ادەتتە ءبىزدىڭ قوعامدا ەگىزدەر بىردەي كيىنىپ, بىرگە ءجۇرىپ-تۇرۋى كەرەك دەگەن ستەرەوتيپ بار. بالالاردى مەكتەپكە بەرەردە «ولاردى ءبىر سىنىپتا وقىتامىز با, الدە بولەك سىنىپتاردا ما؟» دەگەن ماسەلە ءتىپتى تۋمايدى دا. ءبىر قىزىعى, گوللانديا, ۇلىبريتانيا, اۆستريا سەكىلدى كەيبىر مەملەكەتتەردە ەگىزدەردى مەكتەپ اكىمشىلىگى ماقساتتى تۇردە ەكى بولەك سىنىپقا قابىلدايتىن كورىنەدى.
«ءبىر سىنىپتا وقىتقانمەن, بولەك پارتالارعا وتىرعىزعان دۇرىس»
الديار مەن باقتيار زيكيريندەر ەلورداداعى №76 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ 6-«ز» سىنىبىندا وقيدى. ءتۇر-تۇلعاسى ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىن ەگىز بالالاردى كەيدە, ءتىپتى, مۇعالىمدەرىنىڭ ءوزى اجىراتا الماي قالادى ەكەن. وندايدا جاسوسپىرىمدەردىڭ مىنەزىن باعۋعا تۋرا كەلەدى: اڭگىمەگە جوق ءارى توماعا-تۇيىقتاۋى – الديار دا, اشىق-جارقىنى – باقتيار.
ەگىزدەردىڭ اناسى انار زيكيرينانىڭ ايتۋىنشا, بالالار كىشكەنتايىنان ءبىر-بىرىنە اسا جاقىن. جاقىندىعى سونشا, ويدا-جوقتا ءبىرى اۋىرىپ قالسا, اتا-اناسى ەكىنشىسىنە دە ءدارى-دارمەگىن دايارلاپ وتىرادى, ويتكەنى ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ ەكىنشىسى دە اۋىرادى. مەكتەپكە باراردا دا ەكەۋىن ەكى بولەك سىنىپقا بەرۋ تۋرالى اڭگىمە مۇلدەم بولماعان.
– سىنىبىمدا ءبىر ەمەس, ەكى ەگىز جۇپ بار. بارلىق ەگىزدىڭ ءبىر سىڭارى – پىسىقتاۋ, ەكىنشى سىڭارى بوستاۋ كەلەدى. الگى ەتى ءتىرىسى بوستاۋ باۋىرىنا قامقور بولىپ جۇرەدى. بۇل قايتا جاقسى ەمەس پە؟ بالالار دا ءبىر-ءبىرىنىڭ قاسىندا وسكەندىكتەن, پسيحولوگيالىق تۇرعىدان وزدەرىن جايلى سەزىنەدى, – دەيدى ءبىزدىڭ كەيىپكەرلەردىڭ سىنىپ جەتەكشىسى, №76 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ تاريح ءپانى مۇعالىمى ءمادينا ساتبەكقىزى.
وسى ورايدا اتالعان مەكتەپتىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بەرىك كاليپانوۆ تا وي قوستى. ونىڭ پىكىرىنشە, بالالاردى ءبىر سىنىپتا وقىتقانمەن, بولەك پارتالارعا وتىرعىزعان دۇرىس. «ويتكەنى ەگىزدەر پارتادا دا بىرگە وتىرسا, جورا-جولداس ىزدەمەيدى, سونىڭ كەسىرىنەن وزگە سىنىپتاستارىمەن كوممۋنيكاتسيا قۇرۋ قابىلەتى تومەندەيدى» دەيدى ول.
«سەنىڭ سىڭارىڭ – ۇزدىك وقۋشى, سەن نەگە ونداي ەمەسسىڭ؟»
اپالى-ءسىڭلى اياۋلىم مەن ارۋجان تيمۋروۆالار – گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنداعى Europäische Schule مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى. بىراق ەگىز جەتكىنشەكتەر ەكى ءتۇرلى سىنىپتا ءبىلىم الۋدا.
