قازاقستاندا كۇن سايىن 3 مىڭنان استام تابيعات قورعاۋشى ينسپەكتورلار ءوز ءومىرىن قاۋىپ-قاتەرگە تىگىپ, تابيعاتىمىزدى, ونداعى جۇگىرگەن اڭ مەن ۇشقان قۇستى, سۋداعى بالىقتى قورعايدى. الايدا, زاڭ بويىنشا ولاردىڭ ءوز ءومىرىن جانە وتباسىن قورعاۋعا ەشقانداي وكىلەتتىكتەرى جوق. جىل باسىنان بەرى براكونەرلەرگە اياۋسىز مايدان اشقان ءۇش قورىقشىنىڭ كوز جۇمۋى – وسىنىڭ دالەلى. زاڭمەن شىرمالعان ينسپەكتورلاردىڭ شاراسىزدىعىنان, براكونەرلەردىڭ جاۋىزدىعىنىنان قانشاما جازىقسىز جانۋارلار جاپپاي قىرىلىپ جاتىر. قورىقشىلاردىڭ ولىمىنەن كەيىن بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ براكونەرلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن, زاڭناماعا ءتيىستى تۇزەتۋلەرگە ەنگىزۋدى ۇكىمەتكە تاپسىردى. ال ۇكىمەتتەگىلەر مەن قۇزىرلى ۆەدومستۆوداعىلار پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىن ورىنداي الا ما؟ قازاقستاندا كيىكتەردى جانە ولاردىڭ ءومىرىن ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەسەتىن ينسپەكتورلاردى قورعايتىن زاڭدىق جۇيە جاڭارا ما؟ مىنە, وسىنداي قوعامدى ويلاندىرعان وتكىر ماسەلەگە ساراپتاما جاساپ كورەلىك.
قازاقستانداعى براكونەرلەردىڭ اسقان جاۋىزدىعى جونىندەگى حابار-وشارلار سوعىس كەزىندەگى ۇرەيلى احۋالدى ەسكە تۇسىرەدى. بيىلعى قازان ايىنداعى قايعىلى وقيعالار تىزبەگى مىناداي:
25 قازان. ۇقك-ءنىڭ قىزمەتكەرلەرى الماتى مەن شىمكەنتتە, اتىراۋ, اقتوبە, باتىس قازاقستان, قىزىلوردا, تۇركىستان وبلىستارىنىڭ اۋماعىندا كيىك اتۋمەن اينالىسقان ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ 18 مۇشەسىن ۇستادى.
قىلمىسكەرلەردى ءتىنتۋ كەزىندە 1 توننا 118 كەلى (3 مىڭنان استام تىرشىلىك يەسى) كيىك ءمۇيىزى تاركىلەندى. مەملەكەتكە كەلگەن شىعىننىڭ كولەمى – 5,6 ملرد. تەڭگە (!). قىلمىستىق توپتىڭ 18 مۇشەسىنىڭ 9-ى سوتتىڭ سانكتسياسىمەن قاماۋعا الىندى. ۇقك قىلمىستىق توپ ۇزاق ۋاقىت ارەكەت ەتىپ, قىرىلعان كيىكتەردىڭ ءمۇيىزىن ساتۋمەن, كونتراباندالىق جولمەن قىتايعا جونەلتۋمەن اينالىسقانىن حابارلادى.
25 قازان. قىزىلوردا وبلىسى, جالاعاش اۋدانى. براكونەرلەردىڭ سوڭىنان قۋعان «وحوتزووپرومنىڭ» تاعى ءبىر ينسپەكتورى – ءادىل كەنجەعۇلوۆ كوز جۇمدى. دالادا پروجەكتورىن جاعىپ, كيىك اتىپ جۇرگەن براكونەرلەردىڭ كولىگىن بايقاپ قالعان ينسپەكتورلار سوڭىنا تۇسەدى. بىراق براكونەرلەر جەتكىزبەي كەتەدى. قۋعىن كەزىندە ءبىر ماشينا اۋدارىلىپ, اۋىر جاراقات العان ءا. كەنجەعۇلوۆ قايتىس بولدى.
26-27 قازان. قاراعاندى وبلىسى, نۇرا اۋدانى. تابيعات قورعاۋشىلار 72 كيىكتىڭ جانسىز دەنەسىن تاپتى. وڭاي جولمەن «مال تابۋعا» قۇنىعىپ العان قاسكويلەر اتىپ قۇلاتقان 67 ۇلكەن كيىكتىڭ, 5 جاس ءتولىنىڭ ەكەۋىنىڭ ءمۇيىزىن كەسىپ الىپتى. وقيعا ورنىنان «فەتتەر» ماركالى 12 كاليبرلى مىلتىقتىڭ 5 وعى تابىلعان.
