرىنە امانجول بولەكباەۆ, بايكەن ءاشىموۆ, ماقتاي ساعديەۆ, سالىق زيمانوۆ, ۇزاقباي قارامانوۆ سىندى ەلدىڭ وركەندەۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ اتى بەرىلدى. بۇل قاتارعا اتوم وقپانىن جاپقان كەشىرىم بوزتاەۆتى دا قويۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىز. باس قالانىڭ ءبىر كوشەسى قايراتكەر اتىنا ابدەن لايىق. باس قالادان بوزتاەۆقا كوشە بۇيىرا ما؟