– مەكتەپكە قابىلداردا ديرەكتور مەنىمەن وڭاشا سويلەسىپ, نەلىكتەن پەداگوگ رەتىندە ەگىزدەردى ەكى بولەك وقىتۋدى قولدايتىنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. بىرىنشىدەن, ەگىزدەردى قوعامدا بولەك-بولەك ەمەس, ءبىر ۇعىم قىلىپ قابىلداۋ قالىپتاسقان. اسىرەسە, قۇرداستارى ولاردى «ەگىزدەر» دەپ بىردەي باعالاپ كەتۋى مۇمكىن. بۇل نارسە ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ بويىنداعى جەكە-دارا قابىلەتتەردىڭ كەڭىنەن اشىلۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ەكىنشىدەن, 70-80 پايىز جاعدايدا ەگىزدەردىڭ ءبىرى باسىڭقى ءرولدى يەلەنەدى. مۇنىڭ سەبەبى – كەز كەلگەن توپتا ءبىر كوشباسشى بولۋى كەرەكتىگىنەن. ال ەگىزدەر دەگەنىمىز دە – كىشىگىرىم توپ. ۇنەمى سول كوشباسشى سىڭارىنىڭ ايتقانىنا كەلىسە بەرۋدىڭ كەسىرىنەن بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى ازايادى, ءوزىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە قۇلاق اسۋدى قويادى, ءارى-بەرىدەن سوڭ جاۋاپكەرشىلىكتى دە باسقاعا ىسىرىپ قويۋعا داعدىلانادى. وسى دايەكتەمەلەردى ەستىگەن سوڭ, ءبىز دە قىزدارىمىزدى ەكى ءتۇرلى سىنىپتا ءبولىپ وقىتۋدى ءجون كوردىك, – دەيدى قانداسىمىز باعىم بايجىگىتوۆا.
وسىعان ۇقساس تاجىريبە تۋرالى Thە Guardian گازەتىنە Genevieve King لاقاپ اتىمەن جازعان ەگىز بالالاردىڭ اكەسى ءوز ماقالاسىندا: «ەگىزدەر دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ ونى اينالاداعىلار ۇنەمى سالىستىرۋمەن بولادى. ءبىرىنىڭ ءتىسى شىقسا, «ەكىنشىسىنىكى قاشان شىعادى؟» دەيمىز, ءبىرى ءتاي-ءتاي جۇرە باستاسا, ەكىنشىسىنىڭ ءالى ەڭبەكتەپ جۇرگەنىنە تاڭعالامىز. ياعني ولاردىڭ ەكى ءتۇرلى ينديۆيد ەكەنىن ۇمىت قالدىرامىز. ولار ءبىر-بىرىنە ۇقساۋعا ەشقاشان مىندەتتى ەمەس. قوعام تاراپىنان جاڭاعىداي سالىستىرۋلارعا ءجيى جولىعاتىندىقتان, ولارعا ءبىر سىنىپتا وقۋ دا قيىن. ءبىرى جاقسى وقىسا, «سەنىڭ سىڭارىڭ – ۇزدىك وقۋشى, سەن نەگە ونداي ەمەسسىڭ؟» دەگەن سەكىلدى ورىنسىز كىنا تاعۋشىلىق مىندەتتى تۇردە بولادى. سوندىقتان مەن بالالارىمدى ەكى بولەك مەكتەپكە بەردىم» دەپ بولىسەدى.
شۇعىلا دۋاناەۆا, بالالار پسيحولوگى:
ەگىزدەردى مەكتەپتە ءبولىپ نەمەسە بىرگە وقىتۋ تۋرالى شەشىم شىعارماس بۇرىن وسى ماسەلەنىڭ تۇپكى نەگىزىندە قانداي ماقسات جاتقانىن انىقتاپ العان ءجون. مۇنداعى ماقسات – ەگىزدەردىڭ ەكەۋىنە دە بىردەي كوزقاراس قالىپتاسىپ كەتپەۋىن قامتاماسىز ەتۋ, ارقايسىسىنىڭ وزىندىك «مەنىن» تانىتۋعا رۇقسات بەرۋ. ەگەر مۇعالىم تاجىريبەلى بولسا, وندا ول بالالاردىڭ ەگىز بولا تۇرا ەكى ءتۇرلى ادام ەكەنىن, ەكى ءتۇرلى تەمپەرامەنت, ەكى ءتۇرلى قىزىعۋشىلىق يەلەرى ەكەنىن ەستە ۇستايدى. ياعني ەگىزدەر ءبىر سىنىپتا وقىسا دا, ارقايسىسىنىڭ جەكە-دارا تانىلۋىنا جول اشادى. ال قۇرداستارى تاراپىنان سونداي تۇسىنىستىك بولا ما دەگەن سۇراققا كەلسەك, ەگەر بالالارعا وتباسىندا بولەك-بولەك كوزقاراس قالىپتاسسا, اناسى «ايمان, سەن قىزىل كويلەك كيەسىڭ, ويتكەنى شولپاننىڭ دا كويلەگى قىزىل» نەمەسە «ەكەۋىڭ دە بىردەي بوتقا جەيسىڭدەر» دەگەن سەكىلدى قاعيدامەن تاربيەلەمەسە, وندا ەگىزدەردىڭ وزدەرى-اق سىنىپتاستارىنىڭ ولاردى بىردەي كورۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيدى. ولاردا «ءبىز ءارتۇرلىمىز» دەگەن ىشتەي پايىم بولادى.