27 قازان. قاراعاندى وبلىسى, نۇرا اۋدانى. تۇسكى ساعات 15.40 شاماسىندا «وحوتزووپروم» جانە نۇرا اۋداندىق پوليتسيا ينسپەكتورلارىنان قۇرالعان جەدەل ىزدەستىرۋ توبى قوناقاي كولىنە جاقىن جەردە «Toyota Land Cruiser» ماركالى اۆتوكولىگىنە مىنگەن براكونەرلەردىڭ اقبوكەندەردى قىرىپ جۇرگەنىن كورەدى. سول ساتتە قىزمەتتىك كولىكتەرىمەن قۋا جونەلەدى. الايدا براكونەرلەر اقمولا جانە قوستاناي وبلىستارىنىڭ شەكاراسىنداعى مايلىكولگە قاراي قاشىپ, ءىزىن سۋىتادى.
جازاسىز براكونەر, شاراسىز ينسپەكتور
قازاقستاندا براكونەرلىك قىلمىس ابدەن اسقىنىپ تۇر! مىناداي سۇمپايى ستاتيستيكا سونىڭ دالەلى: 2019 جىلدىڭ 9 ايىندا ەلىمىزدە 9 مىڭنان اسا تابيعات قورعاۋعا قاتىستى زاڭ بۇزۋشىلىق ءىس-قيمىلدار تىركەلگەن. سونىڭ ىشىندە زاڭسىز كيىك اتۋ مەن ونىڭ ءمۇيىزىن ساتۋعا قاتىستى 52 قىلمىستىق ءىس بويىنشا 46 ادام ۇستالىپ, 462 كيىكتىڭ دەنەسى, 667 ءمۇيىزى, 300-گە جۋىق قارۋ-جاراق تاركىلەنگەن. بۇل ستاتيستيكا براكونەرلەردىڭ جازاسىزدىعىن, تابيعات قورعاۋشىلاردىڭ شاراسىزدىعىن كورسەتەدى. كوپ جاعدايدا قورىقشىلاردىڭ وزدەرى دە براكونەرلەرمەن سىبايلاسىپ الادى. مىسالى, سوڭعى 5 جىلدا «ءمۇيىزدى مافيامەن» اۋىز جالاسقان 20 مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ۇستالعان, ولاردىڭ ىشىندە «وحوتزووپرومنىڭ» ينسپەكتورلارى دا بار. ال اتىشۋلى قىلمىستان جاسىرىنىپ, جازالانباي قالعانداردىڭ سانى قانشا؟ وكىنىشكە وراي, ونداي ستاتيستيكا جوق! «ەرلان نۇرعاليەۆتىڭ ءىسى» بۇل قىلمىسقا قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ (پوليتسيا, پروكۋراتۋرا) وزدەرى دە ارالاسىپ, ءورشىتىپ وتىرعانىن كورسەتتى.
بيىل ەلىمىزدى ءدۇر سىلكىندىرگەن قايعىلى وقيعالاردان (قاڭتارداعى ەرلان نۇرعاليەۆتىڭ ءولىمى, شىلدەدەگى قانىش نۇرتازينوۆتىڭ اتىلۋى) كەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ براكونەرلىككە توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ءتيىستى ورگاندارعا تاپسىرما بەردى. 2 قىركۇيەكتەگى حالىققا جولداۋىندا پرەزيدەنتتىڭ براكونەرلىك قىلمىس ءۇشىن جازانى قاتايتۋ ماسەلەسىن كوتەرگەنى ءمالىم. «بۇگىندە براكونەرلەر ساقاداي-ساي جابدىقتالىپ, قارۋلانعان جانە وزدەرىنىڭ جازالانا قويمايتىنىنا سەنىمدى. براكونەرلىكتىڭ تامىرى تەرەڭگە جايىلعان, سونىڭ ىشىندە بۇل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ سالعىرتتىعىنان بولىپ وتىر. براكونەرلەر ۇلتتىق بايلىعىمىز – تابيعاتىمىزعا اياۋسىزدىقپەن ورنى تولماس زيان كەلتىرۋدە. ۇكىمەتكە ەكى اي ىشىندە ءتيىستى زاڭنامانى قاتايتۋ ءۇشىن شۇعىل شارالار قابىلداۋدى تاپسىرامىن» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
27 قازانداعى قايعىلى وقيعادان كەيىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلى تاعى پىكىر ءبىلدىرىپ, ءوزىنىڭ تۆيتتەردەگى پاراقشاسىندا: «براكونەرلەر تابيعات بايلىعى – كيىكتەردى اۋلاۋدى توقتاتپاي وتىر. الماتى وبلىسىندا ۇقك قىزمەتكەرلەرى 3 مىڭعا جۋىق (!) كيىكتى ولتىرگەن قىلمىسكەرلەردى قۇرىقتادى. قاسكويلەر زاڭعا سايكەس قاتاڭ جازاعا تارتىلۋى ءتيىس. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مۇنداي زاڭسىز ارەكەتتەرگە توقتاۋ سالۋى كەرەك» دەپ جازدى.
ەندى ۇكىمەت پەن قۇزىرلى مينيسترلىكتەگىلەر پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن قالاي ورىندايدى نەمەسە ورىنداي الا ما دەگەنگە توقتالايىق. ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعات قورعاۋ مينيسترلىگى ەكى باعىتتاعى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. بىرىنشىدەن, ينسپەكتورلاردىڭ وكىلەتتىكتەرىن كەڭەيتۋگە جانە زاماناۋي جابدىقتاۋعا كوڭىل بولىنەدى (بۇرىن نەگە كوڭىل بولىنبەگەن دەگەن وي تۋادى). انىعىراق ايتساق, قۇزىرلى مەكەمە پارلامەنتكە جولدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە اگروونەركاسىپتىك كەشەندى رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا مەملەكەتتىك ينسپەكتورلاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ, وقىتۋ, ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتاۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە قاتىستى ۇسىنىستار ەنگىزگەن.
«15 كۇن جۇمىس ىستەپ, 15 كۇن دەمالاتىن ينسپەكتورلار اي سايىن 80 مىڭ تەڭگە جالاقى الادى. قازىر قارجى مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, جالاقىنى ءوسىرۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ جاتىرمىز. ۆەدومستۆوعا باعىناتىن ۇيىمداردا 3 091 ينسپەكتور بار. بارلىق ينسپەكتورلاردى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جانە تەحنيكالىق قۇرالدارمەن (دروندار, كەۋدە كامەراسى, ارنايى تەحنيكا, ەلەكتروشوكەر, تراۆماتيكالىق قارۋ, جەكە قورعانۋ قۇرالى, بەينەانىقتاعىش جانە ت.ب.) جابدىقتاۋ ءۇشىن الداعى 3 جىلعا 6 ملرد. تەڭگە سۇراپ وتىرمىز» دەپ ءتۇسىندىردى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعات قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار الەمى كوميتەتىنىڭ توراعاسى اسقات قايناربەكوۆ. ال ءىىم جول ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنە وزگەرىس ەنگىزىپ, ينسپەكتورلاردىڭ كولىك قۇرالدارىن ارنايى اۆتوكولىك قۇرالدارى ساناتىنا جاتقىزۋدى ۇسىنعان. ونداي جاعدايدا كولىكتەرگە داۋىس زورايتقىش, جارقىلداۋىق ماياك ورناتىلىپ, جاسىل ءتۇستى جولاقتار سالىنادى. قوش دەلىك.
زاڭناماعا قانداي تۇزەتۋلەر ەنگىزىلەدى؟
ابدەن ەسكىرگەن زاڭىمىزدا كەمشىلىك جەتىپ ارتىلادى. مىسالى, براكونەرلەر اۆتوكولىك جولىنا شىعىپ قاشسا, قۋعا, توقتاتۋعا, وق اتۋعا قۇقىعى جوق. ەكىنشىدەن, ينسپەكتورلارعا قارۋ قولدانۋعا تىيىم سالىنعان. تەك ومىرىنە قاۋىپ ءتونىپ, براكونەر وزىنە وق اتقاندا عانا اتۋىنا بولادى. ۇشىنشىدەن, ينسپەكتور كۇدىكتىنىڭ قارۋىن تارتىپ الىپ, كولىگىن دە تەكسەرە المايدى.
ەندى زاڭناماعا ەنگىزۋگە ۇسىنىلعان تۇزەتۋلەرگە كەلەيىك. ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار الەمى كوميتەتىنىڭ جانۋارلار الەمى جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايتۋار تۋعانبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, ينسپەكتورلاردىڭ قوسىمشا وكىلەتتىكتەرى كەڭەيادى. «2019 جىلدىڭ باسىندا قاراعاندى, اقمولا وبلىستارىندا بولعان قايعىلى وقيعالاردان كەيىن «وحوتزووپرومنىڭ» باس ديرەكتورىنىڭ جارلىعىنا سايكەس ينسپەكتورلار براكونەرلەردى قۋمايتىن بولدى. تەك سىرتتاي باقىلايدى. ال ۇستاۋمەن قۇزىرلى ورگاندار اينالىسادى. ەندى ءبىز زاڭدى وزگەرتىپ, براكونەرلەردى ۇستاۋعا, پوليتسيا بولىمىنە اكەلۋگە, ءوز ومىرىنە قاۋىپ تونگەن جاعدايدا وق اتۋعا رۇقسات بەرۋدى ۇسىندىق. قىلمىستىق كودەكسكە مەملەكەتتىك ينسپەكتوردىڭ ومىرىنە قاستاندىق جاساعانى جانە اۋىر زالال كەلتىرگەنى, ولىمىنە دۋشار ەتكەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىراتىن باپ (380 باپ) ەنگىزدىك» دەپ اڭگىمەلەدى وزگەرىستەر تۋرالى باسقارما باسشىسى.
بۇعان دەيىن كيىك اتىپ ۇستالعان ادامعا 300 اەك كولەمىندە ايىپپۇل سالىنىپ, 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلاتىن ەدى. قىلمىستىق كودەكسكە وزگەرىس ەنگىزىلگەننەن كەيىن, ەلىمىزدە زاڭسىز كيىك اتقان جانە بەكىرە تۇقىمداس بالىق اۋلاعان ادام 12 جىلعا دەيىن تۇرمەگە قامالادى. ۇكىمەت قىلمىستىق كودەكستىڭ 339-شى بابىن بارىنشا جەتىلدىرىپ, جازانى قاتايتۋدى ۇسىنۋدا. ماسەلەن, ايىپپۇلدار كولەمى 7 575 000-نان 17 675 000 دەيىن ۇلعايادى. وسى باپتاعى «زاڭسىز اڭ اۋلاۋ» دەگەن بولىمدە كيىك اتقانى ءۇشىن بولەك قىلمىس قۇرامى قاراستىرىلادى. سونداي-اق, جاڭا زاڭدا زاڭسىز اڭشىلىق پەن بالىقشىلىقتى قىلمىستىق ارەكەتتەن قىلمىستىق ىسكە اۋىستىرۋ قاراستىرىلعان. ويتكەنى, قىلمىستىق ارەكەت جاساعان ادام بار-جوعى 40 كۇنگە قامالاتىن بولسا, قىلمىستىق ءىس جاساعان ادام 3 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلادى.
كيىك اتىپ قولعا تۇسكەن ادامنىڭ دۇنيە-مۇلكىن تولىق كامپەسكەلەۋ – ەڭ قاتال جازالاردىڭ ءبىرى بولماق. «تۇزەتۋلەرگە كەلسەك, بىرىنشىدەن, براكونەرلەردىڭ مۇلكىن كامپەسكەلەۋدى, ەكىنشىدەن, مۇنداي قىلمىس جاساعان ازاماتتىعى جوق تۇلعالاردى قازاقستان اۋماعىنان شىعارىپ جىبەرۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. زاڭسىز اڭشىلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن سانكتسيالار دا ۇلعايتىلادى. مىسالعا, بۇرىن مۇنداي باپ بويىنشا جانۋارلاردى جاپپاي قىرىپ-جويۋعا جارىلعىش زاتتار مەن اۋە, اۆتو جانە موتوقۇرالداردى قولدانعان جاعدايدا جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن بولساق, قازىر بۇل بەلگىلەرگە وق اتاتىن قارۋ, پنەۆماتيكالىق قارۋ, وق لاقتىراتىن جانە سۋىق قارۋدى (قىلىش, نايزا) قوستىق» دەپ مالىمدەدى ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعات قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرلان نىسانباەۆ ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى باسقوسۋدا.
زاڭ جوباسىندا براكونەرلەرگە قاتىستى جازانى قاتايتاتىن مىناداي وزگەرىستەر ۇسىنىلعان: بىرنەشە رەت براكونەرلىكپەن اينالىسقان, توپ قۇرىپ نەمەسە الدىن-الا سىبايلاسىپ قىلمىس جاساعان, ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردا قىلمىس جاساعان, قىزمەتتىك لاۋازىمىن پايدالانىپ قىلمىسقا بارعان, مەملەكەتكە ءىرى جانە اسا ءىرى كولەمدە زيان كەلتىرگەن ازاماتتار قاتاڭ جازاعا تارتىلادى.
زاڭ جوبالارىنا كىرمەگەن وزگەرىستەر قانداي؟
ەندى زاڭ جوبالارىنا كىرمەگەن, قازاقستان قوعامى بيلىكتەن تالاپ ەتىپ وتىرعان وزگەرىستەرگە كەلەيىك. كوپ جاعدايدا براكونەرلەر قۇقىق قورعاۋشىلارمەن, ينسپەكتورلارمەن اۋىز جالاسىپ, «ءمۇيىزدى مافيانىڭ» باتپانقۇيرىق بيزنەسىن قىزدىرا تۇسۋدە. قازاق حالقىنىڭ قاھارمان ۇلى, «وحوتزووپرومنىڭ» ينسپەكتورى, مارقۇم ەرلان نۇرعاليەۆتىڭ براكونەرلەردىڭ قولىنان قازا تابۋى وسى سالاداعى كوپ بىلىقتىڭ بەتىن اشىپ بەردى. ءبىر وكىنىشتىسى, «ءمۇيىزدى مافياعا» ەلىمىزدەگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. ويتكەنى, ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ قارا بازاردا قۇنى قىمبات كيىكتىڭ ءمۇيىزىن جيناۋ, شەتەلگە شىعارۋ ءىسىن تۇراقتى جولعا قويعانى بايقالادى.
پارلامەنت دەپۋتاتتارى براكونەرلەر مەن پوليتسەيلەردىڭ اۋىز جالاسىپ العانىن بىرنەشە رەت قاتاڭ ايىپتادى. وكىنىشتىسى سول, جاڭا زاڭنامادا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىن قاتاڭ جازالاۋ تۋرالى باپ جوق. ءبىز وسىنداي ساۋالدى اسقات قايناربەكوۆكە قويىپ, مىناداي جاۋاپ الدىق: «زاڭ بارىنە بىردەي. بۇرىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا قىزمەت ەتكەن ازاماتتار براكونەرلىكپەن اينالىسسا, زاڭ اياسىندا باسقا ازاماتتارمەن بىردەي جاۋاپقا تارتىلادى. تەرگەۋ, سوت ورگاندارى ولاردىڭ قىلمىسىن دالەلدەگەن جاعدايدا وسىنداي جازا بەرىلەدى». قىلمىستىق كودەكستىڭ 337-ءشى بابىنىڭ 4-ءشى تارماعىندا جانە 361-ءشى بابىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قىزمەت بابىن پايدالانىپ, براكونەرلىك جاساعان جاعدايدا ولارعا قاتىستى لاۋازىمدىق وكىلەتتىكتەرىن تەرىس پايدالانعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن.
ەنبەي قالعان ەكىنشى وزگەرىس – ەلىمىزدە كيىك اتۋعا مۇلدەم تىيىم سالىپ, ونىڭ ءمۇيىزى مەن تۇياعىن ەكسپورتتاۋ قىلمىسىنا تولىقتاي توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ماڭگىلىك ماراتوري جاريالاۋىمىز قاجەت. 2019 جىلى 29 ناۋرىزدا ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان ءبىر توپ سەناتورلار وسىنداي ۇسىنىس ايتتى. سونىمەن قاتار, «قورعالجىن-تەڭىز» اۋماعىندا كيىكتەردى قورعايتىن ۇلتتىق پارك قۇرۋ, كيىكتەردى قورعاۋ ۇيىمىن اشۋ جونىندەگى دەپۋتاتتاردىڭ ۇسىنىستارى دا ۇكىمەت تاراپىنان ەلەۋسىز قالعانى وكىنىشتى-اق. ءبىر عانا نارسە انىق: ادام بالاسىنىڭ تابيعاتقا, ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن كوزقاراسى وزگەرمەي, كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ ءوز قىزمەتىنە دەگەن ادالدىعى ءبىرىنشى ورىنعا شىقپاي, براكونەرلەر ءالى قانشاما ۋاقىت سايران سالىپ جۇرە بەرەدى. زاڭ تۇزەتىلگەنمەن, جاۋىزدىق جويىلمايدى.
تولەن تىلەۋباي
